Z dziejów Trzeciej Ery: Wojna Eldacara z Castamirem Uzurpatorem

W poprzednich odcinkach cyklu Z dziejów Trzeciej Ery przedstawione zostały wydarzenia związane z rządami ostatnich królów z rodu Anáriona przed rozpoczęciem trwającego wiele wieków interregnum w Gondorze. W okresie, na którym skupiały się wspomniane teksty, królestwo miało czasy największej świetności już dawno za sobą – wyniszczyły je krwawe wewnętrzne walki, Wielki Mór oraz stulecia najazdów Easterlingów. Niniejszy artykuł opowie o okresie w jego historii, w którym ten schyłek się zaczął, wychodząc od momentu, w którym Gondor osiągnął swój zenit, by przejść do katastrofalnej wojny domowej pomiędzy członkami królewskiej dynastii – Eldacarem i Castamirem. Moim głównym źródłem będzie tu Dodatek A we Władcy Pierścieni, jednak kilka szczegółów będzie pochodziło z wcześniejszej wersji tego materiału, która znajduje się w The Peoples of Middle-earth [Ludach Śródziemia], czyli dwunastym tomie serii The History of Middle-earth [Historia Śródziemia], którą zredagował Christopher Tolkien, zaś niektóre daty zostaną podane za Dodatkiem B we Władcy Pierścieni.

Początek wielkiej ekspansji terytorialnej Gondoru przypadł na panowanie dziewiątego z jego królów, Turambara. Za rządów jego dziadka, króla Ostohera, w roku 490 Trzeciej Ery doszło do pierwszego najazdu ludów przybyłych ze wschodu, które otrzymały zbiorczą nazwę Easterlingów. Nieprzyjaciele zostali jednak pokonani dziesięć lat później przez wojska, które poprowadził następca Ostohera – Tarostar, ojciec Turambara. By upamiętnić swoje zwycięstwo, władca przybrał imię Rómendacil, czyli „Zwycięzca Wschodu”, zapoczątkowując tym samym zwyczaj, który kontynuowali niektórzy z późniejszych królów, również nadający sobie nowe imiona na pamiątkę odniesionych wojennych tryumfów. W roku 541 Easterlingowie ponowili atak i Rómendacil poległ w bitwie. Koronę Gondoru odziedziczył wówczas Turambar, który pomścił śmierć ojca, pokonując najeźdźców. Jak to zostało wspomniane, to właśnie za Turambara Gondor zaczął rozszerzać obszar pod swoją władzą – król zajął ziemie na wschód od dotychczasowych granic. Był to jednak zaledwie początek podbojów.

Królowie Żeglarze

Największymi zdobywcami okazali się czterej kolejno panujący po sobie królowie, których łącznie określano mianem Królów Żeglarzy ze względu na to, że swoją potęgę opierali w dużej mierze właśnie na rozbudowanej przez siebie flocie. Pierwszym z nich był Tarannon, dwunasty władca Południowego Królestwa Dúnedainów, który zajął część wybrzeża na zachód i na południe od Ethir Anduin, czyli ujścia Anduiny. Region ten wchodził później w skład krainy, którą nazywano Harondorem, czyli Gondorem Południowym. Tak jak jego przodek Tarostar Rómendacil, Tarannon panował pod imieniem, które przybrał dla upamiętnienia swoich zwycięstw – nazywano go Falasturem, czyli Władcą Wybrzeży.

To właśnie z jego panowaniem wiąże się wzmiankowana w Niedokończonych opowieściach historia królowej Berúthiel i jej kotów – Berúthiel, żona Tarannona, pochodziła od Númenorejczyków, którzy osiedlili się daleko na południe od ujścia Anduiny, gdzie ich głównym miastem była wielka przystań w Umbarze. Númenorejczycy ci należeli do stronnictwa Ludzi Króla, które popierało ostatnich władców Númenoru w ich wrogości wobec Valarów i elfów, a za panowania Ar-Pharazôna znalazło się pod wpływem Saurona, podczas gdy Dúnedainowie z Gondoru i Arnoru wywodzili się od członków stronnictwa Elendilich, czyli Przyjaciół Elfów, którzy dochowali wierności Ilúvatarowi i Valarom. Z tego powodu mieszkańcy Umbaru nawet wiele wieków po upadku Númenoru i pokonaniu Saurona w Wojnie Ostatniego Sojuszu pozostawali nieprzyjaciółmi Gondoru. Możliwe, że Tarannon decydując się na małżeństwo z Berúthiel chciał doprowadzić do zawarcia pokoju z Umbarem. Jeśli tak było, to jego plany się nie powiodły i oba ludy pozostały wrogami.

Po bezdzietnej śmierci Tarannona Falastura na tronie zasiadł jego bratanek Eärnil I (imiennik Eärnila II, czyli ojca Eärnura, ostatniego monarchy Gondoru przed bezkrólewiem). Z polecenia drugiego z Królów Żeglarzy został odnowiony został port w Pelargirze – miasto to zostało założone w Drugiej Erze przez Númenorejczyków z frakcji Przyjaciół Elfów na długo przed upadkiem wyspy i przybyciem Elendila i jego synów do Śródziemia. Eärnil I rozkazał również zbudować liczną flotę. Następnie monarcha wyruszył przeciwko Umbarowi. Od strony lądu miasto oblegała gondorska armia, zaś na morzu królewskie okręty utworzyły blokadę. Gdy miasto zostało zajęte, Eärnil włączył je do królestwa Gondoru. Zaledwie trzy lata później, w roku 936 Trzeciej Ery, monarcha zaginał na morzu podczas sztormu. Za panowania jego syna, Ciryandila, Umbar został zaatakowany przez Haradrimów, na których czele stali dawni władcy Umbaru, którzy zbiegli przed Eärnilem. Doszło do bitwy, w której poległ trzeci z Królów Żeglarzy.

Haradrimowie rozpoczęli długoletnie oblężenie Umbaru, jednak Gondorczycy zdołali utrzymać warownię, gdyż dzięki przewadze na morzu obrońcy mogli otrzymywać wsparcie. W tym czasie nowy król – syn Ciryandila, Ciryaher, zbierał swoje wojska, by móc przyjść z odsieczą. Gdy przygotowania zostały ukończone, niektóre gondorskie armie przekroczyły rzekę Harnen, która stanowiła granicę pomiędzy Harondorem i Haradem, podczas gdy inne siły przeprawiono do Haradu drogą morską. Nieprzyjacielskie siły zostały rozbite. Klęska Haradrimów była tak wielka, że ich królowie musieli odtąd składać hołd władcy Gondoru, a ich synowie byli wysyłani na dwór królewski jako zakładnicy. Po tym zwycięstwie Ciryaher przybrał imię Hyarmendacil, czyli „Zwycięzca Południa”. Jego władza rozciągała się od Umbaru na południu po pola Celebrantu i południowy skraj Mrocznej Puszczy na północy i od rzeki Gwathló na zachodzie po śródlądowe Morze Rhûn na wschodzie. Nastał zenit potęgi Gondoru. Jednak już wkrótce miał się zacząć zmierzch tego królestwa.

Minalcar i Ludzie Północy

Syn Hyarmendacila, Atanatar II Alcarin, lubował się w wygodach i zaniedbywał sprawy państwa. Jego syn, Narmacil, również nie chciał nieść ciężaru rządzenia i wolał złożyć go na swego pełnego zapału bratanka, Minalcara, którego w roku 1240 ustanowił regentem. Minalcar musiał się zmierzyć z ponowionymi atakami Easterlingów. Regenta szczególnie niepokoiło to, że w niektórych z tych najazdów brały udział grupy Ludzi Północy, których uznawano za sojuszników Gondoru. Mieli oni wspólnych przodków z Edainami, od których pochodzili Númenorejczycy – a zatem także Dúnedainowie z Gondoru i Arnoru. Ludzie Północy zamieszkiwali w Rhovanionie, czyli krainie pomiędzy Mroczną Puszczą na zachodzie i Morzem Rhûn na wschodzie, zaś od królów Gondoru otrzymali ziemie położone na wschodnim brzegu Anduiny na południe od Mrocznej Puszczy. Większość z nich żyła w przyjaźni z królestwem, jednak teraz niektórzy zaczęli napadać na Gondor wspólnie z Easterlingami dla łupów. Inną przyczyną zawierania sojuszy z Easterlingami było to, że Ludzie Północy nie byli zjednoczeni, lecz mieli wielu książąt, często ze sobą zwaśnionych. By uzyskać przewagę, niektórzy z owych wodzów zostawali sprzymierzeńcami wrogów Gondoru.

W tej sytuacji Minalcar zdecydował, że Easterlingowie muszą zostać wyparci daleko na wschód. W roku 1248 Trzeciej Ery wojska Gondoru prowadzone przez regenta wkroczyły do Rhovanionu, gdzie pokonały siły przeciwnika i zniszczyły wszystkie jego osady aż po Morze Rhûn. Dla upamiętnienia tego zwycięstwa regent przybrał imię Rómendacil – „Zwycięzca Wschodu” – które przed nim nosił król Tarostar. Następnie Minalcar polecił ufortyfikowanie zachodniego brzegu Anduiny, aż po miejsce, gdzie wpadała do niej rzeka Limlight, płynąca z Lasu Fangorn. Wśród wzniesionych wówczas strażnic były między innymi wspomniane w tekście o preludium bezkrólewia w Gondorze forty strzegące Płycizn na Anduinie, czyli obszaru, gdzie rzeka tworzyła dwa wielkie zakola – było to jedno z niewielu miejsc, w których Anduinę mogłaby przekroczyć armia chcąca zaatakować Gondor. (W Niedokończonych opowieściach budowa owych fortów przypisana została Narmacilowi I, jednak za wzniesienie umocnień na Anduinie odpowiedzialny był tak naprawdę Minalcar, który jako regent sprawował rządy w jego imieniu, jak podaje Dodatek A we Władcy Pierścieni). Zwieńczeniem umacniania granicy na Anduinie przez Minalcara było powstanie Argonath – Wrót Królewskich – gdzie w miejscu, w którym rzeka opuszczała wąwóz za którym zaczynało się jezioro Nen Hithoel wyrzeźbiono olbrzymie posągi Isildura i Anáriona – synów Elendila i założycieli Gondoru. To właśnie pod nimi wiele stuleci później przepłynęła Drużyna Pierścienia.

Minalcar szczególnie wspierał jednego z książąt Ludzi Północy – Vidugavię, którego władztwo obejmowało obszar od Mrocznej Puszczy do Rzeki Bystrej. Był on najpotężniejszym ze wszystkich wodzów swojego ludu i tytułował się nawet królem Rhovanionu. Możliwe, że regent Gondoru uznał, że dla królestwa będzie najlepiej, jeśli wszyscy Ludzie Północy zostaną zjednoczeni pod jednym przywódcą, gdyż to właśnie ciągle spory i waśnie pomiędzy pomniejszymi książętami sprawiły, że niektórzy z nich stali się sojusznikami Easterlingów. By wzmocnić siły Gondoru, Minalcar przyjmował w szeregi armii Ludzi Północy, a niektórzy z nich doszli w niej do wysokich stanowisk. Regent wysłał również jako ambasadora na dwór Vidugavii swojego syna, Valacara.

Podczas długiego pobytu w Rhovanionie Valacar zakochał się w córce Vidugavi, Vidumavi. (Jak zauważa w Niedokończonych opowieściach Christopher Tolkien, Ludzie Północy noszą imiona pochodzące z języka gockiego – na przykład, Vidugavia to forma imienia Widuganja, „mieszkaniec lasu”; zaś Widumawi to „leśna panna”). W roku 1255 na świat przyszedł syn Valacara i Vidumavi, który otrzymał imię Vinitharya – gdy jednak po pewnym czasie wraz z rodzicami przeniósł się do Gondoru, nazywano go Eldacarem, podczas gdy jego matkę mieszkańcy królestwa nazywali Galadweną. W roku 1294 zmarł król Narmacil, w imieniu którego Minalcar sprawował rządy przez pięćdziesiąt cztery lata. Monarcha nie pozostawił po sobie potomka, więc królem został jego brat Calmacil, ojciec Minalcara. W chwili wstąpienia na tron Calmacil był już w podeszłym wieku, więc Minalcar nadal rządził Gondorem jako regent. Po śmierci ojca, który panował przez dziesięć lat, zakończyła się trwająca przez sześćdziesiąt cztery lata regencja Minalcara i zasiadł on na tronie jako Rómendacil II.

Jego następcą został Valacar. W miarę upływu czasu, w Gondorze coraz częściej podnosiły się głosy kwestionujące prawo jego syna – Eldacara – do tego, by pewnego dnia zasiąść na tronie. Wielu w królestwie obawiało się, że Eldacar, który był tylko w połowie númenorejskiego pochodzenia, nie będzie tak długowieczny jak wcześniejsi władcy. Ród Anáriona wywodził się z númenorejskiej dynastii królewskiej, którą zapoczątkował Elros – syn Eärendila (syna elfki Idril i człowieka Tuora) i Elwingi (wnuczki elfki Lúthien i człowieka Berena) – i jego członkowie byli jeszcze bardziej długowieczni niż pozostali Dúnedainowie. (Długość życia Númenorejczyków wynosiła około dwustu lat, jednak w wiekach po upadku ich królestwa ulegała ona skróceniu). Niechęć wobec Eldacara Vinitharyi wynikała również z tego, że wielu w Gondorze nie podobało się to, że od czasów Minalcara Ludzie Północy przybywali do kraju.

Waśń Rodzinna – wojna domowa w Gondorze.

Gdy Eldacar zasiadł na tronie w roku 1432, wielu nie uznało go za króla i cały kraj ogarnęła wojna domowa (jeszcze za życia Valacara buntowały się prowincje na południu). Konflikt ten nazywano Waśnią Rodzinną, gdyż wśród buntowników, którzy nie chcieli uznać władcy, którego matka była jedną z Ludzi Północy, byli członkowie rodu królewskiego. Na czele rebelii stanął wnuk młodszego brata Minalcara, Calimehtara – Castamir. Jako Kapitan Okrętów, czyli najwyższy admirał gondorskiej floty, cieszył się on poparciem mieszkańców wielkich portowych miast – Pelargiru i Umbaru – oraz południowych, nadmorskich prowincji.

W piątym roku wojny wojska Castamira zdobyły stolicę Gondoru – Osgiliath – gdzie bronił się Eldacar, jednak królowi udało się z niego wydostać i zbiec do Rhovanionu. Miasto zostało jednak splądrowane i spalone, a na rozkaz Castamira doszło do rzezi mieszkańców, zaś pojmany syn Eldacara – Ornendil – został stracony. Kopuła Gwiazd, czyli wspaniała budowla, w której przechowywano główny palantír Gondoru, zawaliła się, a sam kamień Osgiliath zaginął w wodach Anduiny. Castamir ogłosił się królem Gondoru i władał nim przez dziesięć lat. W tym czasie Eldacar zbierał w Rhovanionie siły złożone z Ludzi Północy, którzy wcześniej służyli w wojskach Gondoru oraz wiernych mu Gondorczyków z północnych prowincji, w których Castamir nie cieszył się popularnością z powodu okazanego okrucieństwa oraz tego, że całą swoją uwagę poświęcał sprawom związanym z flotą i wybrzeżem (miał nawet nosić się z zamiarem przeniesienia stolicy do portowego Pelargiru). Gdy Eldacar wyruszył, by odzyskać tron, mieszkańcy Anórien (gdzie wznosiła się Minas Anor, późniejsza Minas Tirith), Ithilien oraz Calenardhonu (późniejszego Rohanu) powstali przeciwko uzurpatorowi. Do decydującego starcia doszło u brodów na spływającej z Gór Białych do Anduiny rzece Erui w Lebenninie, pomiędzy Pelargirem i Minas Anor. Castamir zginął z ręki Eldacara, ale jego synom udało się wycofać do Pelargiru. Eldacar oblegał miasto, jednak synowie Castamira nadal kontrolowali flotę i zdołali odpłynąć do Umbaru. W ten sposób ta wielka przystań na południu stał się twierdzą nieprzejednanych wrogów królów, z której potomkowie Castamira przypuszczali ataki na Gondor.

Po odzyskaniu tronu Eldacar panował do roku 1490, gdy zmarł w wieku 235 lat. Król okazał się równie długowieczny co jego przodkowie (jego ojciec Valacar dożył 238 lat, zaś jego dziadek Minalcar – 240 lat). Choć w późniejszym czasie długość życia jego potomków zaczęła się zmniejszać, podobnie jak czas życia innych Dúnedainów, przyczyna tego procesu była inna, niż sądzili buntownicy przeciwko Eldacarowi – była to konsekwencja tego, że po upadku Númenoru Dúnedainowie tracili dar długowieczności, którym pobłogosławili ich przodków Valarowie.

Po Waśni Rodzinnej Gondor pozostał osłabiony – wielu mieszkańców zginęło, stolica w Osgiliath nie wróciła do dawnej świetności, jeden z czterech palantírów należących do Południowego Królestwa zatonął, zaś Umbar został utracony. Wojna domowa miała tak dalekosiężne skutki, że wiele wieków później przyczyniła się do rozpoczęcia interregnum – wielu członków królewskiej dynastii zginęło podczas tego konfliktu, a od czasów buntu Castamira kolejni monarchowie często odnosili się wobec swoich krewnych z podejrzliwością, doszukując się spisków. Z tego powodu wielu członków rodu Anáriona uciekało z królestwa. Gdy po upływie wielu stuleci król Eärnur zaginął w Minas Morgul, w Gondorze pozostawało wielu pretendentów do tronu, jednak prawa żadnego z nich nie były niepodważalne. Obawiając się wybuchu kolejnej Waśni Rodzinnej, korony nie przyznano żadnemu z nich i dlatego krajem rządzili namiestnicy.