Tolkienowskie Teorie: Dlaczego krasnoludzkie kobiety mają brody?

Jedną z cech charakterystycznych Tolkienowskich krasnoludów jest to, że przedstawiciele obu płci noszą brody, które na dodatek zaczynają rosnąć już we wczesnym dzieciństwie. Wśród kobiet z tego plemienia istnieje ponadto zwyczaj, by na czas podróży przywdziewać męskie ubrania, przez co dla obcych obie płcie stają się zupełnie nie do odróżnienia. Jak wyjaśnia dodatek A „Władcy Pierścieni”, doprowadziło to do powstania pogłoski, że krasnoludzkie kobiety nie istnieją i że rodzą się oni „na kamieniu”, powstając ze skał wśród których żyją.

Sama informacja o brodach, o ile nie zawodzi mnie pamięć, nie pojawia się w samym „Władcy”, jednak znajduje potwierdzenie w „Historii Śródziemia”. Odniesienie do tego faktu pojawia się również w rozszerzonej edycji filmowych „Dwóch Wież” Petera Jacksona, gdzie żartobliwą uwagą na ten temat z Éowyną dzieli się Aragorn.

Do niedawna sądziłem, że ten ciekawy element Tolkienowskiego świata jest dziełem wyobraźni samego autora, w takim samym stopniu jak to, że jego elfowie są oburęczni. Odkryłem jednak coś, co zmieniło mój pogląd na tę kwestię i sprawiło, że uważam za wysoce prawdopodobne, że sprawa bród krasnoludzkich kobiet jest w rzeczywistości niezwykle zręcznym nawiązaniem do historii, a w zasadzie mitu i legendy. O ile wiadomo, nikt wcześniej nie zwrócił uwagę na tę możliwość. Kto wie, być może w tym właśnie artykule zostanie to wyjaśnione po raz pierwszy odkąd sam Tolkien przelał swój pomysł na papier.

***

By przekonać się, do jakich legendarnych wydarzeń mogą nawiązywać brody krasnoludzkich kobiet, musimy skierować naszą uwagę ku temu z ich ludów, który w opowieściach Tolkiena odgrywa największą rolę. Krasnoludowie dzielili się na siedem plemion: Ognistobrodych, Szerokobiodrych, Czarnowłosych, Kamiennostopych, Sztywnobrodych i Żelaznorękich… a także Długobrodych – Lud Durina – którzy najbardziej nas tu interesują.

W języku angielskim nazwa tego ludu to Longbeards. Wyraz ten przywodzi na myśl nordyjskiego boga Odyna, gdyż jednym z jego imion jest Langbarðr, czyli właśnie „Długobrody”. Jednakże, choć Odyn rzeczywiście odegra w tych wydarzeniach pewną rolę, to nie o jego przydomek tu chodzi.

Innymi „Długobrodymi” są Longobardowie, czyli Lombardowie, czyli germański lud, który w drugiej połowie VI podbił północną Italię i założył tam królestwo, które przetrwało przez dwa wieki, nim zostało wchłonięte przez rozszerzające się państwo Franków. To, że Longbeards Tolkiena mogą mieć związek z Longobardami nie jest czymś nowym – wspomina o tym choćby internetowa encyklopedia legendarium Ardy, Tolkien Gateway. Jednakże, artykuł na temat Ludu Durina zawiera na ten temat tylko stwierdzenie, które teraz przetłumaczę:

„Historycznie, określenie „Długobrodzi” [Longbeards] jest domniemaną pierwotną nazwą Lombardów, jednak poza tą nazwą, nie ma żadnych istotnych podobieństw pomiędzy Lombardami i Ludem Durina.”

Pozwolę się z tym nie zgodzić – uważam, że istnieje przynajmniej jedno takie podobieństwo, na dodatek bezpośrednio związane ze sprawą bród krasnoludzkich kobiet.

***

Skierujmy naszą uwagę ku pochodzącemu z VII wieku tekstowi zatytułowanemu „Origo Gentis Langobardorum” [O pochodzeniu ludu lombardzkiego], którego autor przekazuje nam pewną opowieść na temat początków przyszłych zdobywców Italii, którą tutaj streszczę.

Opisywane w tej legendzie wydarzenia miały się jakoby rozegrać na wyspie zwanej Scadanan, być może chodzi tu o Skandynawię. Wśród licznych zamieszkujących ją ludów było małe plemię noszące nazwę Winnili. Na jego czele stała kobieta imieniem Gambara, która miała dwóch synów, zwanych Ybor i Agio.

Winnilowie znaleźli się w trudnym położeniu, gdy wodzowie potężnych Wandalów, Ambri i Assi, zaczęli się domagać zapłacenia im trybutu. Gdyby żądanie nie zostało spełnione, plemię mogło spodziewać się, że rychło będą musieli stawić czoła Wandalom w bitwie.

Ybor i Agio, a także ich matka, wybrali pierwszą możliwość. W tej sytuacji przywódcy Wandalów poprosili o powodzenie w boju boga Godana (wedle wszelkiego prawdopodobieństwa jest to ta sama postać, która w języku staronordyjskim nosi imię Óðinn, co po polsku zazwyczaj oddaje się jako Odyn).

Godan odparł, że przyzna zwycięstwo temu, kogo pierwszego ujrzy, gdy przebudzi się o świcie. Tymczasem Gambara i jej synowie usilnie prosili żonę Godana, boginię o imieniu Frea (Frigg), by to Winnilowie wyszli ze starcia obronną ręką. Frea poradziła, by kobiety z tego plemienia rozpuściły swoje włosy i zaplotły je z przodu na podobieństwo bród, a następnie stanęły przed bitwą w szeregach razem z mężczyznami.

Gdy słońce wschodziło w dniu, w którym miano stoczyć bitwę, Frea obróciła łoże swojego męża w taki sposób, że twarz miał skierowaną na wschód, gdzie stała armia Winnilów. Zbudziwszy się Godan spojrzał najpierw na szeregi tego plemienia, w tym na kobiety, które zaplotły sobie włosy w taki sposób, że zdawały się nosić długie brody. Zdumiony bóg zapytał: „Qui sunt isti longibarbae?”, czyli „Kim są ci długobrodzi?” Bogini Frea odparła na to: „Sicut dedisti nomen, da illis et vitoriam” – „Tak jak dałeś im imię, daj im zwycięstwo”. Legenda powiada, że Godan rzeczywiście tak uczynił i małe plemię zdołało pokonać Wandalów. Od tego czasu Winnilowie byli znani jako „Langobardi”, czyli Długobrodzi.

***

Sądzę, że to właśnie w nawiązaniu do tej historii Tolkien zdecydował, że w jego świecie kobiety z ludu Długobrodych także będą nosiły brody, choć w przypadku krasnoludów były one prawdziwe, a u Longobardów jedynie udawane. Warto również wspomnieć, że Tolkien interesował się Longobardami, gdyż w „The Lost Road” pisał między o ich władcy Audoinie i jego synu Alboinie. W „Drodze do Śródziemia” Tom Shippey wspomina również, że opis sposobu walki Longobardów z „A History of the Art of War in the Middle Ages” [Historia sztuki wojennej w wiekach średnich] sir Charlesa Omana przypomina Tolkienowskich Jeźdźców Rohanu. Zresztą, nawet pomijając te zainteresowania Tolkien mógł się zetknąć z „Origo Gentis Langobardorum” jako znawca średniowiecznej literatury i dziejów ludów germańskich.

Jeśli moje przypuszczenia przedstawione powyżej są poprawne, jest to kolejny przykład na to, jaką wagę J.R.R. Tolkien przykładał nawet do niedostrzegalnych dla większości czytelników szczegółów. Takie ukryte perełki są jednym z powodów, dla których do jego dzieł warto wracać.

0

0