Zawrót głowy (1958)

Dzisiaj częstujemy się wyjątkowym kąskiem historii kinematografii. Dokonania kariery Alfreda Hitchcocka bywają tematem rozpraw doktorskich, nie tylko ze względu na jego wizjonerskie podejście do medium kinowego, które pozwoliło na rozwój nowych gatunków i wskazało kierunek rozwoju całej branży. Omawiany w sąsiednim cyklu Stanley Kubrick, porównywany często do autora „Ptaków”, sam uznawał Hitchcocka za wielkiego mistrza.

Przyjrzyjmy się zatem najwyżej ocenianemu przez krytyków filmowi brytyjskiego klasyka. Wybór nie jest przypadkowy, bo omawiane „Vertigo” stanowi pewnego rodzaju papierek lakmusowy dla dzisiejszych miłośników klasyki kina*, który łączy najmocniejsze strony warsztatu Hitchcocka, ze wszystkimi jego ułomnościami. Bo z legendarnymi produkcjami spod jego ręki dzisiejszy widz może mieć problem. A „Zawrót głowy” jest znakomitym przykładem na to, że kino jednak potrafi się zestarzeć. I to wcale nie tak pięknie jak Sean Connery.

Film opowiada zawoalowaną historię będącą klasycznym odzwierciedleniem epoki noir, chociaż właściwej dla czarnego kina „ciemności” w obrazie jest niewiele. Oto zdyskredytowany policjant, u którego wykryto lęk wysokości – co jest istotne dla fabuły – otrzymuje zlecenie od starego przyjaciela. Ma przyjrzeć się tajemniczym zachowaniom jego żony, która zdaje się tracić kontakt z rzeczywistością. Grany przez Jamesa Stewarta Scottie bardzo szybko popada w niezdrową fascynację obiektem swojego śledztwa, a widzowi obserwującemu jego perypetie wydaję się wręcz, że w całą sprawę zamieszane są jakieś mistyczne siły nieczyste.

Późniejszy rozwój wydarzeń jest doskonałym odzwierciedleniem stylu Hitchcocka – scenariusz zmienia oblicze głównego wątku, co jakiś czas próbując wstrząsnąć widzem. Niebagatelną rolę odgrywa również skomponowana dla filmu ścieżka dźwiękowa, która nie milknie nawet na sekundę seansu. „Zawrót głowy” stanowi tak naprawdę przemyślaną, precyzyjną kompozycję scen ściśle współgrających z soundtrackiem; jest rodzajem kompozycji hipnotycznych teledysków, które mają swoje własne, zróżnicowane tempo.

Metodologia Hitchcocka może do dzisiaj budzić uznanie, jednak – jako zaznaczyłem na początku – sam sposób oddziaływania, a także narzędzia przezeń dobrane nie zapewniają już tak wstrząsających doznań. Wynika to z faktu, iż dzieło było po prostu popisem pomysłowości reżysera: w wielu scenach zastosowano pionierskie rozwiązania przedstawiania akcji, kadrowania, układu następujących po sobie planów i tego typu technikaliów. Te wszystkie „wynalazki” przez ostatnie sześćdziesiąt lat opatrzyły się już każdemu widzowi, stały się elementami podręczników kina, które zna każdy początkujący twórca.

Narzędzia zastosowane przez Hitchcocka to temat na co najmniej jeden oddzielny artykuł, powróćmy jednak do filmu. A ten, właśnie ze względu na swoją historyczną spuściznę, może się dzisiaj nieco dłużyć. Fantastyczne kiedyś (skrojone na miarę szokujących) zwroty akcji, nie posiadają już tej mocy, co pół wieku temu.

Dlatego uważam, że ocenianie takiego dzieła po tylu latach traci większy sens. „Vertigo”, jakkolwiek genialne w swoich czasach, niestety nie było w stanie zachować swojej uniwersalności i stało się filmem archaicznym. Jest to efekt brutalnej logiki biznesowego rynku, na którym nikt przecież nie chwali się wynalazkami poprzednich epok. Zastosowane w nim zabiegi nie oparły się upływowi czasu i zwyczajnie utraciły dawną siłę. Z drugiej strony – trzeba jasno powiedzieć, że w okresie premiery „Zawrót głowy” piorunował widzów. Czy można zatem winić film, lub jego autora, za wyeksploatowanie zastosowanych w nim manewrów przez setki naśladowców?

Reasumując, z niekłamanym smutkiem i romantycznym sentymentem muszę przyznać, że współcześnie”Vertigo” nie broni się samo, a wrzucone na luźne popołudnie może kierować myśli niecierpliwego widza w stronę bardziej porywającej alternatywy. Współcześnie ten film potrzebuje przynajmniej prelekcji i uwidocznienia zastosowanych w nim pionierskich narzędzi kinowych, aby zaserwować widzowi chociaż namiastkę przyrządzonego przez twórcę smaku.
Inny rodzaj klasyki, który trochę trudno docenić. Ale myślę, że warto go znać.

Zdecydowanie warto.

*- jeśli chcecie zacząć przygodę z Hitchcockiem, to „Vertigo” jest dobrym pomysłem na początek. Jeżeli seans przyniesie przyjemność, można spokojnie oglądać resztę filmografii. Jeśli nie – i tak warto poznać chociaż „Ptaki” i „Psychozę”. Moja uwaga jest jednak taka, że sam A. H. nie jest najlepszym pomysłem na początek przygody z Klasyką Kina – tutaj warto zacząć od bardziej przystępnych produkcji – chętnie coś zaproponuję/podyskutuję w komentarzach.

0

0