Ridley Szkot, czyli dlaczego Prometeusz nie Przymierzył

UWAGA: Mimo usilnych starań autora, poniższy tekst, ze względu na swój felietonowy charakter, zawiera informacje odnoszące się do fabuły filmów „Prometeusz” i „Obcy: Przymierze”. Nie są to poważne spoilery mogące odebrać widzowi przyjemność(?) z seansu, niemniej oczywistym wydaje mi się fakt, że nasi drodzy Czytelnicy na takowe ostrzeżenia zasługują. Niniejszym ostrzegłem.

Mają się czym frasować wszyscy miłośnicy serii „Obcy”, czas ich nie oszczędza. Patrząc na serię chronologicznie, odnosimy wrażenie, że „dobrze to już było”, a w miarę upływu czasu treść i forma kolejnych filmów pozostawia coraz więcej do życzenia. Naszą ulubioną serią targały już wiatry i fale, porównywalne z kataklizmami w Haiti, czy tsunami na Oceanie Indyjskim. Najpierw, rewelacyjne otwarcie serii u schyłku lat siedemdziesiątych zaprezentował Ridley Scott – dziś już uznany klasyk kina, mający na koncie produkcje uznawane za najwybitniejsze dzieła sztuki filmowej, w dodatku w kilku różnych gatunkach. W pierwszej części, przedstawił światu nowy – kosmiczny wymiar strachu – nieokiełznana przestrzeń będąca poligonem wyścigu zbrojeń okresu zimnej wojny, uzyskała lokatora odsłaniającego wszystkie odcienie ludzkich lęków. Pamiętny projekt postaci Obcego, autorstwa Hansa Gigera oddziaływał na najciemniejsze zakamarki duszy, wywoływał niespotykany wcześniej w kinie lęk, który zresztą umiejętnie przyprawił reżyser, serwując odbiorcom najlepszą odmianę strachu przed nieznanym, jakiego można było wówczas doświadczyć.

Jeden z najlepszych horrorów w historii kina został później rozwinięty przez kolejnych autorów, chociaż to już temat na oddzielną historię. Twórcy byli utalentowanymi reżyserami, a każdy z nich odcisnął swoje piętno na franczyzie: Cameron zaprezentował radosną rozwałkę będącą protoplastą dzisiejszych survival horrorów, Fincher z właściwą sobie sugestywnością zaprosił na powrót do korzeni, a Jean-Pierre Jeunet pokazał odmienne, choć podszyte ironią wobec kanonu, podejście do odwiecznej walki człowieczeństwa z wolą przetrwania. Bez względu na odbiór filmów, czy towarzyszące tym premierom kontrowersje i rozczarowania, dla prawdziwego fana przygód Ellen Ripley i Xenomorfa najgorsze miało dopiero nadejść. U progu nowego Tysiąclecia, Paul W.S. Anderson postanowił połączyć dwa kultowe światy w ekranizacji komiksów, gier wideo i przeróżnych innych dzieł spod znaku „Aliens vs Predator”. O sequelu tegoż tworu wypada jedynie wspomnieć, z kronikarskiego obowiązku i ze łzami w oczach, gdyż ten wbity w fanowskie serce sztylet komercjalizacji nie daje się łatwo zaakceptować jako naturalna kolej rzeczy.

Ta romantyczna scena niestety miała miejsce naprawdę. I niektórzy oglądali ją w kinie, płacąc za bilety.

Niepostawione pytania, nieudzielone odpowiedzi

Wreszcie, niemal cztery dekady po premierze oryginalnej historii, Ojciec Założyciel serii postanowił opowiedzieć jej nowy rozdział. A właściwie to poprzedni rozdział. Precyzyjniej mówiąc: trzy rozdziały. A właściwie to chyba dwa. W sumie, to już nie wiadomo, ile z rozpowszechnianych wcześniej planów Ridleya Scotta pozostało jeszcze w jego głowie, ani też którą z zapowiadanych wersji wydarzeń uznać za oficjalną. Najpierw miał być „Prometeusz” – prequelem swojego sequela (emitowanego właśnie w kinach „Obcy: Przymierze”), który z kolei miał prowadzić do prequela „Ósmego Pasażera Nostromo”.  W ten sposób Scott zapowiadał realizację trylogii poprzedzającej oryginał. Obecnie jednak, do szeroko rozumianej opinii publicznej docierają informację, że Covenant może być ostatnim jego filmem w uniwersum.

Problem nie polega jednak na niezdecydowaniu reżysera co do ilości i kolejności tworzonych przez niego filmów. Problem polega na ich jakości. A konkretnie – na ogromnej dysproporcji dzielącej nowe wcielenia „Obcego” od przykurzonej już tetralogii.

„Prometeusz” miał w założeniu odpowiadać na pytania, których – tak po prawdzie – nikt wśród fanów nie zadawał. Autor postanowił pochylić się nad odwiecznym dylematem egzystencjalizmu i poszukać odpowiedzi na pytanie: „skąd wzięli się Obcy”?  Patrząc na serwowane przezeń odpowiedzi, wypada wyrazić żal, że Scott nie zadumał się nad inną kwestią: Czy miało to jakiekolwiek znaczenie dla fabuły którejkolwiek z istniejących części? Czy geneza powstania zabójczej rasy drapieżników idealnych była faktycznie tematem zaprzątającym głowy fanów serii? Są to pytania retoryczne, które pozostawię do rozważenia czytelnikom. Znacznie ciekawszy wydaję mi się bowiem fakt, że mający udzielać wyjaśnień we wspomnianych wątkach „Prometeusz” zupełnie się z tymi wyjaśnieniami rozminął. Scott postąpił w myśl idei „więcej=lepiej” i zdecydował się mnożyć dodatkowe wątpliwości. Weźmy tylko jeden przykład. Pierwsza scena „Prometeusza” – jak ją rozumieć? Czy prezentuje ona wizję stworzenia ludzkości, czy raczej jest to nieistotny fabularnie, błahy i naiwny haczyk na widza? Przedstawienie nowej rasy – Inżynierów – w kontekście tajemnicy stworzenia miało bardzo interesujący potencjał, ale biorąc pod uwagę sposób rozwinięcia tego wątku… O tym za chwilę.

(nie)Wielki Powrót

„Prometeusz” porusza tematy zapoczątkowane w pierwszym filmie serii, wątki te kontynuuje również „Przymierze”. Człowieczeństwo i potęga kreacji, porównania osiągnięć technologicznych ludzkości z mocami deistycznymi, a także tożsamość człowieka-twórcy, to motywy przewodnie obecne w wielu dziełach kultury, nie tylko popularnej. Scott kontynuuje swój wywód o zgubnym przeświadczeniu ludzkości na temat jej wszechwładzy, ale robiąc to dzisiaj – w epoce planowanych lotów załogowych na Marsa, czy projektu SpaceX – tak naprawdę wyważa otwarte dawno wrota. Drzwi, które otwierał własnymi rękami tworząc pierwszego „Obcego”, uprzedzając światową opinię publiczną przed niebezpieczeństwami czyhającymi w kosmicznej próżni.

Scott w „Prometeuszu” pozostaje fabularnym skąpcem. Najważniejsze wątki bezczelnie upycha pod dywan, nie odpowiadając na żadne z postawionych podczas seansu pytań, sugerując niejako rozwinięcie całego uniwersum w kolejnych częściach. Pod względem warsztatowym film stoi oczywiście na najwyższym poziomie, zarówno w kwestii zdjęć, efektów specjalnych, oraz udźwiękowienia, czy montażu. Niestety – to, co wprawne rzemieślnicze ręce autora przygotowały posiłkując się zdobytym przez lata doświadczeniem, ma się nijak do pracy scenarzystów. Fabuła filmu jest dziurawa niczym polski system ubezpieczeń społecznych, a bohaterowie pojawiający się na ekranie nie mają żadnego startu do znanych z poprzednich części poprzedników. Doktor Elisabeth Shaw nie jest nawet w połowie tak charyzmatyczna jak Ellen Ripley, a niezrozumiałe i konfundujące zachowanie Davida, pomimo, że początkowo może zaintrygować widzów, równie szybko przyprawia o irytację i znużenie.

Oglądając „Prometeusza” nie do końca mamy pojęcie, w jakim kierunku zmierzają zachowania poszczególnych postaci, ani do czego cała ta historia prowadzi. Łatwo dają się odczytać jedynie klasyczne zagrywki związane z brakiem logiki i zwyczajną lekkomyślnością ekipy naukowców, które przybliżają film do poziomu bezjajecznych, rozpaćkanych fabularnie i produkowanych od ręki straszaków, w których bohaterowie służą jedynie jako narzędzie do popychania akcji w kierunku dawno spodziewanego finału. Zresztą scenariusz filmu był wielokrotnie przepisywany, poprawiany, uzupełniany przez kilku autorów (w tym Scotta), czego zwyczajnie nie udało się ukryć w finalnej wersji. W Internecie można znaleźć nawet „Prometeusza” uzupełnionego o sceny usunięte w postprodukcji (ukazały się na rozszerzonym wydaniu Blu-Ray), które lekko poprawiają nieuczesanie scenariusza, ale nie jest to wielki skok jakościowy. Większość z nich jest albo kiepsko zagrana (niezwykle nudna, pompatyczna i infantylna zarazem przemowa Petera Weylanda w wykonaniu Guya Pearce’a), albo zupełnie niezwiązana z głównymi wątkami pochodzenia Inżynierów i powstania tajemniczego wirusa/patogenu.

Wątki rozrzucone, historia z grubsza odwrócona do góry nogami – taki był końcowy akord „Prometeusza”. Na postawione przez twórcę pytania odpowiedzieć miał sam Ridley – w kontynuacji zmierzającej do połączenia historii doktor Shaw i Davida, z powstaniem rasy Xenomorfów i późniejszymi wypadkami oficer Ellen Ripley.

Przymierze z banałem

„Obcy: Przymierze” zadokował w kinach na początku maja i wywołał mieszane reakcje wśród krytyków. Pod względem warsztatowym – ponownie jest to dzieło imponujące, zapewniające bardzo przyjemne doznania wizualne i dźwiękowe. Wątpliwości może jednak budzić kilka elementów. Po pierwsze, Dariusz Wolski. Polski operator dysponuje znakomitym warsztatem i potrafi skomponować rewelacyjne ujęcia rozległych przestrzeni, które prezentują się niezwykle widowiskowo. Nie umniejszając jego zasług, ani nie podważając umiejętności, chciałbym jednak przypomnieć, że o sile i mocy oddziaływania pierwszych części nie decydowały przepiękne, niepokojące krajobrazy, ale ich przeciwieństwo – wizualna oszczędność. „Ósmy pasażer Nostromo” to w gruncie rzeczy bardzo ciasny film, pozbawiony szerokich planów i rozpostartych na wiele metrów ujęć. Akcja toczyła się w zamkniętym pomieszczeniu, a atmosfera kreowana w filmie była wręcz klaustrofobiczna. Podobne zabiegi stosowali zresztą Cameron i Fincher w późniejszych kontynuacjach. W przypadku „Prometeusza” i „Przymierza” można mówić o odejściu od jednej z najskuteczniejszych metod budowania atmosfery grozy, na rzecz wizualnej maestrii. Zabieg nieco kontrowersyjny, chociaż mogący się obronić w obliczu porządnej historii.

Niestety, historia opowiadana przez Scotta w „Przymierzu” nie spełnia niemal żadnego z oczekiwań fanów. Owszem, rozpoczęte i rozrzucone chaotycznie wątki z „Prometeusza” zostają wreszcie zazębione i ułożone w jako-tako logiczną całość, ale ich ostateczny wydźwięk stoi w sprzeczności z ideą kreowania interesującej historii. Główna postać z pierwszego filmu przestaje mieć jakiekolwiek znaczenie, a rola Davida – dotąd jeszcze całkiem umiejętnie niedopowiedziana w „Prometeuszu” – okazuje się stricte antagonistyczna. W ten sposób znaczną część najważniejszych elementów swojego pierwszego filmu, autor unieważnia i dezaktualizuje w kontekście całej historii. Można śmiało powiedzieć, że po seansie „Przymierza” niedzielny odbiorca wcale nie musi zapoznawać się z „Prometeuszem”, bo takowy seans nie wniesie niczego nowego do posiadanej przez niego wiedzy. W ten sposób nie tworzy się rozciągniętej na kilka filmów historii – w ten sposób tworzone są nieudane remake’i dawnych hitów.

Poza tym, Ridley Scott nadal pozostaje skąpy wobec najszerzej zarysowanych wątków – tych o pochodzeniu Inżynierów, czy stworzeniu człowieka, w ogóle „Przymierze” nie podejmuje. Zupełnie jakby przestały mieć znaczenie dla serii, chociaż prawdę powiedziawszy – znaczenie jakiekolwiek miały chyba tylko dla reżysera w momencie ich kręcenia. I co najbardziej prawdopodobne – ich wprowadzenie przerosło kreatywność twórcy, więc postanowił je porzucić skupiając się na rozwikłaniu tajemnicy stworzenia Xenomorfa. Która zresztą – nie oszukujmy się – ani nie była potrzebna, ani nie została rozwiązana w sposób satysfakcjonujący.

Show must go on, bo tutaj jest jak jest

Pomimo fabularnej niekonsekwencji najnowszego „Obcego”, jestem skłonny przyznać mu w moim prywatnym rankingu ocenę wyższą, niż „Prometeuszowi”. Ten ostatni, poza sprytnym wywoływaniem pozytywnego wrażenia wizualnego, zdecydowanie zbyt często lawirował pomiędzy nic nie znaczącymi scenami i dialogami, a głupotą wylewającą się z ekranu. Tych mankamentów w „Przymierzu” jest na szczęście nieco mniej. Wydarzenia mają swoją chronologię i są prezentowane za pomocą struktury klasycznej, a więc przystępniejszej od mitologicznych wycieczek zastosowanych w poprzedniku.

Motywacje bohaterów są dość jasno określone, chociaż odrębną kwestią pozostaje ich zdolność do używania szarych komórek. Idiotyczna scena z wybuchem w transporterze to szczyt igrzysk paraolimpijskich w kosmosie. Nie wiem też, czy warto wspominać o pozbawionych emocji dialogach pomiędzy członkami załogi, a także rozmowach z Davidem, w których głupstw jest co nie miara, a logika ekranu rozjeżdża się brutalnie z logiką zdrowego rozsądku. Tyle tylko, że do takich, urągających inteligencji wymagającego widza scen, zdążyliśmy się już jako odbiorcy przyzwyczaić – serwowali je już wcześniej twórcy tacy jak Christopher Nolan („Incepcja”, „Interstellar”), Niel Bloomkamp (Elysium), czy znacznie wcześniej Michael Bay (Armageddon). Niestety, sukcesy ich produkcji niejako legitymizują ubytki fabularne w całym gatunku Sci-Fi.

Pomimo wymienionych grzechów, „Obcy: Przymierze” wciąż opowiada momentami zajmującą historię, nie pozbawiając widza radości obcowania ze starym, utęsknionym i wyczekiwanym strachem przed gigerowską wizją ludzkich lęków. Sceny, w których Obcy pojawia się na ekranie, nadają filmowi jakości, której brakowało „Prometeuszowi”. Xenomorf, co prawda wygląda nieco inaczej, rozwija się znacznie szybciej, ale na to również znalazł metodę semantyczny skąpiec Ridley – nigdzie w filmie nie jest przecież powiedziane wprost, że prezentowana tam forma drapieżnika jest ostateczna i tożsama z obecną w późniejszych częściach. Takich niedopowiedzeń jest oczywiście dużo więcej, ale – jak padło wyżej – tracą one na znaczeniu w obliczu rozczarowania wątkami rozwiązywanymi podczas seansu.

Żeby jednak oddać sprawiedliwość, należy uczciwie przyznać, ze zarówno „Prometeusz”, jak i „Obcy: Przymierze” nie prezentują się źle na tle całego gatunku. Zawodzą przede wszystkim jako filmy o Obcym, ale jako horrory wciąż mają swe zalety. Mało jest porządnych, dobrze przemyślanych i udanie zrealizowanych straszaków w przestrzeni kosmicznej, toteż konkurencja na tym polu nie jest wielka, a miłośnicy gatunku muszą brać to, co znajduje się w ofercie. Z punktu widzenia całej serii filmów o Obcym (z której należałoby wyłączyć potworki w stylu „AvP1 & AvP2” jako dzieła niekanoniczne), powrót twórcy do tego przejmującego uniwersum jest sporym rozczarowaniem. Oba zrealizowane dotychczas filmy noszą ciężary grzechów, których horrorom w ogóle, a tym bardziej należącym do tej kultowej serii nie można wybaczyć. Nie są wystarczająco straszne, nie potrafią utrzymać jednolitej atmosfery, a momentami są po prostu… okropnie nudne. „Prometeusz”, mimo prowokacyjnego tytułu okazał się filmem w zamyśle zbyt pompatycznym, a w treści zbyt chaotycznym. „Przymierze” to raczej powtórka z utartych schematów, niegodna poziomu serii. Jeżeli Ridley Scott zdecyduje się zrealizować pierwotny zamysł i zakończyć „trylogię prequeli” trzecim filmem, obawiam się, że całe przedsięwzięcie zajmie mało zaszczytne miejsce w historii blockbusterów – tuż obok ostatnich trzech epizodów „Gwiezdnych Wojen” nad którymi czuwał George Lucas.

PS. Chwilę przed premierą „Przymierza” pojawił się niespostrzeżenie zupełnie przyzwoity film, z należnym szacunkiem nawiązujący do klasyki gatunku i pierwszego filmu Scotta. Nazywa się „Life” i serdecznie go polecam wszystkim fanom podobnych klimatów.

0

0