„It’s happening again” – co oznacza powrót Twin Peaks?

Legenda powróciła. Twin Peaks ponownie staje się centrum wszechświata, a rzeczy nie są takie, jakimi się wydają. Dwie i pół dekady później David Lynch i Mark Frost wracają do swojego przedwcześnie pogrzebanego dziecka i świata, który zachwycił miliony widzów. Na czym polegał fenomen tego serialu i dlaczego dzisiaj może się okazać, że serwowana właśnie guma do żucia dawno wyszła już z mody?

Zacznę od tego, że powrót Twin Peaks oznacza odkopanie prawdopodobnie największej mitologii świata seriali i jednego z najważniejszych kamieni milowych w historii szklanego ekranu. Kiedy rozpoczynano jego emisję w 1990 roku, przeciętnemu posiadaczowi odbiornika telewizyjnego słowo „serial” kojarzyło się przede wszystkim z rozwleczonymi do granic możliwości operami mydlanymi, ewentualnie z będącymi wówczas u szczytu popularności dwudziestominutowymi sitcomami pełnymi nieśmiesznych gagów. To były zupełnie inne czasy dla producentów telewizyjnych.

I kto wie, czy bez Twin Peaks, obecne współcześnie trendy oraz zalew szalenie interesujących produkcji (i Teorii im towarzyszących) miałyby w ogóle miejsce.

Inna telewizja, inne czasy

Przenieśmy się na chwilę do początku lat dziewięćdziesiątych. W Stanach Zjednoczonych królem telewizji przestał właśnie być Show Billa Cosby’ego, zastąpiony chwilowo przez „Dynastię” i rodzącą się potęgę sitcomu „Seinfield” (który za kilka lat zostanie najczęściej oglądanym serialem w historii). Twin Peaks, będący produkcją firmowaną uznanym nazwiskiem specjalisty od popkulturowego surrealizmu – Davida Lyncha, debiutuje w stacji ABC. Premiera jest dobrze przemyślana i zaplanowana. Pilotażowy odcinek jest emitowany w weekend, a docelowe miejsce w ramówce ustalone zostaję na czwartek, oczywiście w prime time stacji – wszystko zgodnie z obowiązującymi standardami dla produkcji mającej zostać telewizyjnym hitem. Jego bezpośrednim konkurentem w walce o widza jest serial komediowy produkcji CBS – „Zdrówko” (Cheers), którego wyniki oglądalności znacząco wpłyną na późniejszy los historii Dale’a Coopera.

Twin Peaks był dla ówczesnego widza dosyć szokujący. Inny pod niemal każdym względem. Akcja serialu nie toczy się w ogarniętej miejskim szałem metropolii, historia zaprezentowana przez twórców rozwija się powoli, nie brakuje jej dowcipu, no i same odcinki trwają niemal sześćdziesiąt minut. Fabuła zaczyna się od banalnej koncepcji wątku kryminalnego – w małym, spokojnym i położonym z dala od cywilizacji miasteczku, miejscowy rybak odnajduje ciało lokalnej piękności, Laury Palmer. Zagadkowa śmierć bohaterki stanowi dla twórców furtkę do opowiedzenia nieco innej historii, ale nieprzygotowany na oryginalną koncepcję twórców amerykański widz jeszcze nie zdaję sobie z tego sprawy. Podczas, gdy serial ewoluuje w dogłębne, uważne studium relacji międzyludzkich, mentalności i psychiki mieszkańców lokalnej społeczności, rozwiązanie tajemnicy śmierci panny Palmer staje się podstawową potrzebą fanów serialu. Serialu, który pierwszy sezon zaczął z otwarciem na poziomie 34,5 miliona widzów – czyli z wynikiem dzisiaj absolutnie nieosiągalnym. Dla żadnej z emitowanych współcześnie serii.

Twin Peaks, w swoim szczytowym momencie miało co najmniej kilkunastu głównych bohaterów – manewr powtórzony dopiero dziesięć lat później w „Prawie ulicy” (The Wire), kolejnym serialu przełamującym gatunkowe schematy, nazywanym dzisiaj przez krytyków najwybitniejszą serią w historii telewizji. W Twin Peaks nie ma dobrych i złych bohaterów – jest tajemnica i ewolucja. Postacie, z którymi zaczynamy sympatyzować na początku pierwszego sezonu, zmieniają swoją rolę w historii. Najlepszymi przykładami są Bobby Briggs, Leo Johnson, czy chociażby detektyw Albert. Ogromną siłą serialu jest również jego sugestywność – ujęcia montowane są niespiesznym tempem, nie wykraczając przy tym poza sensowność przekazu. Historia miasteczka, jego mieszkańców oraz ich sekretów toczy się powoli i daje się smakować – wykreowana w nim atmosfera miasteczka na skraju leśnej głuszy przyciąga widzów przed ekrany, nie pozwalając o sobie zapomnieć. Gdzieś z tyłu wciąż kołacze się pytanie „kto zabił?”, a odpowiedź sugerowana jest przez twórców enigmatycznie, nakręcając spiralę zainteresowania…

A raczej – w dzisiejszych czasach pewnie by tak właśnie było. Ale na początku lat dziewięćdziesiątych widz nie był przygotowany na opowiadanie historii nie po to, by udzielić odpowiedzi, ale by snuć fascynującą opowieść. Undergroundowe kino pod chmurką, ewentualnie wysokonakładowa produkcja z gwiazdorską obsadą w Hollywood – tam twórcy mogli sobie na to pozwolić. Ale nie w telewizji. Serial w przeciągu kilku odcinków stracił ponad połowę widowni, co spowodowało paniczne ruchy na kierowniczych stanowiskach. Ruchy, które dzisiaj można określić jako paradoks i fenomen jednocześnie. Bo to właśnie one przyczyniły się do nadania serialowi kształtu, jaki posiadał przez ostatnie dwadzieścia pięć lat, zbudowały wokół niego legendę niedoścignionego dzieła. I właśnie one przyczyniły się do zabicia ostatnim gwoździem trumny, którą obecnie otwiera Showtime.

Efekt dystrybutora do wody

Jako się rzekło, serial rywalizował z CBS’owym „Zdrówkiem” i przegrywał tę walkę. Emitowany w czwartkowe wieczory zbierał oglądalność o 5 milionów mniejszą* , niż serwowany u konkurencji sitcom. Później ta różnica ulegała powiększeniu. Władze stacji, odpowiedzialne głównie za słupki oglądalności, zdecydowały o przeniesieniu emisji finału pierwszego sezonu na środę – co początkowo wydawało się dobrym posunięciem, ponieważ zaowocowało skokiem wolumenu widzów i większym udziałem w czasie antenowym. Jednocześnie, wokół głównej intrygi fabularnej Twin Peaks rodzi się coś, co amerykańscy badacze popkultury nazywają „the watercooler effect”.

Jest to zjawisko społeczne występujące najczęściej w dużych zakładach pracy, korporacjach czy innych kompleksach biurowych. Badania dowodzą, że w takich miejscach życie towarzyskie skupia się często wokół dystrybutora z wodą (czy ekspresu do kawy), gdzie pracownicy gromadzą się prowadząc kurtuazyjne rozmowy i wymieniając ploteczki. Co to ma wspólnego z serialami i Twin Pekas? Otóż główny wątek fabularny serialu – zagadkowe życie i tajemnicza śmierć Laury Palmer, stały się głównym wątkiem poruszanym przez widzów-fanów serialu. Wokół intrygi wyrastały różnorakie interpretacje, tworzone były fanowskie kluby, w których spotykano się i dyskutowano na temat wydarzeń i zmian zachodzących w scenariuszu. Szalone Teorie związane z Twin Peaks urastały w miarę rozwoju serialu, a debata nad nazwiskiem mordercy panny Palmer wykroczyła poza granice stanów, stając się ogólnonarodową.

David Lynch i Mark Frost nie mieli zamiaru ujawniać swojego sekretu. Serial w drugim sezonie został uzupełniony o bardziej rozbudowane wątki metafizyczne, a cała społeczność mieszkańców Twin Peaks zaczęła wypełniać pierwszy plan. Można powiedzieć, że Lynch i Frost zaserwowali widzom bohatera wieloosobowego, którego niezwykłość polegała na niemalże intymnej relacji z widzami – oglądając Twin Peaks, Amerykanie nie tylko poznawali najgłębiej skrywane mroczne sekrety i popędy fikcyjnych postaci, ale w pewien sposób przeglądali się w nich jak w krzywym zwierciadle.

Operacja się udała, pacjent zmarł

Serial w drugim sezonie ustabilizował swoją oglądalność na poziomie oscylującym wokół 9-12 milionów widzów, ale to było zdecydowanie za mało dla władz stacji. Szefostwo naciskało na zmiany fabularne, porzucenie metafizyki kosztem jasności przekazu, a przede wszystkim rozwiązanie wątku śmierci Laury Palmer. Ten został ostatecznie rozwikłany w siódmym odcinku drugiego sezonu, chociaż lata później David Lynch przyznawał, że wyjawienie nazwiska mordercy Laury Palmer nigdy nie było celem twórców. W obliczu zakończenia głównego wątku, Lynch i Frost w pośpiechu próbowali ewoluować z serialem w stronę kryminalno-fantastyczną, ale na to było już za późno. Usatysfakcjonowana finałem głównej historii niedzielna widownia odwróciła się od Twin Peaks, przy którym pozostała twarda grupa zwolenników, gwarantująca oglądalność na poziomie nieprzekraczającym 10 milionów. Dla ABC była to biznesowa porażka, zwłaszcza w kontekście 20-milionowej widowni „Zdrówka”. Emisja ostatnich sześciu odcinków drugiego sezonu Twin Peaks została wstrzymana, a wspomnieć należy, że cały drugi sezon i tak był już niekonsekwentnie rozrzucany po ramówce stacji – najczęściej premierowe odcinki ukazywały się w piątki, o różnych godzinach.

Zatwardziali fani serialu rozpoczęli ogólnokrajową akcję pod tytułem „Citizens Opposed to the Offing of Peaks” (COOP), która organizowała happeningi w miastach oraz zbierała podpisy pod petycją o wznowienie i niekasowanie serialu. Akcja zakończyła się pyrrusowym zwycięstwem – ABC ostatecznie wyemitowało ostatnie sześć odcinków drugiej serii (wkładając je w różne dni tygodnia i zmuszając widzów do przeszukiwania programów telewizyjnych), Lynch i Frost zrobili wszystko, aby wywołać w odbiorcach ciekawość co do dalszych losów bohaterów, a stacja ostatecznie projekt zamknęła.

W momencie kasacji, pamiętny i legendarny już dzisiaj finał Twin Peaks obejrzało 10,4 miliona widzów. Aby uzmysłowić sobie skalę fenomenu serialu oraz historyczny kontekst tej opowieści porównajmy ten wynik z danymi oglądalności dzisiejszych kasowych hitów. Dwudziesty sezon South Park w Comedy Central? Średnio 1,5 miliona. Ostatni sezon Breaking Bad? Średnio 4,5 miliona. Gra o Tron w ostatnim wydaniu? Niewiele ponad 7,5 miliona widzów. Oczywiście kontekst historyczny ma tutaj ogromne znaczenie – obecnie dysponujemy znacznie szerszą siatką dystrybucji przekazów medialnych, ze względu na dostęp do treści w Internecie niezwykle trudno jest trafnie oszacować realną liczbę widzów danego serialu, ale musicie przyznać – te liczby wciąż mówią wiele, nawet bez komentarza.

Serial zatem kończy się w najmniej pożądanym przez fanów i twórców momencie – chwili, w której zarówno jedni, jak i drudzy wzdychali do siebie niczym rozłączeni na wieczność kochankowie, którym zły świat przeszkodził w radosnym spełnieniu. Serial stał się legendą, jego wątki urosły do miary mitów, a bohaterowie stali się herosami. Wszystko to uczyniono wykorzystując najprostsze  zabiegi – kamerę położoną zawsze na statywie, muzykę nagraną na fortepianie i obsadę aktorską nieznaną szerszej publiczności.

Dziedzictwo

Twin Peaks bez wątpienia wyprzedzał swoją epokę. Zaproponował odbiorcom rozwiązania niestosowane wcześniej w produkcjach serialowych – od przydługich scen zachęcających do kontemplacji, poprzez szeroką gamę postaci pierwszoplanowych i umiejętnie dozowane, przerażające sceny – aż po sławetne cliffhangery, doprowadzone wówczas do perfekcji. Wszystko to odbywało się w spokojnej, cichej mieścinie, której mieszkańcy nosili wielowarstwowe maski, ukrywając prawdziwą osobowość. Widz obserwował obdzieranie charakterów ze zmurszałej fasady, a momentami także obdzieranie ludzi z człowieczeństwa. Twin Peaks niepokoił i przyciągał jednocześnie, zawsze obiecując tajemnicę i to, czego nie można było się spodziewać – nieznane.

Liczba głównych postaci oraz zaprezentowana w serialu ich ewolucja to dramatyczny majstersztyk, pozwalający porównywać Twin Peaks z teatrem elżbietańskim. Niemal każda umieszczona w serialu postać podlega w jego trakcie głębokim przemianom, zmienia się zarówno wewnętrznie – redefiniując swoją postawę na ekranie, jak i zewnętrznie – wywołując skrajnie różne emocje wśród widzów. Niejeden fan zaczynał seans zauroczony pięknem i niewinnością Josie Packard, by ostatecznie wyciągnąć z jej wątku naukę, aby nigdy do końca nie ufać kobietom.

Metafizyka, wprowadzona do serialu niejako tylnymi drzwiami w pierwszym sezonie, w miarę rozwoju historii odgrywa coraz większą rolę. Lynch i Frost nie pozostawiają wątpliwości co do ezoterycznej natury świata, wyjaśnienia zła czyhającego w każdym z bohaterów szukają w siłach nadprzyrodzonych. Co istotne, autorzy nigdy nie zamierzali rozwiązywać zagadki nieśmiertelnej walki Dobra ze Złem – sięgając po nią w celu przestudiowania ludzkich reakcji na wydarzenia graniczne, takie jak śmierć, czy szaleństwo. Ezoteryka Twin Peaks, wbrew temu czego chcieliby niektórzy fani, nie ma związku z głębszym przesłaniem – jest z góry nadanym stanem, z którym bohaterowie i widzowie muszą się pogodzić, i w którym powinni się odnaleźć.

Właśnie dlatego Twin Peaks, choć swego czasu pionierski, dzisiaj może się nie przyjąć jako kolejna odsłona społecznego fenomenu. Pomijając obsadę i przygotowany przez oryginalnych twórców scenariusz, na pierwszy rzut oka widać, że brakuje mu uniwersalności. Hołdowana dzisiaj przez producentów seriali przystępność przekazu zapewnia szerokie spektrum odbiorców, a Twin Peaks od zawsze był dziełem o strukturze hermetycznej. Innymi słowy – albo kupujesz dziwaczną wizję i męczące zagadki, albo zmieniasz kanał. W latach dziewięćdziesiątych spragnieni tego typu przekazów widzowie nie żadnej alternatywy – dlatego „starczyło ich” na dziesięciomilionową widownię. Z dzisiejszego punktu widzenia paradoksalne jest to, że liczba dwu-trzykrotnie mniejsza może być odbierana jako wielki sukces. Ale takie mamy czasy – żeby zmienić kanał nie trzeba nawet szukać pilota.

Biorąc pod uwagę wkład, jaki Lynch i Frost wnieśli w historię telewizji, trudno jest Twin Peaks przeceniać. To oni po raz pierwszy wykroczyli w fabule serialu telewizyjnego poza tradycyjnie pojmowany „amusement”, proponując widzom doświadczenia głębsze, angażujące na wyższym poziomie, niż sitcomowy dowcip, bądź ckliwość telenoweli. Pożarła ich własna ambicja, rywalizująca z komercyjną ambicją wydawców. Oraz niezrozumienie ze światem odbiorców, który teraz już dojrzał i oczekiwał powrotu mistrzów z utęsknieniem.

Otwieranie trumny, czy reanimacja?

Na podstawie dostępnych czterech odcinków szesnastogodzinnego filmu, jak Lynch określił powrót Twin Peaks, trudno jest wyciągać jednoznaczne wnioski. Z jednej strony – całość ponownie zapowiada się imponująco, z mnóstwem głównych bohaterów i wątków tkanych pod osłoną mgły tajemnej. Z drugiej – warsztatowo widać już zmiany, w przekonaniu niżej podpisanego większość kwalifikująca się in minus: oszczędna ścieżka dźwiękowa i mnóstwo przedłużonych ujęć, stanowią odstępstwa od normy nakreślonej ćwierć wieku temu. W oryginale dziwność i niecodzienność scen służyła budowaniu atmosfery i przekazywaniu jakichkolwiek informacji widzowi, w nowej wersji wygląda to trochę jak sztuka dla sztuki. Nie jestem również przekonany do rozbicia miejsca akcji na kilka lokacji, zwłaszcza wątpliwości budzą metropolie jak Nowy Jork i Las Vegas.

Nieznane, które było siłą oryginału dość szybko nabrało również fizycznej reprezentacji – niekoniecznie satysfakcjonującej. Sceny ezoteryczne również – przynajmniej na razie – pozbawione są surrealistycznego sznytu i nie wywołują emocji choćby zbliżonych do fenomenalnej sekwencji w Black Lodge z ostatniego odcinka oryginalnej serii. Wciąż jednak pamiętam, że twórcy byli zdecydowani na opowiedzenie historii powrotu Agenta Coopera, że mieli jasno określony cel, do którego – po znaczących perturbacjach w procesie produkcyjnym – dobrnęli na własnych zasadach. Z grubsza, można więc stwierdzić, że spełniło się to, czego nie można było zrealizować poprzednim razem, a całość stanowi ponoć zamkniętą i spójną historię. Dlatego uważam, że pomimo marnego otwarcia (niecałe pół miliona widzów w Showtime!) warto poczekać z ocenami i interpretacjami na dalszy rozwój wydarzeń.  Podobnie jak warto jest znać miejsce Twin Peaks w panteonie telewizyjnej Hali Sław. Co niniejszym – mam nadzieję – udało mi się czytelnikom zobrazować.

Jeżeli jesteście zainteresowani kontynuowaniem tematów związanych z Twin Peaks (jak wielu jeszcze nie udało się poruszyć!), lub tekstami dotyczącymi nowej serii, dajcie nam znać w komentarzach.

* – wszystkie dane dotyczące oglądalności podaję za Nielsen Audience.

0

0