Taniec z Mitami: Pomniejsze nawiązania w PLIO

W “Pieśni Lodu i Ognia” natrafiamy na liczne nawiązania historyczne, literackie i mityczne. Niektóre z nich kierują naszą uwagę ku podobieństwom na znacznie głębszym poziomie albo stanowią dla nas wskazówki co do inspiracji autora. Są takie, którym można poświęcić osobne artykuły, a niekiedy nawet całe cykle. W ciągu ostatnich kilku miesięcy przedstawiłem kilka odniesień w takiej właśnie formie. Postanowiłem jednak, że w dzisiejszym tekście podejdę do sprawy nieco inaczej. Przyczyna jest prosta – w dziełach Martina nawiązań jest tak wiele, że w pojedynczych tekstach nie zdołałbym omówić nawet znikomego ich odsetka. Ponadto, niektóre są tak “drobne” i klarowne, że artykuł poświęcony tylko im byłby albo absurdalnie krótki, albo wywód musiałby stać się niemożliwie wręcz rozwleczony.

Z tych dwóch powodów tym razem stworzyłem nie tyle jednolity tekst, co listę postaci, które – przynajmniej moim zdaniem – mogą stanowić różnego rodzaju aluzje. Oczywiście, w wielu przypadkach możemy tak naprawdę mieć do czynienia ze zwykłym zbiegiem okoliczności, z przypadkową zbieżnością. Są też takie potencjalne nawiązania, które bezpiecznie można uznać za celowe.

Naturalnie, celem poniższej listy nie jest wyliczenie wszystkich odniesień zawartych w pięciu wydanych jak dotąd tomach PLIO oraz powiązanych publikacjach, takich jak “Świat Lodu i Ognia”. Nie zawiera również wszystkich nawiązań z danej kategorii, na przykład historycznych. Przy jej tworzeniu nie kierowałem się żadnym konkretnym kluczem, choć zauważyłem, że znalazło się na niej szczególnie dużo wzmianek o mitologii nordyjskiej, a w zasadzie szerszej mitologii germańskiej. Zapewne przyczyna leży w tym, że w ostatnim czasie czytałem głównie na jej temat, a także słuchałem i oglądałem wiele treści z nią związanych.

Sądzę, że warto tu podkreślić, że sam George R.R. Martin zna temat mitów nordyjskich bardzo dobrze, gdyż – jak wspomina w “RRetrospektywie” – w czasie studiów uczęszczał na kurs historii Skandynawii, w czasie którego czytał między innymi obie eddy i niektóre z sag, które “uwielbiał”, gdyż przypominały mu dzieła Tolkiena. Ta wiedza może wyjaśniać głębię niektórych z tych nawiązań oraz to, że czasem nawiązują do mniej znanych szczegółów.

Wymienione tu odniesienia są w większości moimi własnymi spostrzeżeniami – choć oczywiście nie zdziwiłbym się, gdyby okazało się, że przede mną zauważyło je już wiele osób. Tam gdzie wiem, że już wcześniej ktoś zwracał uwagę na dane nawiązanie, umieściłem w nawiasie kwadratowym nick tej osoby.

– Bluetiger

***

• Hrothgar z Pyke – ten legendarny król z Żelaznych Wysp, który ponoć posiadał róg przywołujący krakeny, nosi to samo imię co król Hrothgar z rodu Scyldingów, ważna postać w „Beowulfie”, staroangielskim poemacie epickim.
• Wulfgar Hoare – kolejny król żelaznych ludzi, którego imię może nawiązywać do „Beowulfa”, gdzie Wulfgar jest jednym z rycerzy Hrothgara. „Świat Lodu i Ognia” tuż za Wulfgarem wymienia dwóch Othgarów.
• Gendel – Król za Murem, którego imię – a do pewnego stopnia również historia – może stanowić odniesienie do Grendela, jednego z przeciwników Beowulfa.  (Więcej na ten temat możecie przeczytać w moim artykule Taniec z Mitami: G(r)endel i Gorne).
• Ser Byron Piękny, rycerz na służbie Petyra Baelisha, przedstawiony Sansie razem z Shadrickiem i Morgarthem – lord Byron, czyli George Gordon Byron, 6 baron Byron, wybitny angielski poeta doby Romantyzmu. [Blue-Eyed Wolf w Their Gallantry is Yet to be Demonstrated (…)]. Zauważyłem w PLIO inną postać noszącą to imię, a jest nią ser Byron Swann, który podczas Tańca Smoków usiłował powtórzyć wyczyn Serwyna od Zwierciadlanej Tarczy i zabić Vhagar, a nieudaną próbę przypłacił życiem
• Maester Yorrick, autor dzieła „Zaślubieni morzu”, czyli dziejów Białego Portu. Również Yorick Yronwood, jeden z dornijskich królów pokonanych przez Nymerię i zesłanych na Mur – Yorick, błazen, którego czaszkę trzyma książę w pamiętnej scenie „Hamleta”. [LML]
• Elissa Farman – Elissa to imię postaci z „Eneidy”, szerzej znanej jako Dydona.
• Aenar Targaryen – Eneasz (ang. Aeneas), legendarny uciekinier z Troi i protoplasta Rzymian. O podobieństwach pomiędzy tymi dwiemia postaciami szerzej piszę w cyklu Eneida Aenara.
• Dagon Drumm Nekromanta, Dagon Codd, Dagon Ironmaker, Dagon Greyjoy (Lord Kosiarz Pyke za panowania Aerysa I), Dagon Greyjoy (zwany Pijakiem, kuzyn Ashy) – Dagon, wzmiankowane w Biblii bóstwo w wierzeniach starożytnego Bliskiego Wschodu . U Howarda Philipsa Lovecrafta Dagon to monstrualna istota z głębin w opowiadaniach „Dagon” i „Widmo nad Innsmouth”.
• Gorm Wilk, wódz Dzikich z Hardhome – Gorm Stary, król Danii z X wieku.
• Arwen Upcliff, Arwyn Frey, Arwyn Oakheart – Arwena z legendarium Tolkiena, córka Elronda i Celebríany, małżonka Aragorna i królowa Gondoru.

***

• Sauron Słony Język, kapłan Utopionego – Sauron, Mroczny Władca.
• Ygg, monstrualne drzewo żywiące się ludźmi, pokonane przez Szarego Króla, który wykonał z jego białego drewna pierwszy langskip. – Yggdrasil, Drzewo Świata z mitologii nordyjskiej.
• Ygon Stary Ojciec (ang. Ygon Oldfather), wódz Dzikich, głowa klanu składającego się głównie z jego własnych potomków (ma osiemnaście żon) – Yggr (Straszliwy) to jedno z wielu imion Odyna, stąd Yggdrasil prawdopodbnie znaczy „koń Yggra”. „Oldfather” przypomina nieco dwa inne imiona Odyna, Alföðr (tłumaczone jako „Wczechojciec”, ang. Allfather) oraz Aldaföðr (Ojciec Ludzi).
• Ygritte – być może również nawiązanie do Odyna-Yggra. „Rite” może tu oznaczać rytuał.
• Cromm, jeden z wojowników Ashy Greyjoy – Crom Cruach, bóstwo z mitologii irlandzkiej, któremu według niektórych opowieści w Samhain (Halloween) składano ofiary z ludzi. Według legendy kult bożka zakończył święty Patryk, który rozbił jego posążek młotem.
• Arcymaester Cassander, autor księgi „Pieśń morza – jak doszło do rozdzielnia lądów”. Według jego teorii Ramię Dorne nie zostało zatopione przez Młot Wód Dzieci Lasu, lecz przez naturalny proces topnienia lodów na dalekiej północy Morza Dreszczy, co doprowadziło do podniesienia się poziomu morza. Również Cassandra Baratheon, z którą miał się ożenić Aegon II. Możliwe, że również Casanna Estermont, matka Roberta, Stannisa i Renly’ego – Kasandra, córka Priama w mitologii greckiej. Jej przepowiednie zawsze się sprawdzały, jednak z powodu klątwy Apolla nikt jej nie wierzył.
• Uthor od Wysokiej Wieży, legendarny założyciel rodu Hightowerów. Także maester Uthor z Dreadfortu i ser Uthor Underleaf występujący w „Tajemniczym rycerzu”  – Uther Pendragon, ojciec króla Artura.
• Baldric I Durrandon, zwany „Sprytnym” (ang. The Cunning), Król Burzy wspomniany w ŚLIO. Septon Baldrock, jeden z Siedmiu Mówców Jaehaerysa I – Baldrick z serialu „Blackadder” (Czarna Żmija).
• Khal Temmo – być może Temudżyn (Temüjin), czyli Czyngis-chan.
• Eglantine, septa towarzysząca Myrcelli w Dorne, być może także wzmiankowana w dodatku „Tańca ze smokami” septa Aglantine z Królewskiej Przystani – Eglantine, przeorysza z „Opowieści kanterberyjskich” Geoffreya Chaucera.

***

• Earl Harlaw, członek załogi Ashy Greyjoy – „earl” to angielski tytuł szlachecki.
• Jarl, kochanek Val – „jarl” to staronordyjski odpowiednik anglosaskiego eorla, od którego pochodzi wyraz earl. W eddaicznym poemacie „Rígsþula” Heimdallr dzieli społeczeństwo na trzy warstwy: jarlów (władców), karlów (wolnych kmieciów) i thrallów (niewolników). W PLIO to ostatnie pojęcie odnosi się do poddanych na Żelaznych Wyspach.
• Walton Nagolennik, kapitan staży Roose’a Boltona, który dowodzi oddziałem eskortującym ser Jaime’a Lannistera do Królewskiej Przystani – kapitan Robert Walton, podróżnik któremu doktor Wiktor Frankenstein opowiada swoją historię w powieści „Frankenstein, czyli współczesny Prometeusz” Mary Wollstonecraft Shelley. W PLIO do Frankensteina prawdopodobnie nawiązuje postać Qyburna i jego własnego „potwora”. Tak jak Walton Nagolennik, były maester był na służbie lorda Boltona, a później razem z nim towarzyszył Jaime’mu do stolicy.
• Tycho Nestoris, braavoski bankier, przedstawiciel Żelaznego Banku przy Stannisie Baratheonie – Tycho Brahe, wybitny duński astronom.
• Maester Nicol, autor teorii głoszącej, że pory roku były kiedyś regularne i zależały od tego, która strona globu jest zwrócona w stronę Słońca – Mikołaj Kopernik (łac. Nicolaus Copernicus).
• Maester Egbert, autor dzieła „Sprawiedliwość i niesprawiedliwość na Północy: wyroki wydane przez trzech lordów z rodu Starków” – Ecgberht, król Wesseksu.
• Maester Balder, służący we Wschodniej Strażnicy, gdy lordem dowódcą był Osric Stark. Autor zbioru legend „Na krańcu świata” – Baldr, w mitologii nordyjskiej syn Odyna i Frigg, którego w wyniku intrygi Lokiego nieumyślnie zabija niewidomy brat Höðr.
• Hother Umber, zwany Wronojadem – Høtherus to imię pod jakim w „Gesta Danorum” Saxo Gramatyka występuje Höðr. Być może z tą postacią związane jest również imię Hodora.
• Maester Hubert, autor „Kuzynów jelenia”, w której pisze m.in. o ser Galladonie – święty Hubert, patron myśliwych, któremu według legendy ukazał się biały jeleń z krzyżem pomiędzy rogami.
• Halleck, brat Harmy Psi Łeb – Guerney Halleck, postać z “Diuny” Franka Herberta.

***

• Nestor Royce – Nestor to słynący z mądrości król Pylos w „Odysei” Homera. Pylos to w PLIO młody maester pomagający Cressenowi na Smoczej Skale.
• Myranda Royce – Miranda, postać z Szekspirowskiej „Burzy”.
• Joyeuse Erenford, ósma żona lorda Waldera Freya – w “Pieśni o Rolandzie’ Joyeuse to miecz Karola Wielkiego. Z kolei w legendach arturiańskich Joyeuse Garde to zamek Lancelota, później przemianowany na Dolereuse Garde – być może do tego miejsca nawiązuje Martinowska Wieża Radości (Tower of Joy).
• Lancel Lannister – Lancelot, jeden z rycerzy Okrągłego Stołu, który zdradza swojego suwerena romansując z jego żoną, królową Ginewrą. Podobnie, Lancel zostaje kochankiem królowej Cersei.
• Othor (zwiadowca Nocnej Straży, którego ciało ożywa i jako upiór atakuje lorda dowódcę Mormonta), Otter Gimpknee (karczmarz z Lordsportu na Pyke) – Ótr (Otter, wydra), w mitologii nordyjskiej syn Hreiðmara i brat Fafnira i Regina. Jest zmiennoskórym, który pod postacią wydry łowi ryby. W czasie tej czynności ginie trafiony kamieniem ciśniętym przez Lokiego, który sądzi, że celuje w zwykłe zwierzę.
• Isembard Arryn, zwany Pozłacanym Sokołem, głowa rodu Arrynów z Gulltown w czasie Regencji Aegona III – Isembard Tuk, brat matki Belladonny, matki Bilba Bagginsa.
• Sargon Botley – Sargon, król Akkadu.
• Margot Lannister – królowa Francji Małgorzata de Valois, znana jako La Reine Margot (Królowa Margot) za sprawą powieści Alexandre’a Dumasa ojca pod tym samym tytułem.
• Dareon (śpiewak z Nocnej Straży), Daeron (kilku Targaryenów) – Daeron, minstrel króla Thingola z Doriathu w „Silmarillionie” J.R.R. Tolkiena, występuje w opowieści o Lúthien.
• Meliana (zwana Lady Melianą mieszkanka Mole’s Town) – Meliana (ang. Melian), królowa Doriathu, małżonka Thingola i matka Lúthien.

***

• Noho Dimittis – nazwisko braavoskiego bankiera negocjującego z Cersei może pochodzić od słów “Nunc dimittis” zaczyna się fragment Ewangelii według Św. Łukasza znany również jako kantyk Symeona: “Teraz, o Panie, pozwół odejść Twemu słudze w pokoju (…)”.
• Tom Barleycorn, zwiadowca Nocnej Straży – John Barleycorn, personifikacja jęczmienia w angielskim folklorze.
• Sigfryd Harlaw – bohater z legend germańskich, zabójca smoka Fafnira. W języku staronordyjskim nazywa się Sigurðr (stąd Sigurd), w niemieckim Siegfried (stąd Zygfryd).
• Norne Goodbrother – być może nawiązanie do norn, nordyjskich bogiń przeznaczenia. Jedno z opowiadań GRRM-a z cyklu „Tuf Wędrowiec” nosi tytuł „Bestia dla Norna”. Tytułowy Norn to Herold Norn, członek szlacheckiego rodu z planety Lyronica.
• Gran Goodbrother, jeden z trzech bliźniaczych synów Gorolda Goodbrothera, lorda Hammerhorn z którym w „Uczcie dla wron” spotyka się Aeron Mokra Czupryna – Grani, koń Sigurda.
• Ser Theodan Wells, dowódca Synów Wojownika, zakonu rycerskiego wschodzącego w skład Wiary Wojującej – Theoden, król Rohanu.
• Walder Frey – być może forma imienia Walter, które oznacza „władca armii”. W „Grze o tron” pojawiają się żartobliwe uwagi o tym, że Walder Frey jako jedyny lord w Siedmiu Królestwach byłby w stanie wystawić armię z własnych potomków.
• Waltyr Frey, zwany „Tyrem” – Tyr, jeden z nordyjskich bogów.
• Bluetooth, żeglarz z Lordsportu  – Harald Sinozęby, król Danii i Norwegii (ang. Harald Bluetooth).
• Rowena Arryn, druga żona Jona Arryna – lady Rowena z powieści “Ivanhoe” sir Waltera Scotta.

***

• Helya (ochmistrzyni na zamku Greyjoyów na Pyke) – Hel, władczyni krainy umarłych w mitologii nordyjskiej.
• Pate Oracz (ang. Pate the Plowman) – być może nawiązanie do średnioangielskiego poematu Williama Langlanda „Widzenie o Piotrze Oraczu” (w języku angielskim utwór jest znany jako „Piers Plowman”).
• Galon Biała Laska (ang. Galon Whitestaff), kapłan Utopionego – być może Gandalf.
• Khal Drogo – Drogo Baggins, ojciec Froda. (Więcej na ten temat w Talassofobii khala Drogo przyczyny).
• Harle Łowca, Harle Przystojny (Dzicy, którzy w „Tańcu ze smokami” trafiają do Czarnego Zamku po tym, jak Jon Snow zezwala im na przekroczenie Muru) – Herla Cyning (Herla Król), legendarny król Brytów, który udaje się na wesele króla krasnoludów i razem ze swoim orszakiem znika w skalnej szczelinie. Po trwającej trzy dni zabawie monarcha wraca do zwykłego świata, po tym jak władca karłów podarowuje mu psa myśliwskiego, ostrzegając, że żaden z jego ludzi nie powinien zsiąść ze swojego wierzchowca dopóki ogar pierwszy nie zeskoczy z końskiego grzbietu.  Po powrocie okazuje się, że minęły trzy stulecia, a Brytanią od dawna władają Sasi. Niektórzy spośród ludzi króla zeskakują na ziemię – i gdy tylko się z nią stykają, rozsypują się w proch. Pies nie zamierza zeskoczyć, więc Herla i jego ludzie muszą przez stulecia błąkać się po świecie jako członkowie Dzikiego Gonu.
• Harlon Łowca i Herndon od Rogu, legendarni założycielu rodu Tarlych – Hern Myśliwy (ang. Herne the Hunter), postać z folkloru angielskiego Berkshire, wspominana m.in. u Szekspira. [LML]
• Regnar Drumm, zwany Karmicielem Kruków; Rognar Greyiron, Ragnor Pyke – Ragnarr to imię staronordyjskie, GRRM prawdopodobnie nawiązuje tu do słynnego Ragnara Loðbróka. Autor może też mieć na myśli ragnarök.
• Vargo Hoat – być może od wyrazu „warg”, który w literaturze fantasy spopularyzował J.R.R. Tolkien, a w zasadzie od staronordyjskiego „vargr”, na którym wzorował się Tolkien „wskrzeszając” staroangielskie wearg we „współczesnej” formie.
• Hugor ze Wzgórza, w legendzie z Pentos znany jako Hukko, bohater, który pokonał „łabędziewy” (ang. swan-maidens) napadające na podróżnych – możliwe, że GRRM inspirował się tu herosem z opowieści germańskich, Waylandem Kowalem, który ożenił się z „łabędzią dziewicą”, w innej wersji walkirią. Ukko to fiński bóg niebios.
• Salladhor Saan i septon Cellador – zapewne nawiązanie do „cellar door” (drzwi do piwnicy), złożenia wymienianego często wśród angielskich wyrażeń o najpiękniejszym brzmieniu, bez względu na znaczenie. O estetycznych walorach „cellar door” pisał Tolkien, a GRRM wspomniał podczas ubiegłorocznego panelu dyskusyjnego związanego z premiera filmu „Tolkien”, że scena z „cellar door” bardzo mu się podobała. W jednym z wywiadów Tolkien powiedział, że z „cellar door” mógłby stworzyć imię, na przykład „Selador”, a z niego z kolei mogłaby powstać opowieść.

***

• Hagon Hoare, Haggon (mentor Varamyra), Hagen (jeden z ludzi Ashy Greyjoy) – szczególnie dwie pierwsze z wymienionych postaci zdają się nawiązywać do nordyjskiej opowieści o Niflungach (w tradycji niemieckiej: Nibelungach).
• Hagen to niemiecka wersja imienia postaci, która w staronordyjskim nazywa się Högni. Högni i jego brat Gunnar są książętami Burgundów, którzy wydają swoją siostrę Guðún za mąż za króla Hunów, Atliego (Attylę). Ten pożąda skarbu, który znajduje się w posiadaniu braci, więc podstępnie zaprasza ich do swojej siedziby. Gdy Högni i Gunnar przybywają na miejsce z niewielkim orszakiem, zostają zdradziecko zaatakowani. Pomimo heroicznego oporu, bracia zostają pojmani i uwięzieni w osobnych pomieszczeniach. Atli próbuje nakłonić Gunnara to wyjawienia, gdzie przed wyjazdem ukryli swoje złoto, oferując mu w zamian życie. Gunnar odpowiada na tę propozycję, że podzieli się tą informacją tylko jeśli Atli przyniesie mu serce jego brata. Högni zostaje zabity, ale na widok jego serca Gunnar wybucha śmiechem – okpił Atliego. Teraz tylko Gunnar zna miejsce ukrycia skarbu, który bracia przed wyjazdem zatopili w wodach Renu. Högni był słabszy z nich dwóch, więc możliwe, że Atli zdołałby go złamać. Jednak Gunnar jest nieugięty i sekret umrze razem z nim. Tak właśnie się dzieje, gdyż wściekły Atli rozkazuje wrzucić go do jamy pełnej jadowitych węży.
• W PLIO Hagon Hoare to król Żelaznych Wysp, który okrutnymi czynami zasłużył sobie na przydomek „Bez Serca” (ang. Hagon the Heartless) – także Högni, czyli Hagen, był „bez serca”, choć w sensie jak najbardziej dosłownym.
• Haggon, nauczyciel Varamyra, również traci serce – zdradziecki uczeń zabija go pod postacią wilka (warto dodać, że z wilkami związany jest też Atli), po czym pożera jego serce.
• W PLIO pojawia się również Haggo, który jest jednym z jeźdźców krwi Droga. Gdy khal postanawia „ukoronować” Viserysa stopionym złotem, Haggo chwyta targaryeńskiego pretendenta i łamie mu nadgarstek. Istnieje kilka podobieństw pomiędzy historią Daenerys i Droga a dziejami Gudrun (siostry Högniego) i Atlim. Być może dlatego w wątku tym pojawia się postać o tym imieniu.
• Gunthor Hightower, syn lorda Leytona – Gunnar z opowieści o Völsungach, brat Högniego. W tradycji niemieckiej postać ta nosi imię Gunther.

***

• Guthor Grimm, lord jednej z Wysp Tarczowych – Guthorm, w opowieści o Völsungach brat Gunnara i Högniego, zabójca Sigurda. Matką Guthorma była Grimhild, możliwe również, że nazwisko nawiązuje do wybitnego XIX-wiecznego filologia i badacza mitologii Jacoba Grimma, który razem z bratem Williamem jest autorem znanego zbioru baśni.
• Ralf Kenning – kenning to poetycka peryfraza typowa dla poezji staronordyjskiej i staroangielskiej. W komentarzu do „Beowulfa” J.R.R. Tolkien podaje jako przykład „kąpielisko głuptaka” = „morze”.

***