Taniec z Mitami: Krew Kvasira

W jednej z Szalonych Teorii DaeL opisuję intrygującą sprawę „papki z Jojena” – czy oprócz nasion czardrzew tajemniczy napój, który Dzieci Lasu przyrządziły dla Brana, zawierał także krew jego przyjaciela, Jojena Reeda? Istnieje ku temu kilka przesłanek, których nie będę tutaj szczegółowo omawiał, wszystkich bliżej tym zainteresowanych odsyłam do tekstu na ten temat, który ukazał się na FSGK 25 grudnia 2017 roku.

Tym razem spojrzymy na te kwestię z nieco innej perspektywy. Dzisiejszy artykuł należy do cyklu „Taniec z Mitami”, w którym szukamy mitologicznych inspiracji George’a R.R. Martina. Pierwszy odcinek niniejszej serii ukazał się kilka tygodni temu jako „Przeznaczenie Freya”. Wówczas zastanawialiśmy się nad tym, jakie znaczenie dla dalszego rozwoju wydarzeń na Północy w „Wichrach zimy” może mieć pewien detal z nordyckiego mitu o ragnarök, a mianowicie pojedynek władającego płomiennym mieczem olbrzyma Surtra z bogiem urodzaju Frejem. I w tym przypadku skierujemy naszą uwagę na opowieści wczesnośredniowiecznej Skandynawii, w szczególności pewien ciekawy mit, który Snorri Sturluson – autor „Eddy poetyckiej” – przekazuje nam w części swojego dzieła zatytułowanej  „Skáldskaparmál”  (Język poezji), we fragmencie noszącym miano „Bragarödur” . Chodzi tu o powstanie Miodu Poezji.

***

Miód Poezji: Kvasir

Punktem wyjścia dla naszego krótkiego streszczenia tej historii niech będzie wojna pomiędzy dwoma grupami nordyckich bogów, Asami i Wanami, a raczej jej konkluzja. Gdy zwaśnionym stronom udało się wreszcie zawrzeć pokój, obie strony zgodziły się wymienić zakładników. Do Wanaheimu wysłano Hoenira i Mimira, podczas gdy do Asgardu przybyli Njord i Frej. Dla przypieczętowania tego przymierza, bogowie z obydwu rodów ceremonialnie splunęli do przygotowanego naczynia. Jednak gdy mieli się już rozejść, postanowili, że nie można pozwolić, by ten ważny znak pojednania i przyjaźni – ślina w dzbanie – przepadł. Stworzyli z niej zatem Kvasira, wielkiego mędrca. Tenże uczony podróżował następnie po całym świecie, ucząc ludzi wielu pożytecznych rzeczy.

W swoich wędrówkach Kvasir doszedł do miejsca, gdzie mieszkało dwóch karłów, Fjalar i Galar. Ci ostatni mieli w stosunku do niego mroczny plan, gdyż podstępnie zaprosili go do wnętrza swojego domostwa, chcąc jakoby zasięgnąć jego rady w pewnej kwestii. Gdy tylko uczony znalazł się w środku, karły rzuciły się na niego i zamordowawszy, zebrały jego krew w trzech naczyniach. Następnie dodały do dzbanów miód, i w ten sposób powstał słynny Miód Poezji. Każdy kto się go napił, stawał się mędrcem lub poetą (skaldem). By wyjaśnić zniknięcie Kvasira, karły rozpuściły opowieść jakoby myśliciel udławił się własną mądrością, gdyż nie było nikogo, kto zadawałby mu pytania i nie mogąc udzielać odpowiedzi, słowa utknęły mu w gardle. O dziwo, Asowie najwyraźniej dali wiarę tej wersji.

Pewien czas później Fjalar i Galar uknuli kolejną intrygę, choć trudno powiedzieć dla jakich korzyści. Tym razem karły zaprosiły do siebie olbrzyma Gillinga wraz z małżonką. Gdy ten znalazł się w ich gościnie, został poproszony o to, by towarzyszyć im w rejsie łodzią po morzu. Wiedząc, że Gilling nie potrafi pływać, karły skierowały łódź na mieliznę i pokierowały nią tak, by się wywróciła. Olbrzym utonął, zaś same karły bez większych trudności podpłynęły do łodzi, odwróciły ją i wróciły do domu.

Mordercy opowiedzieli żonie olbrzyma w jaki sposób jej mąż się utopił, oczywiście pomijając swoją rolę z całym zajściu. Ta popadła w wielką rozpacz, płacząc tak głośno, że karłów zaczęło to irytować. Postanowili zatem pozbyć się i jej. W tym celu zaproponowali, że z pewnością będzie chciała ujrzeć miejsce, gdzie zginął jej mąż. Gdy na to przystała i wychodziła z domostwa w drodze na brzeg morza, Galar zrzucił jej na głowę kamień młyński.

Karłom mogło się wtedy wydawać, że ich zbrodnie nie wyjdą na jaw, ale nie dane im było trwać w tym przekonaniu zbyt długo. Wkrótce zjawił się syn ich ofiar, olbrzym Suttung, który bez trudu domyślił się co się stało i pałał żądzą zemsty. Schwytawszy Fjalar i Galara, przetransportował ich na małą skalistą wysepkę tak daleko od brzegu, że nawet ci doskonali pływacy nie mieli najmniejszych szans na powrót na stały ląd. Suttung oznajmił, że zostawi ich tam, a w wkrótce nadejdzie przypływ, sprawiając, że wysepka znajdzie się pod wodą. Jego zdaniem taka kara była odpowiednią odpłatą za ich zbrodnię.

Jednak Fjalar i Galar nie mieli większej ochoty na to, by zakończyć żywot i zaczęli błagać litość. Gdy błagania nie zdały się na zbyt wiele, usiłowali przekupić swojego oprawcę. Opowiedzieli mu o cudownym napoju z krwi Kvasira i przyrzekli, że oddadzą go jako okup za swoje życie. Olbrzym przystał na to, i w ten sposób Miód Poezji przeszedł w ręce Suttunga. Ten umieścił go w swoim skarbcu, w podziemnej warowni pod Hnitbjorgiem. Razem z nim zamknął tam swoją córkę Gunnlodę (Gunnlöð), która miała być strażniczką tego bogactwa.

***

Miód Poezji: Suttung

O całej sprawie dowiedział się Odyn, który nie był w stanie zaakceptować sytuacji, w której obdarzający mądrością napój będzie się znajdował u olbrzymów, śmiertelnych wrogów Asów. Oczywiście, wykupienie krwi Kvasira nie wchodziło w grę, więc ojciec bogów musiał posłużyć się fortelem. W jednym ze swoich licznych przebrań udał się zatem w podróż i dotarł do krainy, którą władał brat Suttunga, Baugi.

Idąc przez łąkę, napotkał grupę dziewięciu kosiarzy, którzy na polecenie swojego pana gromadzili siano. Wdał się z nimi w rozmowę, w trakcie której oznajmił, że jest w posiadaniu niezwykłej osełki, która naostrzy kosy tak dobrze, że z łatwością wykonają zadanie zlecone przez ich wymagającego pana. Przekonawszy się o tym, że osełka istotnie jest taka dobra, kosiarze zaczęli się przekrzykiwać, oferując różne kwoty z zamian za nią. Jednak Odyn podrzucił ów przedmiot wysoko go góry. Kosiarze rzucili się jak jeden mąż, bo każdy chciał ją złapać. Jak się można domyślić, tam gdzie dziewięciu mężczyzn trzymających ostre kosy skoczyło w jedno miejsce, skutki były opłakane. Wszyscy padli martwi, a Odyn pomaszerował dalej.

Wkrótce przybył do domu Baugiego, który opowiedział przybyszowi o swoim kłopocie. Cóż za niesłychany przypadek – wszyscy jego chłopi pozabijali się na łące, a trawę trzeba niezwłocznie skosić! Na szczęście Odyn był w stanie mu pomóc. Przedstawił się jako Bölverk i zaproponował, że podejmie się wykonania pracy za dziewięciu ludzi. W zamian żąda tylko odrobinki Miodu Suttunga. Baugi oznajmił, że jego brat z nikim nie dzieli się swoim cennym napojem, ale propozycja nieznajomego okazała się zbyt kusząca i przysiągł, że może przynajmniej pomóc mu w jego zdobyciu. Odyn przez całe lato pracował za dziewięciu, a gdy wszystko było gotowe i nadeszła zima, zażądał swojej zapłaty. Baugi nie miał wyjścia, musiał udać się ze swoim gościem do Suttunga i spróbować przekonać brata, by wydał choć trochę krwi Kvasira.

Suttung nie chciał nawet o tym słyszeć. Bölverk nie dostanie od niego ani kropelki. Tak więc, by obietnicy Baugiego stało się zadość, musiał pomóc Odynowi w zdobyciu miodu podstępem. Udali się zatem to podnóża góry Hnitbjorg, gdzie ojciec bogów wręczył swojemu towarzyszowi magiczny świder, który miał tę właściwość, że nieustannie się wydłużał. Baugi wiercił cienką dziurkę w ścianie. W pewnym momencie oznajmił, że przebił się na drugą stronę, ale Odyn domyślił się, że olbrzym próbuje go oszukać. Dmuchnął z całej siły w otwór i skalny pył odbił się od przeciwnego końca i uderzył go w twarz. Tak więc, Baugi jeszcze nie wywiercił otworu na wylot. Gdy wreszcie spełnił swoje zadanie, Odyn zmienił się w węża i wślizgnął się do środka. Najwyraźniej Baugi domyślił się teraz, że coś tu nie gra – ten cały Bölverk nie jest zwykłym chłopem – i cisnął w ślad za gadem świder. Odyn przewidział tę zdradę i umknął przed ciosem.

Wewnątrz skarbca Odyn wrócił do swojej poprzedniej postaci, czym wprawił w zdumienie córkę Suttunga. Według jednej z wersji ojciec bogów podstępnie uwiódł Gunnlodę, wyłudzając od niej krew Kvasira, w innej otrzymał ją dobrowolnie i zawsze pozostawał z nią w dobrych relacjach (w tym przypadku miała mieć z Odynem syna, Bragiego, męża bogini Idunn).

Tak czy inaczej, Odyn opróżnił trzy naczynia z Miodem Poezji, po czym zamienił się w orła i wyleciał z podziemnego skarbca olbrzyma. Suttung dostrzegł oddalającego się ptaka i zrozumiał, że nie jest to zwykłe zwierzę. Został okradziony. Również przybrał postać ogromnego orła i rzucił się w pogoń. Gdy zaczął doganiać Odyna, ten zaczął wypluwać za siebie kropelki Miodu Poezji. W ten sposób udało mu się dotrzeć do Asgardu, gdzie Odyn-orzeł wypluł cały napój do przygotowanego naczynia. Bogowie zdobyli w ten sposób cudowną krew Kvasira zmieszaną z miodem, którą mogli od tej pory obdarowywać ludzkich twórców, zapewniając im poetyckie natchnienia. Z kolei za sprawą kropelek, które Odyn zgubił podczas ucieczki na świecie pojawiła się wielka liczba wierszokletów, tworzących marne rymy.

***

Krew Jojena

Sądzę, że to właśnie dzieje Miodu Poezji były jedną z inspiracji, którymi posłużył się George R.R. Martin tworząc „papkę z czardrzew”. Dzięki temu napojowi Bran miał „poślubić drzewa”, zyskać dostęp do pradawnej sieci czardrzew, która obdarzy go wielką mądrością, „sięgającą głęboko jak najstarsze korzenie”. Moim zdaniem to ten sam motyw, który widzimy w opowieści o Odynie.

Skoro głównym składnikiem płynu z nordyckiej mitologii była krew Kvasira, można się spodziewać, że tą samą substancję będzie zawierał jej Martinowski odpowiednik. Najbardziej oczywistym kandydatem na jej właściciela jest, niestety, Jojen Reed, który choć nie jest zielonowidzem jak Bran czy Bloodraven, posiada pewne podobne zdolności, takie jak prorocze sny.

Z kolei Dzieci Lasu, które przygotowałyby ten wywar mogą odpowiadać parze karłów, którzy zamordowali mędrca Kvasira.

Warto również zwrócić uwagę na to, że papka z nasion czardrzew, którą pije Bran ma smak miodu, a choć autor używa tu słowa „honey”, nie „mead” (jak w „Mead of Poetry” z mitów), „mead” to po prostu miód pitny.

Papka miała gorzki smak, ale nie aż tak gorzki, jak produkowana z żołędzi. Najtrudniej było przełknąć pierwszą łyżkę. Omal jej natychmiast nie zwymiotował. Druga była smaczniejsza. Trzecia niemal słodka. Resztę pochłonął chciwie. Dlaczego myślał, że jest gorzka? Smakowała miodem, świeżo spadłym śniegiem, pieprzem, cynamonem i ostatnim pocałunkiem, jaki otrzymał od matki. Pusta miska wysunęła mu się z palców i spadła ze stukiem na ziemię.
—Taniec ze smokami—

Na dodatek, do jej spożycia młodego Starka zachęca nie kto inny jak lord Brynden Rivers, Bloodraven, najbardziej odyniczna postać cyklu (o drugie miejsce mogą stoczyć pojedynek Euron Greyjoy i Beric Dondarrion). Zasiadający na tronie jednooki starzec, otoczony ze wszystkich stron korzeniami czardrzew, to doskonały wizerunek ojca bogów wiszącego – dla zdobycia mądrości i wiedzy na temat run – przez dziewięć dni i nocy na Yggdrasilu:

Wiem, że wisiałem na wietrznym drzewie
Dziewięć długich nocy
zraniony włócznią, poświęcony Odynowi,
sam samemu sobie,
na drzewie o którym żaden człowiek nie wie
gdzie sięga jego korzeń
—Edda poetycka, Hávamál—

W istocie, w scenie z Bloodravenem, Branem i miską papki widzimy doskonały obraz Odyna, który obdarowuje wybrańca Miodem Poezji, Krwią Kvasira.

W jaskini Ostatniego Zielonego Jasnowidza widzimy więcej nawiązań do mitologii nordyckiej: płynie w niej podziemna rzeka, mogąca nawiązywać do trzech źródeł, w których zanurzają się korzenie Yggdrasilu;  rosną nad nią czardrzewa (aluzje do Yggdrasil, Drzewa Świata); wśród których korzeni zasiada Odyn-Bloodraven. Jednak nie zapominajmy, że Brynden Rivers pochodzi z rodu Targaryenów, a w jego żyłach płynie krew smoka. Zatem, możemy w nim dostrzec również Nidhogga, smoka który według mitów obgryza korzenie Yggdrasilu. Co więcej, lord Bloodraven ma wśród swoich przodków także Blackwoodów z Raventree Hall, dzięki czemu staje się również krukami, które krążą pomiędzy światami i przynoszą ojcu bogów wieści.

Po konarach Drzewa Świata biega również wiewiórka Ratatoskr. Czy to przypadek, że Dzieci Lasu są zwane przez olbrzymy „woh dak nag gram”, małym ludkiem wiewiórek? W ten sprytny sposób, za pomocą Bloodravena i Dzieci Lasu, GRRM umieścił w Jaskini Trójokiej Wrony liczne nawiązania do mitologii nordyckiej. Dzięki temu, że Brynden Rivers jest jednocześnie Odynem, smokiem i krukiem, otrzymujemy trzy aluzje na raz. W przeciwnym razie, chcąc dokładnie odtworzyć obraz z mitów, autor musiałby umieścić w pieczarze nieprawdopodobną liczbę osób.

***

Głowa Mimira

Nim omówię jeszcze jedno potencjalne nawiązanie do opowieści o Miodzie Poezji w „Pieśni Lodu i Ognia”, pozwolę sobie na małą dygresję: Jedno ze źródeł, których sięgają korzenie Yggdrasilu to Studnia Mimira, przy której Odyn poświęcił swoje oko, by zyskać wiedzę. Mimir był wielkim mędrcem, którego wraz z Hoenirem Asowie wysłali do Wanaheimu, by przypieczętować pokój pomiędzy nimi a Wanami. Jednak po pewnym czasie Wanowie doszli do wniosku, że zostali oszukani, gdyż za każdym razem gdy Hoenirowi zadawano jakieś pytanie, uchylał się od odpowiedzi, oznajmiając, że powinni rozmówić się z Mimirem. Gospodarzom wydało się to tak podejrzane, że ucięli mędrcowi głowę. Odyn nie szukał za to zemsty, uznając całe zdarzenie za skutek tragicznego nieporozumienia. Nie chciał jednak stracić możliwości konsultowania się w ważnych sprawach z Mimirem, więc przy pomocy ziół, balsamowania i magicznej sztuki sprawił, że głowa uczonego zachowała się w nienaruszonym stanie, a na dodatek wciąż odpowiadała na pytania.

Silne podobieństwa do tego mitu zdradza opowieść o Szeptach, zamku rodu Crabbów na Szczypcowym Przylądku. Jego historię opisał DaeL w artykule z 8 czerwca 2019 roku.

— Jego żona była leśną czarownicą. Gdy tylko ser Clarence zabił człowieka, przynosił do domu jego głowę, a żona całowała ją w usta i przywracała do życia. Byli wśród nich lordowie, czarodzieje, sławni rycerze i piraci, a nawet król Duskendale. Udzielali staremu Crabbowi dobrych rad. Jako że byli tylko głowami, nie mogli mówić zbyt głośno, ale nie potrafili też się zamknąć. Kiedy ktoś jest głową, gadanie to dla niego jedyna rozrywka. Dlatego twierdzy Crabba nadano nazwę Szeptów. Nadal ją nosi, choć już od tysiąca lat leży w gruzach. To odludne miejsce.
—Uczta dla wron—

***

Gulasz Śpiewaka

Wracając do krwi Kvasira, w PLIO istnieje inne zdarzenie, które przynajmniej moim zdaniem może być nawiązaniem do Miodu Poezji. W „Nawałnicy mieczy” Tyrion Lannister przy pomocy Bronna zaaranżował zniknięcie minstrela przedstawiającego się jako Symon Srebrny Język, gdy ten odkrył co łączy byłego namiestnika z Shae. Gdy zlecenie zostało wykonane, Bronn zasugerował, że Symon został zamordowany, a jego ciało wrzucono do kotła w jednej z garkuchni Zapchlonego Tyłka, gdzie śpiewak zamienił się w gulasz.

Gdy podczas swojego pobytu wśród Drugich Synów Tyrion wspomina to zdarzenie, mówi, że zawsze nazywał gulasz z tej dzielnicy Królewskiej Przystani „gulaszem śpiewaka” (singer’s stew). Zapytany o przyczynę, odpowiada, że potrawa smakuje mu tak bardzo, że zawsze chce się po niej śpiewać.

Sądzę, że mamy tu do czynienia z aluzją do mitu o Miodzie Poezji. Tyrion, człowiek niskiego wzrostu, odpowiada tutaj karłom, które zamordowały Kvasira. Symon Srebrny Język to oczywiście sam mędrzec. Potrawka z Zapchlonego Tyłka jest Miodem Poezji, i to właśnie dlatego Tyrionowi „chce się po niej śpiewać”. Krew Kvasira daje poetyckie natchnienie. Pozostaje mieć nadzieję, że Lannister nie zacznie po niej klecić rymów, lub, co gorsza, opowiadać marnych dowcipów.

Idąc dalej, można się zastanawiać, czy „gulasz śpiewaka” nie jest zapowiedzią losu Jojena Reeda, lub czy przynajmniej nie sugeruje, że w papce Brana znajduje się krew. Napój dla Starka przyrządziły Dzieci Lasu… które same nazywają siebie „Tymi, Którzy Śpiewają Pieśń Ziemi”. W skrócie „singers”, śpiewacy. Zatem, potrawa która przyrządzają można bez wątpienie nazwać „gulaszem śpiewaka”.

***

Śpiewające Czardrzewa

Co ciekawe, Trzema Śpiewakami nazywane jest potężne czardrzewo stojące nad stawem w bożym gaju w Wysogrodzie. Staw to zapewne obraz źródeł, z których wyrasta Yggdrasil, zaś słowo „trzy” to nawiązanie to trzech Norn, bogiń przeznaczenia, które obmywają pień Drzewa Świata wodą ze Studni Urd, która sprawia, że pokrywa je ochronna warstwa „glinki białej jak śnieg” – właśnie tej barwy jest drewno czardrzew. Wreszcie, Wysogród, Highgarden, dawna siedziba Gartha – który jakoby własnoręcznie zasadził rzeczone czardrzewo – może nawiązywać do Asgardu.

Wszystko doskonale do siebie pasuje. Symbolicznie, gulasz śpiewaka jest tym samym co papka z czardrzew.

Na dodatek, sam Jojen może również być „śpiewakiem”, natchnionym wieszczem. W jego żyłach może też płynąc krew Dzieci Lasu, Śpiewaków, gdyż „Świat Lodu i Ognia” sugeruje, że Wyspiarze z Przesmyku są potomkami tak Pierwszych Ludzi, jak i Dzieci Lasu. Według niektórych legend by sprowadzić Młot Wód Dzieci Lasu złożyły w ofierze swoje własne potomstwo, co może sugerować, że ich krew jest w jakimś sensie „magiczna”. Być może właśnie z tego powodu by Bran uzyskał dostęp do sieci czardrzew musiał spożyć krew kogoś, kto – jak Jojen Reed – może pochodzić od Dzieci Lasu.

Dochodzimy tu to istotnego pytania: czym jest królewska krew? Czy chodzi tu o krew Dzieci Lasu? Krew zielonowidzów? Czy w Erze Świtu wszyscy królowie byli zmiennoskórymi, i to w ten sposób powstały legendy o czarodziejskiej krwi monarchów? Czy ma to związek z Garthem Zielonorękim i jego potomstwem, a także z tajemniczym Zakonem Zielonych Ludzi, który ponoć nadal istnieje na Wyspie Twarzy?

Mam nadzieję, że kiedyś wrócimy do tych kwestii, i będziemy mogli zaproponować pewne odpowiedzi. Jednak na razie, pozostawiam Was z tymi przemyśleniami na temat wpływu mitu Miodu Poezji na sagę George’a R.R. Martina, zachęcając do podzielenia się w komentarzach Waszymi wnioskami.

Dziękuję za uwagę,
Bluetiger