Gra o Tron (Edycja Ilustrowana)

To jedna z najważniejszych książek fantasy ostatniego ćwierćwiecza. Obok „Władcy pierścieni” jedyna, która zawładnęła mainstreamem kultury popularnej, stając się prawdziwie globalnym fenomenem. Bez wątpienia kluczową rolę odegrała tu adaptacja książek w postaci serialu HBO, ale nie można zapominać, że cykl „Pieśń Lodu i Ognia” jeszcze przed ekranizacją zdobył szeroką publiczność i uznanie krytyków.

O „Grze o tron”, a także o kolejnych częściach cyklu „Pieśń Lodu i Ognia” napisałem w ciągu ostatnich trzech lat grubo ponad setkę tekstów. Wydawać by się więc mogło dziwne, że dopiero teraz, po tak długim czasie zabieram się za recenzję książki, od której wszystko się zaczęło. Tym bardziej, że gros czytelników tej strony dawno już po sagę Martina sięgnęło. Niektórzy nawet wielokrotnie.

Ale nadarzyła się sposobność, by do książki wrócić. Wydawnictwo „Zysk i S-ka” przedstawiło niecały rok temu bardzo atrakcyjną, bogato ilustrowaną edycję książki w twardej oprawie. Wprowadziło to chcących rozpocząć przygodę z Westeros w dodatkową konfuzję, bo wydań książki jest w księgarniach całkiem sporo. Mamy więc edycję z roku 2003, edycję z 2011 ze zwyczajowo nienawidzoną przez fanów okładką serialową, edycję z 1998 (w antykwariatach), audiobooka (któremu poświęcimy osobne teksty), powieść graficzną, a na dokładkę kolorowankę.

Pora trochę to wszystko uporządkować. I za to porządkowanie się weźmiemy. Ale najpierw trzeba wyjaśnić czym jest „Gra o tron”, na wypadek, gdyby ktoś ostatnie 7 lat spędził za Murem, z dala od cywilizacji, kruków i czardrzew.

„Gra o tron” to powieść napisana przez George’a R.R. Martina. Pierwsza część cyklu epickiej fantasy pt. „Pieśń Lodu i Ognia”. Używam tu określenia „epicka fantasy” w sposób bardzo umowny. Cała „Pieśń Lodu i Ognia” wymyka się sztywnym klasyfikacjom, bawi się regułami gatunku i mocno je nagina. „Grę o tron” można równie dobrze określić mianem thrillera politycznego, który błyskotliwie i z ogromnym zaangażowaniem odkrywa przed nami spiski, intrygi i „kuchnię polityczną” feudalnej monarchii. A znajdziemy w książce równie istotne elementy powieści o dojrzewaniu, jak i kryminału.

W Zachodnich Krainach o ośmiu tysiącach lat zapisanej historii widmo wojen i katastrofy nieustannie wisi nad ludźmi. Zbliża się zima, lodowate wichry wieją z północy, gdzie schroniły się wyparte przez ludzi pradawne rasy i starzy bogowie.
Zbuntowani władcy na szczęście pokonali szalonego Smoczego Króla, Aerysa Targaryena, zasiadającego na Żelaznym Tronie Zachodnich Krain, lecz obalony władca pozostawił po sobie potomstwo, równie szalone jak on sam… Tron objął Robert – najznamienitszy z buntowników. Minęły już lata pokoju i oto możnowładcy zaczynają grę o tron.

Jest to więc powieść postmodernistyczna, ale raczej w dobrym tego słowa znaczeniu. Nie musimy się więc obawiać happenerskiego odrzucenia warsztatu literackiego, albo awangardowych „eksperymentów” z formą. Przeciwnie, Martin jest pisarzem warsztatowo dość konserwatywnym. Jego postmodernizm przejawia się raczej intertekstualnością, wspomnianym wcześniej mieszaniem gatunków i dekonstrukcją pewnych tropów i klisz gatunku fantasy. A i w dekonstrukcji jest raczej umiarkowany, i wykorzystuje ją nie dla cynicznego objawiania światu że „nie ma żadnych wartości” albo „wszystko jest kłamstwem”, ale raczej w celu budowania swą literaturą czegoś nowego.

Na tle innych, nawet wybitnych dzieł gatunku, wyróżniają powieść Martina dwie rzeczy. Pierwszą jest fenomenalny sposób, w jaki pisarz potrafi uchwycić wewnętrzny głos swoich bohaterów. Książka pisana jest z perspektywy trzecioosobowej i subiektywnej, stylem, który nazywa się z angielska „third person limited” (i który – o ile mi wiadomo – nie ma swojego polskiego tłumaczenia, ale ja zazwyczaj nazywam go narracją trzeciosobową, zindywidualizowaną). Oznacza to, że w każdym z rozdziałów narrator, ograniczony w swej wiedzy, towarzyszy jednej konkretnej postaci i opisuje wydarzenia jej perspektywy. Martin nie zdradza nam przy tym zbyt często myśli konkretnych postaci, ale raczej maluje świat takim, jakim widzi go dany bohater. Perspektywa 35-letniego mężczyzny będzie więc odczuwalnie różna od perspektywy jego 11-letniej córki, ubogacając prezentowany świat. A w późniejszych powieściach wywracając go do góry nogami, bo przyjdzie nam skonstatować, że i znienawidzone postaci zaczynają budzić naszą sympatię albo współczucie.

Drugą cechą charakterystyczną, wyróżniającą „Grę o tron”  jest koronkowa konstrukcja tajemnic, spisków i magii, którą możemy dostrzec za fasadą głównego wątku. Martin uwielbia stawiać przed nami zagadki i ukrywać nam przed nosem ich rozwiązanie. Akcję powieści wprawia w ruch z jednej strony pojawienie się starożytnego zła, a z drugiej – klasyczna zagadka kryminalna. Po drodze pisarz zada nam jeszcze setki innych pytań, i tylko od nas będzie zależało, czy znajdziemy na nie odpowiedzi.

A wskazówki otaczają nas zewsząd. Są w snach i legendach, we włosach dzieci i w kolorze kwiatów, w słowach przysięgi i w szyldach nad gospodą, w historii przodków i w teksturze pasztetu. Nie trzeba ich odnotowywać, by czerpać przyjemność z lektury. Ale jeśli którąś z tajemnic odkryjemy na własną rękę, to dostarczy nam ona ekstatycznego zapału, by książkę przewertować po raz kolejny. I jeszcze raz. I od nowa.

Ilustracje

Edycja ilustrowana jest wydaniem pięknym, fantastycznie prezentującym się na półce, i dostarczającym autentycznej rozkoszy podczas lektury. Styl autorów ilustracji (głównie Michaela Komarcka) był już znany z corocznych kalendarzy „Pieśni Lodu i Ognia” i doskonale pasuje do treści książek. Grafiki (kolorowe i czarno-białe) pozwolą też pozbyć się pewnych utartych przez serial skojarzeń i oczekiwań. Wielu fanów produkcji HBO zdziwi się zapewne widząc książkowy Żelazny Tron, który przypomina nie tyle krzesło, co górujące nad salą tronową monstrum. Całość uzupełniają też piękne, kolorowe mapy.

Oczywiście tak bogato ilustrowana książka w twardej oprawie ma swoją wagę, nie tylko gatunkową. Książka ma około tysiąca stron, i jest na tyle ciężka i nieporęczna, że na plażę jej raczej nie zabierzemy. Ale – mimo że sam jestem miłośnikiem Kindle’a – mogę Was zapewnić, że warto mieć w domu tak piękne wydanie książki, i warto siadać do niej z nabożeństwem.

Tłumaczenie

Żeby nie było jednak tak miło i przyjemnie, należy wspomnieć o problemie podstawowym. Najnowsze wydanie „Gry o tron” nadal opiera się na fatalnym tłumaczeniu Pawła Kruka, zaledwie lekko poprawionym przez Michała Jakuszewskiego. O tym jak wiele błędów zawiera to tłumaczenie wiedzą wszyscy ci, którzy śledzą cykl „Czytamy Grę o Tron”, w którym staramy się z Lai punktować jego problemy. To dlaczego tłumaczenie jest tak słabe to temat na całą dysputę. Zdecydowanie nie jest to kazus Jerzego Łozińskiego, którego uparte tłumaczenie nazw własnych zniszczyło atmosferę książek takich jak „Władca Pierścieni”. Tłumaczenie Kruka dość poprawnie oddaje styl autora, natomiast jest niezręczne w opisie zagadnień militarnych oraz – co jest grzechem największym – niejednokrotnie gubi całe akapity tekstu, albo prezentuje je w odwróconej kolejności. Poprawki wprowadzone przez tłumacza kolejnych tomów cyklu, Michała Jakuszewskiego, nieco ten problem łagodzą. Ale niestety nie w pełni.

Sposobów na zaradzenie temu problemowi może być kilka. Jednym z nich jest śledzenie wspomnianego cyklu „Czytamy Grę o Tron”. O innych pomysłach postaram się napisać jeszcze w tym roku. Marzy mi się wydanie poprawione, z wychwyconymi błędami, ujednoliconym nazewnictwem i numerowanymi rozdziałami. Ale póki co mamy przed sobą książkę z jednej strony fascynującą i piękną, z drugiej – skażoną dość istotną wadą.

Czy warto więc wydać ciężko zarobione pieniądze na edycję ilustrowaną „Gry o tron”. Moim zdaniem tak. Dla osób, które chcą sięgnąć po książkę po raz pierwszy, wydanie to będzie (obok audiobooka) najlepszym sposobem na zanurzenie się w fascynującym świecie powieści. Tym bardziej, że ta piękna edycja ilustrowana jest zaledwie o 20-30 złotych droższa od niezbyt atrakcyjnego wydania w miękkiej oprawie i z okładką serialową. A wydaje mi się, że i fani „Pieśni Lodu i Ognia”, którzy mają za sobą lekturę (albo i kilka) tej książki, nie będą nią zawiedzeni.

0

0