Korona Królów – Polacy nie gęsi i swego G(ni)oTa mają

Polska odpowiedź na „Grę o Tron” zawitała w domowe pielesze telewidzów wraz z początkiem 2018 roku. Serial wyprodukowany za całkiem spore, choć na pewno nie gigantyczne nawet w skali naszego kraju, pieniądze w pierwszym dniu emisji przyciągnął niemałą widownie – około 4 miliony włączonych odbiorników. Gwoli ścisłości podaje również dane finansowe – budżet serialu (pierwszy sezon ma się zamknąć w 68 odcinkach) wynosił według odpowiedzialnego zań polityka 1/250 budżetu Gry o Tron. Daję to około 204 tysiące złotych na odcinek (biorąc pod uwagę fakt, ze jeden odcinek serialu HBO kosztować ma 15 mln). To więcej niż jeden odcinek „Klanu”, ale niemal trzykrotnie mniej niż „M jak Miłość”. Ten sam polityk odżegnywał się również od porównań z serialem na podstawie prozy Martina, uznając takowe za absurd. W innych wypowiedziach bardzo wyraźnie podkreślał jednak, że jest to największa produkcja serialowa w Polsce od dobrych trzech dekad. Hipokryzja wychodzi więc już na wstępie, ale to nie powinno nas dziwić. Wszak chodzi tu o słowa polityka. Jeśli chodzi o faktyczne podobieństwa, to prawdę mówiąc nie trzeba wiele pisać – wystarczy przejrzeć prezentowane w tym tekście screeny ilustrujące postaci niemal żywcem wyjęte z ulubionego serialu DaeLa (z „The Wire”? – przyp. DaeL).

Cały ten serial należy w moim przekonaniu traktować z obowiązkowym przymrużeniem oka. Bez względu na to, jaka była intencja twórców i jak bardzo widoczne są pewne podobieństwa, „Korona Królów” to tak naprawdę zupełnie inny, wręcz komiczny w swoich założeniach, projekt. Mający zastąpić w paśmie wieczornym inne wieloletnie tasiemce, takie jak „Klan”, czy ukochane przez polskich widzów, tureckie „To wspaniałe stulecie”. Inspiracje są zatem oczywiste, a celem jest zbudowanie zajmującej historii w formacie opery mydlanej. Taka klasyfikacja gatunkowa pozwala na przyjęcie nieco ironicznej optyki wobec serialu, który nieudolnie imituje swoich starszych braci. Innymi słowy – nie sposób jest traktować produkcji o tak ograniczonym (choć zarazem „gigantycznym”) budżecie i tak wyraźnie inspirowanej światowymi produkcjami jak poważnego dzieła. Tym bardziej, że nawet sam tytuł produkcji jest niemalże błędem stylistycznym, podobnym do „kromki chleba”, czy „chwili czasu”♠.

Serial opowiada o bardzo ciekawych czasach w historii Królestwa Polskiego, zaraz po zjednoczeniu kraju przez Władysława Łokietka, który zakończył etap rozbicia dzielnicowego Korony. Historyczne usytuowanie fabuły serialu w tym okresie jako żywo nadaje się na format podobny do „Gry o Tron” – umierający Łokietek posiada tylko jednego syna, Kazimierza. Wokół korony krążą bracia panującego króla, a w stosunkach międzynarodowych panują wątłe sojusze z Krzyżakami i Węgrami, a także otwarty konflikt z Czechami. Ówczesna Polska składała się właściwie z dwóch zjednoczonych województw – małopolskiego i wielkopolskiego, oraz lennych ziem księstw sieradzkiego i łęczyckiego. W wyniku nieudanych mariaży królewicza Kazimierza, Korona została poddana izolacji na arenie międzynarodowej, a umierający król słusznie obawiał się o trwałość dokonanego przezeń zjednoczenia po swojej śmierci. Historia uczy nas, że z całego tego galimatiasu udało się Piastom wyjść obronną ręką, a występujący w serialu syn Łokietka zostanie w przyszłości tym, który „zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną”. Czyli jednym z najwybitniejszych władców Korony, Kazimierzem III Wielkim.

To tyle z lekcji historii – przytaczam te informacje w celu uwidocznienia znaczącego potencjału fabularnego tkwiącego w serialu. Jak wypadła realizacja i dlaczego jest tak strasznie, że aż śmiesznie?Odpowiedź na to pytanie warto rozbić na dwie płaszczyzny.

Po pierwsze, serial jest ograniczony budżetowo, co w naturalny sposób prowadzi do fatalnego poziomu technicznego. Realia życia królewskiej rodziny Piastów przypominają bardziej klimaty wielkiego gospodarstwa Boryny z „Chłopów” Reymonta, niż królewskiego dworu. Serial nawet nie próbuje silić się na osiągnięcie jakiegokolwiek rozmachu realizacyjnego, mało tego – stosowane w nim zabiegi wyjęte są z warsztatu pierwszych twórców filmowych z początku XX wieku. Innymi słowy – „Korona Królów” wygląda, jakby była nakręcona przez ludzi, którzy jeszcze nie nauczyli się operować taśmą filmową. Królewski wjazd na krakowski dwór kręcony jest z perspektywy żabiej – w której widać przede wszystkim niebo ponad głowami piętnastoosobowego orszaku króla. O tym, że król wraca z wojny widz dowiaduje się w trzech dialogach. Hołdowanie zasadzie „jeśli nie możesz czegoś pokazać, to gadaj o tym bez ustanku” to nie jest przepis na profesjonalną produkcję. Jest tego więcej i zabawniej: wielki pojedynek rycerski organizowany przez Łokietka nakręcony jest z jednej, zawieszonej na kilkumetrowym statywie kamery w rzucie izometrycznym. Moment zetknięcia się rycerzy kopiami jest też montażowym cięciem i przejściem do ujęcia z drugiej kamery – w prymitywny sposób nadaje to pewnej dynamiki całej sekwencji, ukrywając jej statyczny i bezpłciowy charakter. Średnio wprawiony telewidz, znający choćby pobieżnie dokonania kinematografii w ciągu ostatnich 70-ciu lat, bez problemu zorientuje się, że cała ta realizacja to mało śmieszny dowcip. Stosowane metody są chałupnicze, a ludzie dokonujący takich wyborów realizacyjnych nie powinni otrzymać nawet połowy swojej dniówki – studenci z łódzkiej filmówki gwarantowaliby tutaj ciekawsze rozwiązania. Nawet w ramach tego samego budżetu.

Po drugie, nieprawdopodobna rzeźba w skale odbywa się również na płaszczyźnie scenariuszowo-aktorskiej. Dialogi napisane w „Koronie Królów” stanowią dziwaczną mieszankę kronik spisanych prze Jana Długosza z….  „Klanem”. O pokazywaniu „akcji” serialu przez słowa już wspomniałem. Ale trafiają się takie rozmowy, jak wydzierająca się „per Ty” do księżniczki służka rozemocjonowana najnowszym adoratorem, która w następnej linijce recytuje: „Stanie się wedle Twojej woli, moja Pani”. Niekonsekwencja stosowanego stylu językowego jest momentami rozbrajająca, ale kopmy dalej, bo warto. Przejdźmy do aktorów, którym ten nomenklaturowy mezalians przyszło odtworzyć na ekranie. Kwintesencją dramatycznych możliwości zarówno scenarzystów, jak i ekipy aktorskiej jest chyba scena z drugiego odcinka, kiedy umierający Władysław odbywa poruszającą rozmowę ze swoim synem, Kazimierzem. Dialog zaczyna się jak poniżej;

„-Przyszła już na mnie pora, mój synu…
– Nieee, jeszcze nie.”

Kotara. Kobiety płaczą, mężczyźni zaciskają pięści. Suspens trwa kilkanaście sekund, a dramatyzm sytuacji powraca do widzów wraz z następującym później, szczerym wyznaniem młodego księcia spuentowanym wyrafinowaną ripostą odchodzącego władcy. Idzie to mniej więcej tak:

„-Nigdy nie będę takim wspaniałym królem, jak Ty…
– Będziesz, będziesz.”

Jest ogień? Ano, jest. I nie piszę tego w celu wytknięcia jednej sceny, bowiem ten urzekająco-żenujący patos przewija się w całej, dostępnej obecnie do wglądu serii. Poziom gry aktorskiej nie odstaje od poziomu literackiego kolejnych linii dialogowych. Mówiąc całkiem serio, to chyba wypada współczuć aktorom, którzy dostali na warsztat materiał rodem z jasełek w szkole podstawowej.

Nie lubię się jednak pastwić nad leżącym, choćby część zaślepionych widzów miała twierdzić, że stoi i ma się dobrze. „Korona królów” z całą pewnością posiadała potencjał, by stać się ciekawym towarzyszem osamotnionych w zimowe wieczory członków rodzin, ale szansa na to była mniejsza, niż na skończenie cyklu Lodu i Ognia przed śmiercią autora. Realizowany za publiczne pieniądze, wyprany niemal całkowicie z jakichkolwiek artystycznych ambicji projekt, który jeszcze przed premierą stał się orężem walki politycznej, to najgorsze, co mogło nas spotkać. Na całe szczęście, jest przy okazji nieprzebraną kopalnią nieudolności, wręcz proszącą się o wyśmianie i szyderę.

Oczywiście cały czas należy przy tym pamiętać, że mamy do czynienia z dziełem należącym do najsłabszego jakościowo gatunku produkcji telewizyjnej. Telenowele i wszelkiego rodzaju opery mydlane mają jednak pewne charakterystyczne elementy strukturalne, na których się opierają i dzięki którym przykuwają do siebie widzów. Nie ma miejsca tutaj na szczegółową analizę gatunkową, ale wspomnę jedynie, że nawet ukochana przez naszych Czytelników „Gra o Tron” w gruncie rzeczy opiera się na umiejętnym operowaniu właśnie takim, telenowelowym warsztatem. Różnica polega na tym, że w serialu HBO wszelkie zdrady, zniknięcia i pojawienia się bohaterów, a także ich osobiste ambicje i problemy miłosne zostały opakowane niezwykle ambitnym (przynajmniej w pierwszych sezonach, opartych jeszcze na książkowym oryginale) scenariuszem, przepełnione efektowną akcją i wizualizowane przy wielkich nakładach pieniężnych. Polski serial historyczny nie ma jednak żadnych ambicji, jest absurdalny niemal pod każdym względem. Jako telenowela też się nie sprawdzi – aktorom okrutnie brakuje charyzmy, a prowadzona przez twórców serialu historia nie jest zajmująca nawet po trzech odcinkach. Krótko mówiąc – gdyby nie był to serial produkowany na zamówienie i niejako z „nadania partyjnego”, żadna poważna telewizja nigdy by się nim nie zainteresowała. Bo nawet jak na telenowelę wypada po prostu blado.

Mimo tych wszystkich utyskiwań powyżej oraz wielu które wciąż kołaczą się w mojej głowie, mam też potrzebę sformułowania kilku ciepłych słów. Od początku pracy nad niniejszym tekstem chciałem „Koronę…” za coś pochwalić, coś wyróżnić, oddać jakieś wewnętrzne pozytywne zaskoczenie. No i chyba mam dwie sprawy. Pierwsza, to pozytywne zaskoczenie dotyczące kostiumów, które w pierwszych zdjęciach z planu prezentowały się jak wypożyczone ze strychu Teatru Wielkiego w Warszawie. Pod tym względem jest lepiej niż się spodziewałem, bohaterowie co prawda obracają się w jakiejś dziwnej, upstrzonej filtrami i przebłyskami światła, sterylnej rzeczywistości – no, ale przynajmniej nie wyglądają jak ekipa Rumcajsa skrzyknięta w cieszyńskim kółku teatralnym.

Po drugie, chyba warto pochwalić pewien – nieudolny jak wszystko w scenariuszu, ale mimo wszystko całkiem oryginalny – zabieg fabularny związany z polskimi dworzanami pojawiającymi się na ekranie. Polacy są niejako skonfrontowani z Litwinami, bowiem serial rozpoczyna się od mariażu litewskiej księżnej Aldony z Kazimierzem. Wyraźnie widać nieufność pomiędzy obiema nacjami, ale ciekawe jest też coś innego. Otoczenie Króla Polski składa się bowiem z niezbyt rozgarniętych, małostkowych i złośliwych ignorantów. Taka krytyczna optyka była dla mnie sporym zaskoczeniem, zwłaszcza jeśli wziąć pod uwagę ogólny wydźwięk i „edukacyjną misję” przyświecającą tej produkcji. Szybciej spodziewałbym się negatywnego odwzorowania wszelkiej maści wrogów narodu, niż jego przedstawicieli. Za to malutki punkcik, niezmieniający jednak wiele w ogólnym rozrachunku tej kabaretowej wariacji na temat naszej Ojczyzny.

„Korona królów” nie musiała taka być. Istniał cień szansy, że w kameralny, spójny i porywający sposób opowiadać będzie całkiem porywające fragmenty historii Królestwa Polskiego. Zamiast tego, stała się telenowelową karykaturą, kopalnią niezamierzonych gagów i koszmarem warsztatowym. Warto było?  Zapraszam do wspólnego głosowania i dyskusji w komentarzach.

♠ – „Korona królów” to może nie jest czysty pleonazm, czyli powtórzenie tych samych znaczeń w dwóch słowach, jednak co do zasady ta konstrukcja językowa jest tak samo bezsensowna. Nie istnieje na świecie żadna korona, która nie należałaby do króla. Istnieją co prawda korony cesarskie, czy książęce, jednak ich znaczenie jest zasadniczo identyczne. Znacznie trafniejszy byłby na przykład tytuł „Korona Piastów”. Nie tylko lepiej „brzmi” stylistycznie, ale też byłoby to bezpośrednie odniesienie do ojczyźnianej martyrologii.

0

0