Diuna: Część druga (2024)

Witajcie po (zbyt) długiej przerwie! Tak dawno nie pisałem, że mam lekki stres czy jeszcze potrafię to robić. Muszę jednak napisać, bo pojawił się długo wyczekiwany film, który nie tyle zaspokoił oczekiwania, co rozbił bank i zostawił mnie ze szczęką na podłodze. Zapraszam do recenzji złożonej z ochów, achów i wszelkich możliwych form zachwytu.

Długo musieliśmy czekać na drugą część „Diuny” od Denisa Villeneuve’a. Pierwsza odsłona oczarowała mnie (i wielu widzów na świecie) w 2021 roku. Kolejna miała uwieść w listopadzie 2023 , ale strajki aktorów i scenarzystów mocno przesunęły premierę. Na pewno ku uciesze zdobywców Oscara na tegorocznej gali, szczególnie tych w kategoriach technicznych. Na szczęście nadszedł luty i film trafił do kin.

Druga część domyka historię znaną z pierwszej książki Franka Herberta. Paul Atryda wtapia się w społeczność Fremenów i staje się jednym z nich. Z czasem awansuje na przywódcę otoczonego czcią i wreszcie ma narzędzia, które pozwolą nie tylko pomścić ojca, ale też zachwiać obecnym układem sił w galaktyce. Kto zna książki, nie będzie zaskoczony.

Nie będę sztucznie budował napięcia i powoli odsłaniał kart. Napiszę wprost: Diuna jako całość (obie części) to najlepsza saga od czasów „Władcy pierścieni” Petera Jacksona i umieszczam ją na tej samej półce, może razem z pierwszą trylogią „Gwiezdnych wojen”. Jeśli uwielbiasz pierwszą „Diunę”, tutaj się zakochasz. Jeśli jedynka była zbyt powolna, było za mało akcji, a za dużo kreowania świata – dwójka zaspokoi potrzeby z nawiązką. Zaczynamy dokładnie tam, gdzie skończyliśmy: Fremeni niosą ciało Dżamisa do siczy Tabr, a Jessica i Paul idą z nimi jako ni to jeńcy, ni to towarzysze. Potem fabuła rusza z kopyta i nie zatrzymuje się aż do finału.

Dzieje się dużo, ale Villneuve nie zaniedbał głównego przesłania z oryginału. Żądny zemsty na Harkonnenach widz z każdą minutą zaczyna się zastanawiać, czy na pewno o taką zemstę chodziło. Postępująca przemiana Paula fascynuje, ale jednocześnie przeraża. Chłopak najpierw ucieka od brania na siebie przywództwa, by na koniec wykorzystać absolutnie wszystkie najgorsze cechy religii i fanatyzmu.

Wielkie brawa w tym miejscu dla Timothée Chalameta za doskonały i zniuansowany obraz młodego Atrydy, który przechodzi od wrażliwego chłopca, przez żałobę po ojcu, aż do przerażającego władcy rzędu dusz z obłędem i determinacją w oczach. Niesamowita kreacja aktorska, ale nie jest w tym sam. Mógłbym poświęcić osobny artykuł tylko na chwalenie obsady: Stellan Skarsgård jako Vladimir Harkonnen ponownie wybitny, Josh Brolin jako Gurney Halleck świetny, a Javier Bardem jako Stilgar genialny. Ten ostatni w pierwszej odsłonie dostał niewiele czasu na ekranie. Tym razem jest naszym papierkiem lakmusowym, pokazującym jak działa mechanizm „wsiąkania w religię”. Na początku ma wątpliwości, widzi znaki, ale nie dowierza. Bywa nawet „comic reliefem”, ale kiedy zaczyna wierzyć, to wierzy na 110%. Zamienia się w człowieka, który poszedłby na pole minowe na jedno skinięcie swojego proroka. Cudowna, ale przerażająca kreacja.

Na osobny akapit zasługuje Austin Butler. Feyd-Rautha Harkonnen w jego interpretacji to najlepszy filmowy „złol” od bardzo dawna. Z jednej strony żądny krwi psychopata, z drugiej inteligentny i nieprzewidywalny, z trzeciej ma przedziwny i wręcz uwodzicielski urok. Taki, który sprawia, że nienawidzisz go całym sercem, ale chcesz go oglądać na ekranie jak najdłużej. Po pierwszej scenie bałem się, że aktor przeszarżował, ale nic z tych rzeczy. Kreacja brawurowa, ale od początku do końca pod kontrolą i idealnie wpasowująca się w historię.

Na koniec zostawiłem sobie panie. Bo to panie rządzą. Przemiana lady Jessici (Rebecca Ferguson) jest niemniej ciekawa niż ta Paula. Jej walka o duszę i umysł syna wybrzmiewa jako jeden z najważniejszych wątków, a ostateczny triumf nie cieszy tylko przeraża. Korespondencyjny pojedynek z Wielebną Matką Gaius Helen Mohiam (Charlotte Rampling) budzi skrajne emocje, bo widz najchętniej nie kibicowałby tu żadnej ze stron. Chani (Zendaya) również wybija się często jako postać na pierwszy plan. Jako jedyna zdaje się widzieć osuwanie się Paula w otchłań obłędu i żądzy krwi. Czuje, że mimo dobrych pobudek i szczerego serca, młody Atryda zamienia się w lidera niebezpiecznego ruchu, który może podpalić coś więcej niż Arrakis (kto wie, ten wie). Z jej perspektywy Paul – mimo bycia protagonistą – do końca wydaje się być tylko pionkiem w rozgrywce, na planszy, przy której siedzą Jessica i wielebna Mohiam, a Chani najchętniej po prostu zrzuciłaby tę planszę ze stołu.

Dlatego napiszę jeszcze raz: wszystkie kreacje aktorskie są świetne, ale gdybym miał wybrać jedną najlepszą, to miałbym ogromny problem. Na pewno jednak wybierałbym z trójki: Zendaya, Chalamet i Fergusson.

Strona audiowizualna – od początku do końca – zachwyca, poraża i onieśmiela. Arrakis żyje i oddycha, mimo że jest to oddech zabójczy. Oddech o temperaturze 50 stopni Celsjusza, pełen pyłu, przyprawy i płonnych nadziei Fremenów na raj. Pojazdy i statki kosmiczne, wnętrza, budowle, kostiumy, efekty specjalne – absolutnie wszystko jest na najwyższym możliwym poziomie. Zakochałem się szczególnie w scenach z Geidi Prime. Świat Harkonnenów, wyzuty z kolorów, przerażający i fascynujący, niczym wyjęty z projektów H.R. Gigera. Do tego niezbyt subtelne nawiązanie do „Triumfu woli” i mamy przepis na idealne ukazanie kosmicznych nazistów. Szukałem w warstwie audiowizualnej wad, szukałem długo i dokładnie (jestem po trzech seansach, dwa w IMAXie,  jeden mini-maraton 1+2). Nie znalazłem punktu zaczepienia, ba, za każdym razem zachwycałem się bardziej. Pod tym kątem film jest arcydziełem.

A czy są inne minusy? Owszem. Ten jeden szczególny element, który przeszkadzał w jedynce, przeszkadza też tutaj: dziwne przedstawienie działania tarcz ochronnych. W pierwszej części wyjaśniono sposób działania idealnie („tylko powolne ostrze przejdzie przez tarczę”), a potem… widzimy na ekranie standardową sieczkę i ciosy zadawane z pełnym impetem, które raz odbijają się od tarczy, a raz zmieniają kolor na czerwony i rażą przeciwnika. Nie ma to żadnego znaczenia dla fabuły, ale trochę uwiera. Szczególnie ultra-fanów pierwowzoru.

No właśnie, jedyne poważne zastrzeżenie do arcydzieła (tak!) Villeneuve’a można mieć o spłycenie książki Herberta (Franka, nie Zbigniewa) i pominięcie ważnych wątków. Alia od noża, Gildia Kosmiczna, Thufir Hawat, hrabia Fenring. Na pewno brakuje ikonicznych postaci czy wątków, linia czasowa jest skrócona, ale nie postrzegam tego jako wady. Film – jako medium – rządzi się innymi prawami. Dostaliśmy w sumie pięć godzin i dwadzieścia jeden minut kreacji fantastycznego świata, rozwinięcia i przemiany najważniejszych bohaterów, a najistotniejsze motywy wybrzmiewają głośno i wyraźnie. Chcąc zekranizować więcej – Villeneuve musiałby mieć budżet i zgodę na 4-5 filmów albo serial na kilka sezonów. Prawda jest taka, że nawet nakręcenie drugiej części było uzależnione od tego, jak widzowie przyjmą pierwszą odsłonę.

Na koniec polecam wszystkim czytelnikom wizytę w kinie. Znajdźcie najlepszy i największy ekran w okolicy i obejrzyjcie choć raz w takich okolicznościach. Ba, ten film jak mało który jest wart całodniowej wycieczki do miasta, w którym jest IMAX. Orgia dla zmysłów. Uważam, że mamy do czynienia z fenomenem i wydarzeniem, które zapisze się w historii kina. Warto być jego częścią. Dlatego powtórzę to, co chodzi mi po głowie od premiery: druga odsłona „Diuny” jest arcydziełem i wraz z jedynką stanowi dla mnie sagę fantasy/sci-fi na miarę Władcy Pierścieni. Może da się jeszcze lepiej, bardziej w zgodzie z książką i dokładniej, ale na ten moment sobie tego nie wyobrażam. Dzięki Dennis! Long live the fighters!

Słowo od Crowleya: Cytując Zbigniewa Łomnika: “tak, ale nie”. Byłem na drugiej Diunie w dniu premiery, obejrzałem ciągiem obydwie części w czasie mini maratonu i wyszedłem z kina bardzo zadowolony. Wyraźnie zaznaczam, że Villeneuve podołał, zrobił dwa znakomite filmy i z niecierpliwością czekam na trzeci. Nie przeszkadza mi też zupełnie większość skrótów i zmian w stosunku do pierwowzoru. Rozumiem, że dzieło filmowe rządzi się innymi prawami niż powieść, zwłaszcza pisana ponad pół wieku temu. Wizualnie Diuna 2 jest kompletna. Wszystko wygląda jak trzeba, jest wielkie, monumentalne, hipnotyzujące. Udźwiękowienie wyrywa z butów. Wybuchy, wystrzały, szum pustyni, muzyka, ale także jej brak w odpowiednich momentach(!), to wszystko sprawia kolosalne wrażenie i potęguje immersję. Aktorsko i castingowo to też pierwsza klasa, ale niestety mam pewne zastrzeżenia.

O ile rozumiem konieczność uwspółcześnienia postaci Chani, to już sposób, w jaki to zrobiono, jest po prostu zły. Ona jest antypatyczna, nieatrakcyjna i wiecznie naburmuszona. W dodatku potraktowana przez Paula w sposób niegodny na sam koniec i nie wiem, jak reżyser zamierza ten wątek pociągnąć dalej. Fenomenu Zendayi (jak to odmienić?) nie rozumiem i uważam, że to jedyny nietrafiony casting w Diunie. 

Nie podobał mi się Stilgar jako comic relief. Wyszło na to, że fanatyzm religijny to takie rojenia śmieszkujących wariatów i w ogóle nie czuć w filmie konsekwencji powstania Fremenów. Nieznających książki informuję, że w wyniku dżihadu życie straciły dziesiątki miliardów ludzi. No właśnie, to już może czepialstwo, ale bali się twórcy tego dżihadu jak ognia. Ba, jeśli dobrze zanotowałem, to pada w filmie nawet hasło “krucjata”, ale „dżihad” już nie. Mam pewien problem z tym, że film pokazuje w jakiś sposób strach Paula przed konsekwencjami swoich czynów oraz narodziny fanatyzmu, ale nie robi tego w odpowiednio dobitny i mocny sposób. Nie czułem, że fremeńscy fundamentaliści religijni mają ściągnąć zagładę na całe planety. Wyglądało na to, że Paul bardziej boi się kultu własnej osoby, niż nadchodzącej hekatomby. 

Idąc dalej mamy kompletnie skopaną postać imperatora. Zamiast Lorda Vetinariego, przebiegłego, bezwzględnego i wszechwładnego mistrza intryg, mamy bełkoczącego staruszka, który daje się wszystkim ogrywać. Plus jego Sardaukarzy to takie popierdółki, że szkoda gadać. Padają jak muchy, a mieli wzbudzać strach.

A Feyd Rautha? Owszem postać jest zagrana świetnie, wzbudza strach i odrazę, ale czy nie jest tylko bardziej odczłowieczoną wersją Bestii Rabbana? A przecież według planu Barona on miał uspokoić nastroje po rządach swojego bezwzględnego kuzyna. Feyd jest sadystą, ale powinien też uwodzić charyzmą i inteligencją, a tego niestety nie robi.

To nie są może bardzo poważne zarzuty, jeszcze raz powtórzę, że obydwa filmy bardzo mi się podobały i obejrzę je jeszcze nie raz. Zgadzam się z porównaniami do Władcy pierścieni – to podobny kaliber. Chwalebne jest to, że Villeneuve umiejętnie połączył w tej superprodukcji komercyjne i bardzo przystępne kino z czymś bardziej ambitnym i zrobił to, szanując pierwowzór. Uważam, że to bardzo dobrze zbalansowane produkcje, chociaż może momentami zbyt zachowawcze, to pod każdym względem co najmniej dobre, a w wielu aspektach znakomite. Nie mogę jednak powiedzieć, że pochłonęła mnie ta wizja bez reszty. Widzę pewne wady i w sumie trochę żałuję, że naprawdę niewiele zabrakło do ideału.

I trzy grosze od DaeLa: Niech będzie błogosławiony Reżyser i jego woda. Błogosławione Jego przybycie i odejście. Strasznie się tej drugiej Diuny bałem, bo w jakimś na poły profetycznym śnie (wywołanym przez zjedzenie przed pójściem do łóżka zbyt dużej porcji świeżo upieczonego sernika) widziałem wszystkie możliwe ścieżki, którymi mógł kroczyć Villeneuve. Również takie, w których górę bierze skłonność Villeneuve’a do poświęcania opowieści na ołtarzu atmosfery, co prowadzi go do ostatecznej porażki. Ale tak się na szczęście nie stało, reżyser kroczył drogą środka. Swoją Złotą Ścieżką. Część druga Diuny to film wyśmienity, ośmielę się nawet powiedzieć, że wybitny. W kategorii doznań dla zmysłów jest to absolutne cudo. Tu można – jak u Kurosawy – brać każdy pojedynczy kadr i go oprawiać w ramkę jak obraz. Dźwięk i muzyka też są świetne, Hans Zimmer postarał się trochę bardziej niż przy części pierwszej (w której jego muzyka zła nie była… acz budziła pewne kontrowersje). Aktorsko też narzekać nie można (chyba że na Zendayę), ba, Chamelet odwalił kawał świetnej roboty. Nie spodziewałem się, że udźwignie pewną intensywność tej roli, objawiającą się w drugiej połowie opowieści, ale zrobił to wprost niesamowicie. Teraz traktuję aktora jako moje prywatne odkrycie. To, że wcześniej odkryło go pół świata, to detal. No i wreszcie podobało mi się to, jak Villeneuve opowieść poprowadził. Sądzę, że część zmian była wręcz błyskotliwa (Alia!). Ale nie wszystkie. Zabrakło dopięcia niektórych wątków politycznych w końcówce, a sam finał (dosłownie ostatnia minuta), jest przez swoje uproszczenie trochę rozczarowujący. A może raczej – rozczarowujący w jednym wymiarze, ale tchnący otuchę w innym, bo sugeruje, że powstanie część trzecia, być może łącząca wątki Mesjasza Diuny i Dzieci Diuny. Więc te drobniutkie rysy na wspaniałym dziele wybaczam. I gorąco zachęcam do obejrzenia Diuny w IMAX-ie.