Diabłu Ogarek (Konrad T. Lewandowski)

Jeśli jakiekolwiek wydawnictwo pokusiło się o sporządzenie profilu potencjalnego czytelnika tzw. „fantastyki szlacheckiej”, to pewnie zamieszczono w nim moje zdjęcie. Czytałem Trylogię Sienkiewicza więcej razy niż jestem w stanie zliczyć, na myśl o karabeli dostaję gęsiej skórki, a Onufrego Zagłobę uważam za wyidealizowany obraz wszystkiego, do czego aspirować może istota ludzka. Innymi słowy, wszystkie tropy i klisze tego młodego gatunku polskiej literatury fantastycznej są mi nad wyraz miłe.

Z tym większym wstydem spostrzegłem niedawno, że traktując fantastykę szlachecką jako domenę dwóch Jacków (Komudy i Piekary), w którą tylko sporadycznie wchodzą inni pisarze, kompletnie przeoczyłem solidny, bo trzytomowy, wypad Konrada T. Lewandowskiego. Nadrobiłem to jednak bardzo szybko i właśnie powieściami Przewodasa (takiego pseudonimu używa pisarz), chciałbym się dziś zająć.

Bohater cyklu „Diabłu Ogarek”, Stanisław Lawendowski herbu Paprzyca, to woźny trybunału ziemi liwskiej. Mimo, że pochodzi ze szlachty zaściankowej, horyzonty ma całkiem szerokie. Przynajmniej na tyle szerokie, by rozumieć jak użyteczne w pracy urzędnika sądowego mogą być pradawne zaklęcia i sojusze z istotami nadnaturalnymi. Lawendowski para się praktykami, które nie znajdą zrozumienia w Kościele, ale cóż, czasem trzeba zaryzykować własną duszę nieśmiertelną. Pro publico bono.

Skoro zaś ludzie i diabły na tej ziemi muszą żyć razem, to niech żyją jak sasiedzi, choćby nawet sobie krzywi. Nie podnosi się ręki na sąsiada, jeżeli on ci w niczym nie zawinił…
—Diabłu ogarek. Czarna wierzba—

Woźny, który i diabłu zapali ogarek, w pierwszej powieści zatytułowanej „Czarna Wierzba”, mierzy się z lokalnymi magnatami i hiszpańską inkwizycją, ratując pewną przybyłą z bardzo daleka dziewczynę. W tomie drugim, pt. „Kolumna Zygmunta”, Lawendowski zostanie tymczasowym namiestnikiem straży marszałkowskiej, zwiedzi Warszawę i odkryje tajemniczy, czarnoksięski spisek, związany z klasztorem benedyktynek i planami postawienia przez Władysława IV pomnika ku czci ojca. Stawka jeszcze wzrośnie w trzeciej książce, w której nasz Lawendowski stanie naprzeciw samego księcia elektora Fryderyka Wilhelma Hohenzollerna. Zwlekający ze złożeniem hołdu lennego Prusak planuje inwazję… armii z zaświatów.

Bardzo, ale to bardzo chciałbym napisać, jak wiele rzeczy mi w tych książkach nie gra. Bo i zgrzytów jest co niemiara. Pierwszy tom z cyklu wygląda jakby go klejono z kilku różnych opowiadań, i stanowi raczej kolekcję (ciekawych swoją drogą) scenek i epizodów, trzymających się kupy bardzo słabo. A główny wątek i jego rozstrzygnięcie jest najmniej interesującą częścią książki. Z kolei postać głównego bohatera to tak wyidealizowane alter ego pisarza, że byłbym skłonny nawet uznać to za dowcip, gdyby nie fakt, iż w samej książce ani razu pisarz nam nie mruga autoironicznie okiem. No i jeszcze ten dydaktyzm. Tego, że Konrad T. Lewandowski ma poglądy prawicowe to pewnie mówić nie trzeba, bo w przypadku polskich pisarzy fantastycznych prawicowość jest punktem wyjścia, i co najwyżej nieliczne odludki mają inny światopogląd. Przewodas jest przy tym człowiekiem szczególnym, bo prawicowość łączy z rodzimowierstwem (czyli słowiańskim pogaństwem), a rodzimowierstwo – wbrew stereotypom – z bardzo pozytywnym stosunkiem do Żydów. Innymi słowy jest z gościa kawał oryginała. I nie mam absolutnie pretensji o to, że daje w książkach wyraz takim czy innym poglądom. Za to mam zastrzeżenie co do natarczywości tych wtrętów. Gdyby tak wyciąć z przygód woźnego każde przypomnienie, że wojna religijna zła, zachód głupi, Kościół nietolerancyjny, a obcych trzeba gonić bo wszystko nam tu spartolą, to byśmy pewnie z pół książki stracili. Przesadzam, ale tylko trochę.

To wszystko to oczywiście tylko zarys listy problemów z trylogią „Diabłu Ogarek”. Długo jeszcze mógłbym na ten temat perorować. Tylko niech mi ktoś teraz wyjaśni, dlaczego w takim razie to się tak dobrze czyta? Bo pochłonąłem trzy tomy błyskawicznie i pozostał mi pewien niedosyt. Może to kwestia umiejętności skonstruowania tych kilku scen, które potrafiły zafascynować, rozbawić i „rozruszać” lekturę. Okoliczności w jakich poznajemy imć Lawendowskiego, tudzież pierwsze spotkanie z bardzo nietypową rodziną jego znajomych naprawdę zapadają w pamięć. A może miała tu ujście moja fascynacja dawną Rzeczpospolitą? A może cała ta trylogia to takie… literackie flaczki. Pewnie, jak się człowiek przyjrzy z bliska, jak się zacznie zastanawiać, to mu może wyjść, że lepiej tego do ust nie brać. Ale można też kucharzowi zaufać, założyć, że wie co robi, i nie roztrząsać faktu, iż spożywamy fragmenty układu pokarmowego innego ssaka. I wtedy przekonujemy się, że potrawa wyszła smakowicie.

Nie roztrząsając przyczyn takiego stanu rzeczy, muszę więc po prostu skonstatować, że przyjemnie się o Lawendowskim, tym XVII-wiecznym wiedźminie, czyta. Przyjemnie się wędruje po zaścianku, na którym wśród krzyży i kapliczek znajdziemy też tysiącletnie bałwany i diabły, które można (całkiem dosłownie) nabić w butelkę. A przebijająca z książek filozofia „żyj i daj żyć innym” (tudzież „nie oglądaj się na zachodnie nowinki”), mimo, że prezentowana natrętnie, jakoś do mnie przemawia. Przewodas oczywiście przesadza czyniąc ze zubożałych panów braci filozofów tolerancji nieustępujących intelektualnie Pawłowi Włodkowicowi, ale jest mi ten wyidealizowany obraz mazowieckiej wsi i mazowieckiej szlachty bardzo miłym. Jak się okłamywać, to przynajmniej kłamstwami z których może być pożytek.

Cóż, ja w każdym razie odwieszam klawiaturę krytyka na kołek. Powiem tylko tyle, że mógłbym się do tysiąca spraw doczepić, ale mimo tego miałem z lektury masę frajdy i książki Lewandowskiego polecam. Zwłaszcza na lato. Nie jest to wielka literatura, ale spełnia swoją rolę jako sympatyczne letnie czytadło. I sprawi, że będzie Wam w te wakacje polska wieś pachnieć lawendą.

Książkom wystawiam ocenę zbiorową, choć – gwoli ścisłości – należy odnotować, że drugi tom jest zdecydowanie najlepszy, a pierwszy najsłabszy (głównie ze względu na epizodyczność i raczej drętwy wątek główny) i pewnie zasługuje na ocenę o punkt niższą. Polecam również audiobooka, którego lektorem jest niezrównany Roch Siemianowski. Wprawdzie przesłuchałem sobie tylko „Czarną Wierzbę”, ale nie wątpię, że i przy pozostałych tomikach stanął na wysokości zadania.

0

0