Indiana Jones i artefakt przeznaczenia (2023)

Niemal pół wieku dzieli pierwszą część przygód Indiany Jonesa od piątej. 42 lata to szmat czasu i twórcy najnowszego, najprawdopodobniej ostatniego filmu serii doskonale zdali sobie sprawę z tego faktu, czyniąc upływ czasu główną osią fabularną Artefaktu przeznaczenia. Produkcja tego filmu była bardzo trudna i czasochłonna, koszty poszły w setki milionów dolarów i już wiadomo, że się nie zwrócą. Niesmak po Królestwie kryształowej czaszki po latach jedynie się wzmógł zamiast przygasnąć, a w przywrócenie serii należnej jej chwały mało kto wierzył. Z projektu wypisał się Spielberg, a Lucasa nikt nawet nie próbował angażować, chociaż ten pierwsze przymiarki do piątego Indy’ego robił już w 2008 roku. Do kina szedłem więc bez żadnych oczekiwań, a wręcz spodziewając się żenady przez wielkie “Ż”, bo patrząc na ostatnie dokonania Myszki Mickey, to nie mogło się udać.

Wzorem poprzednich filmów, tak i ten otwiera sekwencja nie do końca powiązana z resztą historii. Przenosimy się w czasy ostatnich dni III Rzeszy, Niemcy próbują rabować i wywozić z okupowanej Francji co się da, a Indy stara się wykorzystać sytuację, żeby odzyskać kolejny legendarny artefakt. Nie, nie ten tytułowy, inny, lepszy i potężniejszy. Cały prolog mógłby z powodzeniem być finałem jakiegoś innego filmu, bo to właściwie jedna wielka brawurowa scena akcji w całkiem niezłym stylu. Są kaskaderskie popisy, zabawne sytuacje, wszyscy leją się po pyskach a i trup ściele się gęsto. Do tego znakomicie odmłodzony cyfrowo Harrison Ford wygląda jakby dopiero co odzyskał arkę przymierza. Tylko te komputerowo animowane szerokie plany powodowały zgrzyt zębów i zażenowanie, bo na tle całej reszty wyglądają bardzo sztucznie i paskudnie. W tejże sekwencji poznajemy też naczelnego niemilca, niejakiego Jürgena Vollera oraz tytułowy artefakt (co złego było w „tarczy”, z ang. „dial”?), który trochę przypadkiem pojawia się w całej historii. Prolog jest niezły, chociaż zwiastuje, co złego będzie się dziać w tym filmie. Jest rozwleczony ponad miarę i próbuje tyle razy oszołomić widza, że ten w końcu zostaje znieczulony i czeka jedynie na jakiś spokojniejszy fragment. Ale nie uprzedzajmy faktów.

Właściwa fabuła przenosi nas do roku 1969. Henry Jones uczy w college’u, jest zgorzkniałym starym capem, który rozstał się z żoną i ma zamiar zapić się na śmierć po przejściu na emeryturę. Już widzę te stada narzekaczy, krzyczących że nie godzi się, żeby Indy tak skapcaniał, ale czasu nie da się oszukać. Gdyby Indy w takim wieku (bez cyfrowego odmładzania) nadal hasał po świecie jak gdyby nigdy nic, byłoby to podejrzane. Co innego, jeśli zmuszają go do tego okoliczności w postaci: 1. dawno nie widzianej chrześniaczki, 2. CIA, 3. nazistów. Można więc powiedzieć, że jest to zestaw modelowy, który już w poprzednich częściach widzieliśmy, z małą odmianą dotyczącą płci (prawie) głównej bohaterki. Nie będę ukrywał, że syna państwa Jonesów z poprzedniego filmu szczerze nie znosiłem i bardzo się cieszę, że umarł w Wietnamie. Nie będę też ukrywał, że dałem się nieco podpuścić internetowym „znawcom” i z dużą dozą podejrzliwości spoglądałem na Helenę, graną przez Phoebe Waller-Bridge. Plotki o tym, że miała zając miejsce Indiany krążyły po sieci od dawna, podobnie jak te o tłoczeniu lewackiej propagandy gdzie tylko się da. Na szczęście niewiele z tego jest prawdą, ale Helena bez żadnego problemu przejmuje od Willy Scott miano najbardziej wkurzającej baby pod słońcem. Przez prawie cały film miałem cichą nadzieję, że panna zginie tragiczną śmiercią, albo chociaż zostanie mocno poturbowana. Pal licho głupkowate teksty o złodziejskim kapitalizmie i silnych, niezależnych kobietach – one umykają w natłoku scen akcji. Helena jest po prostu okropną osobą, której nigdy nie chciałbym poznać. Myślałem, że jej materializm i oportunizm skrywają coś więcej, ale nic takiego się nie dzieje. To podłe babsko kieruje się w życiu jedynie chęcią zysku i nic nie zmienia tu odkupienie win w samym finale. Wcześniej mamy ponad dwie godziny paskudnej, zadufanej w sobie złodziejki dbającej jedynie o siebie i swoje gigantyczne ego. Być może chodziło o nawiązanie do jednej z pierwszych wersji historii o awanturniczym archeologu, wedle której Indy miał być poszukiwaczem skarbów, robiącym to wyłącznie dla pieniędzy sławy. Szlachetność charakteru George Lucas dopisał Jonesowi trochę później. Ale żeby nie było – fakt, że postać wzbudza tak silne emocje należy poczytać za plus aktorce wcielającej się w tę rolę. Uważam, że Waller-Bridge jest podejrzanie naturalna w byciu złą kobietą. Całkiem możliwe wręcz, że to świetna aktorka. Niestety dla mnie jej przekomarzania się z Indym, chociaż dobrze zagrane, były mocno irytujące, bo rozbity życiowo Jones czasami nawet nie próbuje się odgryzać. Jedynie patrzy na swoją chrześnicę z równą dozą politowania  i odrazy. Wcale bym się nie zdziwił, gdyby finałowa przemiana Heleny została do filmu dodana po pierwszych pokazach wewnętrznych, które podobno wypadły fatalnie i spowodowały konieczność robienia drogich dokrętek, w tym alternatywnego zakończenia, o czym przypadkiem wspomniał John Williams w trakcie jednego z koncertów. Ta transformacja nie bardzo pasuje do reszty filmu i praktycznie nic jej nie zapowiada.

Nie zmienia się za to Indiana. Od początku do końca jest zrezygnowanym awanturnikiem na emeryturze, który zostaje siłą wciągnięty w wir przygody. Nie ma w nim tej iskry i błysku w oku, nie zapala się na myśl o nowych odkryciach, nawet kiedy zdaje sobie sprawę, czego tym razem będzie poszukiwał. Zamiast biblijnych klimatów mamy fikcyjne urządzenie wzorowane na mechanizmie z Antykithiry, które okazuje się mieć iście magiczne właściwości. Według mnie wybór MacGuffina dla tej części przygód Indiany Jonesa był średnio udany. Myślę, że wiele osób w ogóle nie słyszało o rzeczonym mechanizmie, a nawet jeśli, to nie jest to coś, co funkcjonuje w masowej świadomości jak choćby Święty Graal. Nie byłoby to może problemem, gdyby fabułę skonstruowano inaczej, w końcu kto pamięta dokładnie, czego szukano w Świątyni zagłady? Tam liczyło się co innego niż gonitwa za króliczkiem. Chodziło o miejsce, złowieszczy nastrój i skrywane sekrety, więc nie było potrzeby zastanawiania się zbytnio nad odpowiednią archeologiczną przynętą. Tym razem jednak cały film to jeden wielki wyścig po tajemniczą antyczną maszynę, która od początku wydaje się być jakąś bujdą na resorach i wymysłem scenarzystów. W zasadzie można powiedzieć, że prawdziwa historia mechanizmu jest znacznie ciekawsza od filmowej. Polecam poczytać, albo pooglądać filmy o nim. Szkoda, że sprowadzono go do magicznej zabawki, a całą fabułę do gonitwy na złamanie karku bez krzty finezji.

Dochodzimy w ten sposób do największej bolączki Artefaktu przeznaczenia. Ten film jest tak prosty, że aż prostacki. I nudny, a w każdym razie nużący. Owszem, sceny akcji co i rusz atakują widza kolejnymi niesamowitymi ujęciami i kaskaderskimi wyczynami, które wyglądają naprawdę nieźle. Owszem, fabuła ma ręce i nogi, a my wiemy, dlaczego bohaterowie podążają z punktu A do B, a potem C, D i tak do Z. To wszystko jest całkiem składnie ze sobą spasowane i ułożone, ale ktoś zapomniał o najważniejszym – dobra historia musi mieć zróżnicowane tempo oraz zawierać zwroty akcji. Bez tego otrzymujemy co najwyżej teledysk i efektowne migawki. Pościgów z piątej części starczyłoby na wszystkie pozostałe filmy. Pamiętacie sekwencję z ciężarówką z poszukiwaczy? Albo z czołgiem z Krucjaty? Niech nawet będą te wózki górnicze ze Świątyni. To były zwieńczenia pewnych dłuższych konstrukcji, poprzedzane całą masą innych zdarzeń, niekoniecznie ciągłej walki i wyścigów. Czasami nie było nawet potrzeby, żeby ktokolwiek gonił bohaterów. Tym razem jest inaczej. Nowy Indy to maraton podzielony na etapy przez krótsze „gadane” epizody. Ogląda się to nieźle, Mangold jest dobrym reżyserem i potrafi zapanować zarówno nad scenami dialogowymi, jak i totalną rozpierduchą, ale brak w tym wszystkim gracji i lekkości. Przykro mi, ale Spielberg w życiowej formie był niedościgniony jeśli chodzi o kino akcji. Nawet wagonem pieniędzy nie da się nadrobić braków talentu.

Całe szczęście, że przynajmniej udało się uniknąć prawdziwej zmory trapiącej ostatnio wszystkie dłuższe serie. Widz nie obrywa po ryju co 5 minut kolejnymi nawiązaniami i mrugnięciami okiem, robionymi z gracją godną walca drogowego. Oczywiście fan serwis jest, tu i tam poutykano wiele smaczków, a i w dialogach od czasu do czasu pojawi się jakieś zdanie nawiązujące do starych filmów, ale to wszystko ma sens i jest w odpowiednim miejscu. Już sam sposób, w jaki pozbyto się Mutta, jednocześnie robiąc z tego powód do rozstania się Indiany z Karen (ich ślub i w ogóle zejście się w Królestwie były kompletnie bez sensu i na siłę), zasługuje na aprobatę. Zastąpienie węży węgorzami, kilka zabawnych onelinerów z ust Forda, takie detale sprawiają, że jesteśmy na sprawdzonym gruncie, ale nikt nie próbuje nas tuczyć niczym hodowlaną gęś kolejnymi bezmyślnie wrzucanymi cytatami. To się chwali.

Nie będzie za to pochwał w kierunku antagonistów w tym filmie. Jest ich trzech, jak przystało na serię i każdy odhacza kolejne sztampowe punkty. Zły niemiecki naukowiec z misją zniszczenia świata? Jest. Sprytny i agresywny, budzący grozę bandyta? Jest i nawet wygląda jak Brad Pitt polujący na Niemców u Tarantino. Wielki, karykaturalny osiłek? Też jest. Chyba najbardziej karykaturalny z możliwych. Wszyscy niby na swoim miejscu, ale wyglądają jak czarne charaktery z kreskówki (no może takiej dla dorosłych z uwagi na brutalność). A jeśli o brutalności mowa, to chociaż krwi za wiele na ekranie nie widać, to jak na film PG13 trupów jest naprawdę dużo i nikt się nie bał pokazywać skutków działania broni palnej. To zaliczam zdecydowanie do plusów, bo Indiana Jones wywodzi się z innej epoki i bez tej dawki brutalności byłby filmem bardzo niewiarygodnym. Tylko czemu znowu to musieli być ci nieszczęśni Niemcy? Ja wiem, że miało być bezpiecznie i znajomo, że już raz to przeszło – w ostatniej Krucjacie, która była kopią Poszukiwaczy po odważnej i dziwacznej dwójce. Ale czy nie dało się wymyślić czegoś bardziej oryginalnego? Czy Indiana Jones zawsze musi walczyć z naszymi zachodnimi sąsiadami i to w dodatku tak sztampowo pokazanymi? Niech chociaż mają jakieś oryginalne cele, a nie tylko wygranie wojny i zdobycie władzy nad światem.

Nie będę pisał zbyt wiele o końcówce, bo powinna być niespodzianką. Co prawda nietrudno domyślić się, dokąd zmierza cała historia, ale detale mogą zaskoczyć. Według mnie twórcy przegięli tu pałę po całości. Jeśli zakończenie Królestwa kryształowej czaszki budziło kontrowersje, to tu spodziewałbym się jeszcze ostrzejszych reakcji. W tym momencie byłem już jednak tak znudzony kolejnymi pościgami, że tylko wywróciłem oczami na widok kolejnych nieprawdopodobnych zdarzeń. Co za dużo, to niezdrowo.

I taki to jest właśnie film. Ogromny, pełen akcji, sprawnie nakręcony, a mimo to nużący i męczący. Nie rozumiem, kto naciskał na niemal dwie i półgodziny, skoro wszystko spokojnie dałoby się zamknąć w dwóch, podobnie jak w pierwszych trzech częściach. Z jednej strony zostałem pozytywnie zaskoczony poprawnością wykonania nowego Indy’ego. Zamiast typowego ostatnio grochu z kapustą otrzymałem zgrabną, sensowną fabułę, nieźle zarysowanych bohaterów i mnóstwo akcji. Z drugiej jednak, zabrakło w filmie fantazji i polotu. Kolejne efekciarskie popisy może i są lata świetlne przed Szybkimi i wściekłymi, ale tak samo jak tam po prostu nudzą. W pierwszych trzech filmach pościg był wynikiem wielu innych działań, elementem większej całości. W piątym pościg jest celem samym w sobie, jakby twórcy zapomnieli, że Indy to ktoś więcej niż kaskader. Mimo to myślę, że warto wybrać się do kina. Artefakt przeznaczenia ma w sobie wystarczająco dużo wdzięku i klasycznego uroku, że macie szansę wyjść z sali w miarę zadowolonym. Wiadomo, że do pierwszych trzech filmów nie ma startu, ale wstydu nikomu nie przynosi, co zważywszy na okoliczności, jest jednak dość dużym osiągnięciem.

0

0