Przez ciemne zwierciadło (2006)

Twórczość Philipa K. Dicka, jednego z najbardziej niezwykłych pisarzy science-fiction XX wieku, była przenoszona na duży ekran już trzynaście razy. Ale tylko raz filmowiec odważył się przenieść ją w sposób wierny. Tylko raz dane nam było doświadczyć całego halucynogennego absurdu prozy Dicka – z jej niewiarygodnym narratorem, pytaniami egzystencjalnymi i podważaniem istnienia obiektywnej rzeczywistości. Podjął się tej próby reżyser nietuzinkowy – Richard Linklater. A rezultat jest jednocześnie spektakularny i trudny do opisania jak halucynogenny trip.

Dla porządku (choć w samym filmie tego porządku nie znajdziecie) powinienem zacząć od nakreślenia fabuły. Co nie jest proste w historii wielowątkowej, w której halucynacje przeplatają się z realnymi wydarzeniami, czas wydaje się zapętlać, a sam bohater nie wie do końca, kim jest – zresztą tak samo jak widz. Spróbujmy się jednak skupić. Przez ciemne zwierciadło, czyli w oryginale A Scanner Darkly, to historia Roberta (Boba) Arctera, wyrzutka uzależnionego od halucynogennej Substancji D. To także historia paczki jego przyjaciół – równie pokręconych i uzależnionych jak główny bohater. Bob ma dwa problemy. Po pierwsze – czuje, że ktoś go śledzi. Z każdym dniem jego paranoja i przeświadczenie, iż jest obserwowany, narasta. Po drugie – uzależnienie od Substancji D silnie upośledziło lewą półkulę mózgu, zmuszając prawą do kompensacji i przejmowania jej funkcji. W rezultacie w ciele Roberta kształtują się dwie osobowości. Co jest poważnym problemem, zważywszy na to, że Bob to tak naprawdę Fred, tajniak inwigilujący środowisko dilerów Substancji D. W dodatku tajniak zakamuflowany do tego stopnia, że nawet przełożeni nie znają jego tożsamości. A może to wszystko wymysł ćpuna Boba? Kto kogo śledzi? Kto jest prawdziwy? Te pytania stawiamy sobie już po obejrzeniu pierwszych dwudziestu minut filmu. Prawdziwie psychodeliczna jazda zaczyna się dopiero potem.

Równie zaskakujący jak fabuła filmu jest sposób realizacji zdjęć. Linklater sięgnął po nieco już zapomnianą sztukę animacji rotoskopowej. Aktorzy odgrywają swoje sceny, które zostają uwiecznione na taśmie filmowej. A potem – klatka po klatce – przerysowywane. Rezultat jest czymś trudnym do opisania. Z jednej strony animacja jest wyjątkowo płynna i realistyczna. Z drugiej – ma w sobie coś niepokojącego, wytrącającego widza z równowagi. Nasza podświadomość, wytrenowana na dziesiątkach, jeśli nie setkach animacji, po prostu wie, że narysowane postaci nie powinny tak wyglądać i tak się poruszać. Odczuwamy dyskomfort porównywalny z doświadczeniem doliny dyskomfortu (to jest z reakcją na daleko posuniętą – ale nie perfekcyjną antropomorfizację). To środek wyrazu perfekcyjnie dobrany do treści dzieła.

Tym bardziej, że pozwala nam w sposób niezakłócony rozkoszować się świetnymi kreacjami aktorskimi. W filmie jedną z najlepszych ról swego życia odegrał… Keanu Reeves. To o tyle ważne, że w czasie, gdy obraz trafił do obiegu, umiejętności aktorskie Reevesa były dość powszechnie krytykowane. Zresztą nie tylko jego. Dwójka innych towarzyszących mu aktorów – Winona Ryder i Robert Downey Jr. – była w kompletnym dołku. Dopiero następne lata miały uczynić z Downeya mega gwiazdę, a i Winonie Ryder przywrócić (poprzez serial Stranger Things) odrobinę dawnego blasku. W filmie zobaczymy też Woody’ego Harrelsona – jak zwykle prezentującego świetne rzemiosło aktorskie. Ba, Linkleter wykorzystał też pewnego arcyciekawego (i przejętego losami homoseksualnych żab) showmana i tropiciela spisków. Tak jest, w filmie pojawia się (na moment) Alex Jones we własnej osobie. I to w pozytywnej roli. Ech, 2006 rok – to były prostsze czasy.

Innymi słowy mamy wierną adaptację fenomenalnej prozy Philipa K. Dicka. Do tego zrealizowaną w niezwykle oryginalny sposób i przy udziale świetnych aktorów. I ścieżka dźwiękowa też jest na poziomie. To murowana rekomendacja, prawda? Niekoniecznie. Problem polega na tym, że proza Dicka wcale nie jest taka prosta do zekranizowania. I nie jest przypadkiem, że większość filmów brała od autora tylko generalny pomysł i „setting”, zastępując 3/4 dickowskiej fabuły inwencją scenarzystów. Myślę, że niektóre spośród książek Dicka brną w psychodelię i egzystencjalizm tak głęboko, że przenoszenie ich na ekran w ogóle nie ma sensu. Aż drżę na myśl, że ktoś może kiedyś podjąć próbę adaptacji Ubika. A Scanner Darkly jest… na granicy. Zdaje egzamin jako film, ale jest w obrazem trudnym, mylącym widza, zmuszającym do wysiłku. Próżno tu szukać ratunku w znanych strukturach narracyjnych. Wszystko jest zwodnicze, każdy obraz może być halucynacją. Zdaję sobie sprawę z tego, że seans będzie wymagający… i że nie każdy ma na to ochotę. Choć moim zdaniem, warto się z dziełem Dicka i Linklatera zmierzyć. Chociażby dla błyskotliwych dialogów (tylko na pozór będących bredzeniem ćpunów – dajcie im czas, a nabiorą nowego znaczenia). No i dla autentycznie dającego do myślenia finału. Rekomenduję, acz bardzo ostrożnie.

0

0