Ben Hur (1959)

Monumentalne dzieło Williama Wylera z 1959 roku, pierwszy hollywoodzki film obsypany Oscarami niczym para młoda ryżem po wyjściu z kościoła. Trzeba uczciwie przyznać, że całkiem zasłużenie.

„Ben-Hur” to niespełna czterogodzinna epopeja, stanowiąca dzisiaj kanon kinematografii. Produkcja z której garściami czerpali wszyscy następcy zmagający się z podobną tematyką: od Jerzego Kawalerowicza w „Faraonie”, aż po Ridley’a Scotta w „Gladiatorze”, „Królestwie Niebieskim” i innych Robinach i Hoodach.

Kojarzycie tę oklepaną dzisiaj opowieść o poszukiwaniu zemsty na autorytarnym oprawcy, tak chętnie kopiowaną w różnych konfiguracjach przez dziesiątki lat? Wszystko, co wymyślono do tej pory w powyższej materii opiera się na „Ben-Hurze”. Dosłownie wszystko: wyrzynanie rodziny, exodus na pewną śmierć, szczęśliwy powrót i poszukiwanie odkupienia… Tylko tam było pierwsze. I najlepsze.

Filmowa epopeja Williama Wylera to przede wszystkim historia trudnej przyjaźni w jeszcze trudniejszych czasach. Katolicka przypowieść o Hiobie z Judei, oraz jego rzymskim przyjacielu skazanym przez swoje pochodzenie na rolę ciemiężyciela Narodu Wybranego. Zrealizowana z niewyobrażalnym wręcz rozmachem, finansowana rekordowym na owe czasy budżetem – bagatela 15 milionów dolarów, które po uwzględnieniu inflacji stanowią ekwiwalent 125 milionów $. To musi budzić uznanie.

Tym bardziej, że w zremasterowanej wersji film w ogóle nie trąci myszką, wciąż prezentuje się przepięknie i, co tu dużo mówić, po prostu epicko. Muzyka, skomponowana przez wybitnego węgierskiego kompozytora Miklósa Rózsa (niech starczy informacja, że w swojej karierze grywał dla Muncha i Swarovskiego, a samych nominacji do Oscara zebrał piętnaście), doskonale komponuje się z rozmachem opowiadanej historii. Gra aktorska? Owszem, w dzisiejszych czasach uderza trochę teatralizacja dialogów upstrzona nie zawsze potrzebną gestykulacją, ale z drugiej strony – jakże przyjemnie się to ogląda! Z przyjemnością zobaczyłbym dzisiaj więcej produkcji tak silnie uwypuklających warsztat współczesnych gwiazd kina. Charlton Heston jest w swojej roli niedościgniony, ale pochwały należą się niemal wszystkim członkom ekipy.

Interesujący jest również relikt ówczesnych czasów zawarty w filmie – dzisiaj już mocno kontrowersyjny „whitewashing” w postaci arabskiego szejka, zagranego (rewelacyjnie) przez Hugh Griffina. Co ciekawe (lub jeszcze bardziej skandaliczne, jak będą chcieli niektórzy) aktor został doceniony przez Akademię Filmową (Oscar dla postaci drugoplanowej).

W warstwie fabularnej, oprócz kanonicznego wątku zemsty, przeplatanego podróżą w poszukiwaniu wiary i duchowej stabilizacji głównego bohatera, przewija się również historia Jezusa Chrystusa. Przez większość filmu jest ledwo dostrzegalna, zupełnie jakby Wyler chciał zobrazować chrześcijańską tezę o Bogu towarzyszącym, nienamacalnym, lecz wszechobecnym – i jest to próba udana. Jezus niedopowiedziany, niezobrazowany, a jednocześnie wywierający niemal metafizyczny wpływ na losy bohaterów, oddziałujący na ich los, choć niebędący jego władcą. W czasie premiery film był anonsowany z przewrotnym podtytułem „A Tale of Christ” i trzeba przyznać, że w pewien sposób jest to koncepcja uzasadniona. Nie dziwi zatem, że jest to pierwszy – i jedyny do tej pory – hollywoodzki film wpisany na watykańską listę produkcji o szczególnych walorach religijnych.

Pomimo tego ideologicznego skądinąd ciężaru, „Ben-Hur” wciąż pozostaje wzorem filmu uniwersalnego, monumentalnym tworem łączącym eklektyzm medium kina z ekumenizmem ponad kinowymi gatunkami. Wspomnę tylko o jednej scenie, która dzisiaj, po niemal sześćdziesięciu latach, prezentuje się tak wyśmienicie, ze trudno ją porównać do czegokolwiek prezentowanego obecnie – wyścig rydwanów. Niemal czterdziestominutowa sekwencja przepełniona akcją, emocjami, brutalnością i geniuszem, do których raczej już nie uda się nikomu zbliżyć. To było grubo ponad pół wieku lat temu, a kopie w tyłek mocnej niż współczesne, najznakomitsze propozycje wspierane CGI i renderami za miliony zielonych.

Zdaję sobie sprawę, że tekst bardziej przypomina panegiryk, niż klasyczną recenzję. Jednak nie znajduje innej drogi, by opisać to Dzieło. Panie Wyler, ekipo realizacyjna – czapki z głów! Wyśmienite połączenie monumentalnej epopei filmowej z Pismem Świętym. Nie mogę się nadziwić jakim cudem ten film, po tylu latach, nadal prezentuje się rewelacyjnie.
Boża sprawka.

PS. Remake’owanie opisanego powyżej arcydzieła, bez względu na ostateczny efekt i jakość produkcji, uważam za abominację. Szczerze mówiąc, to „Ben-Hura” remake’uje się od sześćdziesięciu lat, naprawdę ciężko znaleźć jakąkolwiek poważną superprodukcję, która nie czerpałaby z rozwiązań zastosowanych przez Wylera.

Zobacz opinie innych członków społeczności fsgk.pl o tym filmie.

0

0