Strażnicy (2009)

Zack Snyder obrywa dziś (częściowo słusznie… ale tylko częściowo) za katastrofę jaką jest filmowe uniwersum DC. Ale niektórzy, bardzo starzy górale pamiętają czasy, kiedy reżyser wsławiony ciekawą ekranizacją komiksu 300, uważany był za nadzieję kina superbohaterskiego. To on, obok Christophera Nolana miał rozpocząć renesans filmów o facetach noszących rajtuzy i peleryny. Nim jednak Snyder wziął się za filmy w których Superman i Batman okładają się wyrwanymi ze ściany umywalkami, miał jeszcze okazję zekranizować chyba najsłynniejszą powieść graficzną wszech czasów – Watchmen szalonego Alana Moore’a i Dave’a Gibbonsa. Do dziś trwają spory czy adaptacja była marna, czy wprost przeciwnie – genialna.

Jest rok 1985. Ale to czas zupełnie inny od tego, jaki znamy z naszej historii. Amerykanie wygrali wojnę w Wietnamie. Czwartą kadencję w Białym Domu sprawuje prezydent Nixon. I istnieją superbohaterowie, mimo, że większość z nich nie ma tak naprawdę nadludzkich mocy. Zamaskowani bohaterowie zaczęli pojawiać się w Stanach Zjednoczonych jeszcze przed wybuchem II Wojny Światowej. Założyli pierwszą zwalczającą kryminalistów grupę – Minutemen. Jedwabna Zjawa, Nocny Puchacz, Kapitan Metropolis, Zamaskowany Sędzia, Dolar, Ćma, Komediant i Duszyczka byli zwykłymi ludźmi, ale w ciągu kolejnej dekady z powodzeniem walczyli ze zbrodnią i występkiem. I stali się ikonami amerykańskiej kultury. Po nich przyszło następne pokolenie. Nowy Nocny Puchacz i nowa Jedwabna Zjawa. Rorschach i Ozymandiasz. No i pierwszy prawdziwy nadczłowiek, niemal bóg… Doktor Manhattan. Wspierani przez najmłodszego z członków starszej grupy – Komedianta – mieli kontynuować dzieło walki o sprawiedliwość. Nazwali się Watchmen. Ale nie było im dane długo nosić swych peleryn. W latach 70. zakazano działalności takich straży obywatelskich. Nocny Puchacz i Jedwabna Zjawa przeszli na przedwczesną emeryturę. Komediant został rządowym specem od mokrej roboty. Ozymandiasz stał się miliarderem, a Doktor Manhattan oddał się pracy naukowej. I tylko Rorschach wciąż ściga największe bestie w ludzkiej skórze. Ale sam już niewiele się od nich różni.

Pewnej chłodnej, jesiennej nocy, ktoś włamuje się do apartamentu Komedianta. Dawny superbohater, żołnierz i zabójca, próbuje stawiać opór. Ale nie daje rady. Umiera, wyrzucony przez okno. Jego los nie obchodzi nikogo, poza Rorschachem, który przypuszcza, że sprawa ma drugie dno. Postanawia ostrzec swoich dawnych towarzyszy.

Tak zaczyna się zarówno film, jak i powieść graficzna. Nawiasem mówiąc, w odniesieniu do Strażników ten nieco górnolotny synonim słowa komiks jest jak najbardziej na miejscu. Watchmen to nie tylko dzieło wybitne. To również potężny tom, który samą ilością tekstu, dorównuje niejednej literackiej cegle. Podejmując się tej adaptacji, Snyder postawił sobie poprzeczkę niezwykle wysoko. A to, czy mu się udało, czy nie, zależy od perspektywy.

Zacznijmy od tego, czym Strażnicy są dla przeciętnego widza, który nie miał z komiksem styczności. Otóż widz taki zobaczy z jednej strony opowieść bardzo dorosłą, momentami błyskotliwą wizualnie, ale jednocześnie zbyt długą i chwilami kompletnie niezrozumiałą. Wątki się mieszają, głównych postaci jest multum, retrospekcja goni retrospekcję, kilkukrotnie zmieniamy perspektywę patrzenia na akcję, a w sercu historii jest przecież kryminał… więc Snyder siłą rzeczy nie może zbyt szybko ujawniać wszystkich kart. To musi konfundować i to nie tylko publiczność przyzwyczajoną do lekkiego i łatwego kina w stylu Marvela. Film, nie dość, że stawia bardzo poważne pytanie (zresztą zawarte w tytule, nawiązującym do rzymskiej paremii “Quis custodiet ipsos custodes?”), to jeszcze próbuje być wierną adaptacją dzieła, o którym przez 20 lat mówiono, że nie da się go zekranizować.

Strażników można byłoby bardzo długo chwalić za grę aktorską. Brak tu nazwisk największych gwiazd Hollywood (i dobrze! Jedyną rozpoznawalną twarzą jest Patrick Wilson, a i on nie jest “A-listerem”), ale jednocześnie nikt nie zawodzi. Zdjęcia, jak wspomniałem, trącą czasem trochę snyderowskimi manieryzmami (slow-motion, itd…), ale bywa też tak, że są wprost genialne. Dobór muzyki może i był nieco kontrowersyjny, ale mnie się bardzo podobał. Do tego scenografia, świetnie oddająca klimat epoki, bez popadania w klisze i przesadę. Do żadnego technicznego elementu produkcji nie można się przyczepić. Ale wiem, że dla widza, który nie zna dzieła Moore’a, ten film po prostu będzie zbyt trudny w odbiorze. Zbyt chaotyczny. I to jest jego największy dramat.

Jeśli natomiast ktoś komiks zna i ceni, to będzie wniebowzięty. Nie, przepraszam, nieco przesadziłem. Wielu fanów powieści graficznej narzekało. Czasem na takie drobiazgi jak kostiumy. Otóż w filmie Snydera stroje Strażników uległy zmianie (Minutemen są przedstawieni wiernie). Ale powód jest – moim zdaniem – oczywisty. Dla Moore’a i Gibbonsa kostium nie był celem samym w sobie. Nawiązywał do tego, co nosiły postaci komiksowe w dziełach z epoki. Dziś oryginalny strój Nocnego Puchacza budziłby raczej śmiech, natomiast jego nowa wersja spełnia swoje zadanie, budząc skojarzenia z Batmanem. Więc kwestia kostiumów to klasyczne czepialstwo.

Nieco mocniejszy wydźwięk ma kwestia okrojenia filmu z wielu komiksowych wątków. Gwoli wyjaśnienia – w powieści graficznej równolegle do akcji, obserwujemy też pewnego rodzaju meta-narrację. Otóż w komiksie jest postać, która czyta inny komiks – bardzo brutalny i szokujący, acz w pewnym sensie powiązany motywami z głównym wątkiem. Zadaje to samo pytanie o granice moralności, ale prezentuje je w innym kontekście. Jeśli ktoś jednak uważa, że wycięte przez Snydera fragmenty powinny wrócić na miejsce, to jest w koszmarnym błędzie. I bez tego film jest po prostu za długi. W kinie trwający 2 godziny 43 minuty seans po prostu męczy. A gdyby Snyder próbował zekranizować każdą stronę powieści, to musielibyśmy doliczyć co najmniej kolejne 90 minut.

Moim zdaniem dokonane przez Snydera skróty były mistrzowskie. Więcej, w dwóch miejscach poprawił on samego Alana Moore’a. Drobna zmiana charakteru ataku w końcówce filmu jest jeszcze lepiej rozwiązana niż w komiksie. A początek filmu, przedstawiający bohaterów na tle ikonicznych fragmentów historii (tudzież historii alternatywnej), jest po prostu majstersztykiem. Zresztą zobaczcie sami.

Czy taki film można zarekomendować komuś, kto nie zna materiału źródłowego? Mimo świadomości wszystkich problemów z tą ekranizacją (a może raczej z formą jaką przybrała), powiem – tak! Chociażby dlatego, że film ten był ambitny. Gdyby Strażnicy byli kilkuodcinkowym serialem, nie wątpię, że odbiór dzieła byłby łatwiejszy. Gdyby Snyder pozwolił sobie na większe odstępstwa od treści komiksu, to może wyszedłby z tego hit na miarę Mrocznego Rycerza. Ale reżyser naprawdę chciał oddać sprawiedliwość twórcom oryginalnego dzieła. Dlatego warto poświęcić Strażnikom czas.

Warto to zrobić tym bardziej, że niebawem zaczną się próby niszczenia spuścizny Moore’a i Gibbonsa. W zeszłym roku Strażników – a więc postmodernistyczną dekonstrukcję mitu superbohaterskiego – włączono już do klasycznego uniwersum DC. I – jak można się tego było spodziewać – nowe komiksy z tego cyklu nie mogą nawet leżeć na jednej półce z oryginałem. Teraz dowiadujemy się, że trwają prace nad serialem Watchmen… którego akcja toczyłaby się współcześnie. To są – nie bójmy się tego słowa – bluźnierstwa. Więc jeśli nie możecie sięgnąć po powieść graficzną Moore’a, to oddajcie hołd jego dziełu oglądając film. Nim próby zbicia kasy na tej marce kompletnie nas zniesmaczą.

Trailer:

PS. A jeśli już będziecie oglądać film w domu, to możecie sięgnąć po wersję reżyserską. Pewnie, jest jeszcze dłuższa, i wprowadza jeszcze więcej drugorzędnych wątków, ale jest też w niej kilka scen po prostu pięknych. Takich jak ta, którą wklejam poniżej.