Ojciec (2020)

Skoro ustaliliśmy już, że w kategorii najlepszego filmu Akademia popełniła w tym roku wielki błąd, to może warto sprawdzić, czy inne werdykty były bardziej trafne. Oburzenie internetowych trolli wywołała na pewno decyzja o nagrodzeniu statuetką za najlepszą rolę pierwszoplanową sir Anthony’ego Hopkinsa. Większość spodziewała się pośmiertnego uhonorowania Chadwicka Bosemana, zwłaszcza że kategorię tę pozostawiono na sam koniec ceremonii. Tymczasem ubiegłoroczny zwycięzca Joaquin Phoenix wyciągnął z koperty kartkę z zupełnie innym nazwiskiem. Znowu wygrał jakiś biały, stary dziad, ale Akademia wykazała się nie lada sprytem, bo przecież nikt o zdrowych zmysłach nie skrytykuje nagrody dla tak legendarnego aktora. Udało się więc zachować status quo, mrugnąć okiem do postępowców, jednocześnie pokazując im środkowy palec, a w razie czego rozłożyć ręce i z rozbrajającą szczerością powiedzieć, że Hopkins to Hopkins.

Trzeba przyznać, że pan Hannibal starzeje się jak wino i nie daje o sobie zapomnieć, przeplatając role w hollywoodzkich wakacyjnych hitach kreacjami dużo bardziej kameralnymi. Drugą w karierze statuetkę Oscara przyniósł panu Hopkinsowi film Floriana Zellera, będący adaptacją jego własnej sztuki teatralnej. Poznajemy w niej pewnego nobliwego starszego pana, którego odwiedza córka. Anthony nie jest zadowolony z zachowania swojej opiekunki, która pomaga mu w codziennych czynnościach. Na drugi dzień mężczyzna znajduje we własnym mieszkaniu obcego mężczyznę, podającego się za męża jego córki i twierdzącego, że to staruszek mieszka u nich, a nie na odwrót. Kiedy córka wraca ze sklepu ze sprawunkami, okazuje się, że ma twarz zupełnie innej kobiety. Podobne sytuacje powtarzają się kilkakrotnie. Czy Anthony traci zmysły? Czy wariuje? Owszem, tak. Ojciec to spojrzenie na demencję starczą, jakiego chyba jeszcze w kinie nie mieliśmy – oczami chorego. Zeller wprowadza widza w niezrozumiały świat, gdzie każda postać wydaje się obca, każde wydarzenie niepowiązane z niczym innym, a dziury w pamięci większe każdego dnia. Proces, który rozpoczyna się od drobnych problemów z przypominaniem sobie nazwisk, czy dat, a kończy śmiercią umysłu, uniemożliwiającą normalne funkcjonowanie.

Konsternacja, jaką wywołują początkowe, wydawałoby się kompletnie pozbawione sensu zdarzenia, towarzyszy nam przez niemal cały seans. W przeciwieństwie jednak do głównego bohatera, widzowi dane jest w końcu powiązać ze sobą wszystkie sznurki, a rozbita mozaika układa się w czytelny obraz. My odkrywamy w końcu, kto jest kim w życiu Anthony’ego i dlaczego postacie, miejsca i wydarzenia pojawiają się w takim a nie innym kontekście. Z narastającym smutkiem obserwujemy, jak ten elokwentny, inteligentny i kiedyś z pewnością sympatyczny człowiek zmienia się w zgorzkniałego, złośliwego starucha, a wreszcie w żałosną, bezbronną istotę, odartą z tego wszystkiego, co czyni nas ludźmi – samoświadomości, pamięci i doświadczenia.

Pod wieloma względami Ojciec przypomina dwa inne filmy. Pierwszy to Motyl i skafander, pokazujący życie niemal całkowicie sparaliżowanego człowieka jego oczami. Drugi to Motyl – Still Alice (nie pytajcie, skąd taki idiotyczny tytuł, w oryginale owada nie ma) o rozwijającej się chorobie Alzheimera u całkiem jeszcze młodej kobiety, z przewyborną i do głębi poruszającą rolą Julianne Moore. Ojciec nie jest może tak dramatyczny i pomysłowy, a na pewno bardziej kameralny i statyczny, jak przystało na adaptację sztuki scenicznej, jednak niesie ze sobą bardzo podobny ładunek emocjonalny i pozwala naprawdę doświadczyć jakiejś cząstki przedstawianego problemu osobiście. O ile na przykład w Still Alice poczucie zagubienia potęgowały zdjęcia robione z minimalną głębią ostrości, sprawiające, że cały świat wokół tytułowej bohaterki był rozmyty i niewyraźny, tak w Ojcu efekt dezorientacji i niekoherencji osiągnięto świetnym montażem. Cała akcja dzieje się prawie w jednym miejscu i w bardzo wąskim gronie ludzi, a każda kolejna scena, z pozoru kontynuująca wątek zapoczątkowany wcześniej, a tak naprawdę zupełnie z nim niepowiązana, burzy spójność i wywraca kolejność zdarzeń na lewą stronę. Poczucie zagubienia i dezorientacji zostały wykreowane w sposób niezwykle sugestywny i myślę, że dobrze oddają stan ducha chorego.

Oczywiście nie sposób nie wspomnieć przy okazji o postaciach tego dramatu. Sir Anthony zagrał niebotycznie, to nie ulega wątpliwości, chociaż nie powiem, żeby jakoś mocno musiał się wysilać. To rola niezwykle naturalna, stonowana (ale na pewno nie leniwa, czy ślamazarna) i chyba dość bliska sercu aktora. Nieprzypadkowo bohater nosi jego imię, a nawet dzieli z nim datę urodzenia. Hopkins nigdy nie schodzi poniżej pewnego poziomu, lecz rola ojca wyraźnie trafiła w ten idealny punkt, dzięki czemu jest jeszcze odrobinkę bliżej perfekcji. Statuetkę rycerza otrzymał w pełni zasłużenie i nikt rozsądny nie powinien wygłaszać głupot o tym, że ktoś okradł Bosemana.

Ale skoro jest ojciec, to powinna być też córka. Hopkins skradł trochę cały show, ale nominowana w kategorii roli drugoplanowej Olivia Colman jest równie fantastyczna co starszy kolega. Jak pogodzić miłość do ojca z rozpaczą i bezsilnością wobec nieuniknionego rozpadu człowieczeństwa najbliższej osoby? Co zrobić, kiedy ojciec kurczowo próbuje trzymać się resztek życia, zatruwając jednocześnie codzienność reszty rodziny? Jak wybrać między rodzicem a własnymi bliskimi i czy ktokolwiek ma prawo oceniać ten wybór? Czy wreszcie można potępić fantazje o uczynieniu ostatecznego aktu łaski za pomocą puchowej poduszki? Colman musiała pokazać całe spektrum emocji i uczyniła to wspaniale. Nie ważne, czy uśmiecha się dobrotliwie, czy płacze w bezsilnej złości, czy też przeprasza bez słów za nie swoje czyny, jest zawsze autentyczna i po prostu świetna. Gesty, spojrzenia i grymasy często mówią w jej wypadku więcej niż słowa.

Czy w takim razie Ojciec jest filmem bez wad? Nie, ale nie są to poważne uchybienia. Pierwszym, co można mu zarzucić, to teatralność. Nie dla każdego będzie to problem, ja na przykład lubię takie kameralne produkcje, ale nie udało się ukryć rodowodu tej historii. Atmosfera na ekranie jest nierealna, niesamowicie statyczna, sterylna i oderwana od reszty świata – jak na deskach teatru. To jednak sprawa bardzo subiektywna. Poważniejszym problemem był dla mnie fakt, że chociaż przed kamerą spotkali się absolutnie wybitni aktorzy, to praktycznie nie mieli okazji ze sobą zagrać. Tu aż prosiło się o większą interakcję między postaciami, a tymczasem niemal wszystkie rozmowy pokazano w formie monologów do kamery i naprzemiennego pokazywania pojedynczych postaci. Nie wiem, czy zabrakło odwagi i luzu, a może taki był po prostu zamysł, lecz ja czułem narastający niedosyt, bo można było jeszcze bardziej podkręcić napięcie w dialogach, gdyby tylko pozwolić aktorom na więcej… gry. Gdyby nie to, z pewnością dodałbym oczko więcej do oceny.

Nie wiem, czy Ojciec był najlepszym filmem ubiegłego roku. Pewnie nie. Wiem natomiast, że poruszył mnie mocno i pozostawił w długim milczeniu po końcowych napisach. Z pewnością to prawdziwa aktorska perełka i gratka dla miłośników teatru w kinie. To wreszcie jedyna w swoim rodzaju wiwisekcja człowieka, którego umysł umiera ze starości. Przejmująca i smutna, ale wyglądająca na uczciwą i realistyczną. Na pewno film nieporównywalnie lepszy od nieszczęsnego Nomadland.

0

0