Alfreda Hitchcocka Przedstawiam: Sznur (1948)

Film powinien zaczynać się od trzęsienia ziemi, potem zaś napięcie ma nieprzerwanie rosnąć.
—Alfred Hitchcock—

Powyższy cytat jednego z najwazniejszych twórców światowej kinematografii kojarzy pewnie każdy średnio zorientowany miłośnik filmu. Jest to uniwersalny przepis na udane dzieło, błyskotliwa definicja dreszczowca i zarazem wyzwanie rzucone wszystkim reżyserom parającym się zabawianiem widowni. Dzisiaj, w ramach nieregularnego cyklu, w którym postaram się zaprezentować moje ulubione filmy autora powyższych słów, przyjrzymy się, jak sam Hitchcock swoje koncepcje realizował. A nie ma ku temu lepszej okazji, niż obejrzenie siedemdziesięciominutowego „Sznura” – filmu co do joty spełniającego zaprezentowaną koncepcję.

Swoim zwyczajem postaram się unikać prezentowania przebiegu fabuły, chociaż w tym przypadku jest to zadanie karkołomne. Pierwsza scena rzeczonego filmu, w której następuje owo „trzęsienie ziemi”, jest elementem determinującym jego dalszy przebieg. Od niej wszystko się zaczyna i o nią właściwie cały czas będzie chodziło. O pewien występek, zbrodnię popełnioną przez dwójkę przyjaciół z lat szkolnych – Brandona (w tej roli znakomity John Dall) i Phillipa (mniej znany, choć również sprawdzony Farley Granger), którzy powodowani swoimi pokrętnymi przekonaniami o wyższości jednych istot nad drugimi, decydują się przenieść wyznawane idee na scenę życia.

Mało tego, ich nietzscheańska wiara w istnienie nadczłowieka, którego nie obowiązują bariery spajające współczesne społeczeństwa, popycha ich do kolejnego eksperymentu. Panowie w miejscu, gdzie dokonali zbrodni, w otoczeniu jawnych dowodów swojego działania decydują się… urządzić przyjęcie. Z udziałem osób najbliższych, w tym rodziny ofiary ich okrucieństwa. W ten sposób rozpoczyna się porywająca rozgrywka, próba charakterów i prawdziwy popis scenariuszowej i reżyserskiej maestrii, której oglądanie przynosi mnóstwo frajdy.

Jeśli zapoznamy się, choćby pobieżnie, z filmografią Alfreda Hitchcocka, szybko dostrzeżemy, że jednym z najczęściej eksploatowanych i fascynujących reżysera wątków jest koncepcja zbrodni doskonałej. „Sznur” wpasowuje się w ten najbardziej wartki nurt twórczości mistrza i robi to w sposób utrzymujący widza na krawędzi krzesła. Hitchcock wszystko ustawia i determinuje już w rzeczonej pierwszej scenie, a później w niezwykle umiejętny sposób bawi się z odbiorcą. Jednym razem kulminując napięcie za pomocą linii dialogowych – niezwykle błyskotliwych, napisanych na potrzeby sztuki teatralnej przez Patricka Hamiltona; innym razem balansuje na granicy napięcia za pomocą pracy kamery, która zbliża lub oddala bohaterów na ekranie od odkrycia straszliwej prawdy. Wszystko jest przemyślane, zaplanowane i prowadzi do nieuchronnego końca. Wszystko jest też dowodem na mistrzostwo w operowaniu suspensem Hitchcocka – poziom, którego echa możemy dzisiaj doświadczyć, oglądając dzieła jego wiernych uczniów takich jak Quentin Tarantino czy chwalony na naszych łamach S. Craig Zahler.

„Sznur” był również tak naprawdę jednym wielkim eksperymentem warsztatowym. Pierwszą kolorową produkcją Hitchcocka. Pierwszym na świecie pełnometrażowym filmem nakręconym w czasie rzeczywistym, którego realizacja przypomina jedno ujęcie kamery. Czytelnicy z pewnością kojarzą oscarowego „Birdmana”, który w udany sposób to wrażenie imitował, a także klasyk „Dwunastu gniewnych ludzi”, którego Sidney Lumet faktycznie nakręcił za pomocą jednego klapsa na planie. Hitchcock nie mógł tego zrobić, chociaż to właśnie jego pomysł. W 1948 roku, kiedy kręcił „Sznur”, maksymalna długość kolorowej taśmy w kinematografie Technikolora wynosiła około 10 minut. „Sznur” został więc podzielony na takie właśnie segmenty, które uległy kilku modyfikacjom montażowym w postprodukcji.

Całość zrealizowano 10 ujęciami kamery na planie, które następowały jedna po drugiej. Oznacza to, że w trakcie realizacji ekipa techniczna na bieżąco modyfikowała ustawienie eksponatów, mebli, oświetlenia, mikrofonów i całej reszty technologicznych akcesoriów. Wrażenie? „Sznur” wygląda jak Teatr Telewizji, jak zarejestrowana w Albert’s Hall sztuka teatralna. Dzisiaj może to wywoływać wzruszenie ramion, ale warto pamiętać, że tę technikę Hitchcock opracował w czasie, kiedy czarno-biały odbiornik telewizyjny był towarem luksusowym, a w Wielkiej Brytanii nieśmiało rodziła się pierwsza ramówka publicznej BBC.

Film uświetniają znakomite, utrzymane w konwencji teatralnej kreacje aktorskie. John Dall w roli pełnego psychopatycznych przekonań Brandona sprawdza się w roli głównego czarnego charakteru, przeciwwagę dla niego tworzy pełny rozterek Philip – znacznie mniej odporny psychicznie wspólnik w zbrodni, którego zagrał Granger. Prawdziwa uczta rozpoczyna się jednak wraz z pojawieniem się na ekranie ówczesnego supergwiazdora, Jamesa Stewarta – aktora, a zarazem oficera wojska amerykańskiego, którego kreacje, zarówno u Hitchcocka, jak i u Billy’ego Wildera, chwaliłem już na naszych łamach. Stewart gra pana Ruperta Cadella – błyskotliwego, ironicznego i nieco zadufanego w sobie byłego nauczyciela głównych bohaterów, którego wykłady niejako zainspirowały nieszczęsną dwójkę do popełnienia zbrodni. Wraz z jego pojawieniem się na przyjęciu, atmosfera filmu gęstnieje niczym dobrze ugotowany budyń czekoladowy, a w kulminacyjnych minutach seansu można ją śmiało kroić i podawać jako przystawkę wszystkim miłośnikom podobnych kulinariów.

„Sznur”, pomimo swojego emocjonalnego sztafażu, pozostaje filmem niezwykle lekkim i przyjemnym w odbiorze. Zawiera w sobie elementy dreszczowca, niektóre fragmenty scenariusza żywcem wyjęte są z dobrze napisanej komedii sytuacyjnej, a dynamiczna i subtelnie uzupełniająca narrację praca kamery nie pozwala się na tym filmie nudzić. Zwłaszcza że trwa niewiele ponad godzinę, w której trakcie mistrz suspensu funduje widzom prawdziwy emocjonalny rollercoaster.

A dla wszystkich niezaspokojonych napisami końcowymi warto zaproponować rozwinięcie podjętych w scenariuszu wątków – historia o dwóch samozwańczych nadludziach została zainspirowana autentycznymi wydarzeniami, o których można poczytać tutaj. „Sznur” oficjalnie jest ekranizacją sztuki teatralnej wspomnianego Patricka Hamiltona, którą na kinową wersję zaadaptował Hume Cronyn – trzykrotny zdobywca Emmy, specjalizujący się w mini-serialowych kreacjach. Formalnie autorem scenariusza jest z kolei Arthur Laurents – dwukrotnie nominowany do Oscara, współtwórca m.in. klasyka z lat 60. „West Side Story”. Nie da się ukryć, że do realizacji swojego eksperymentalnego dzieła zaangażował Hitchcock prawdziwy dream team. A i on sam, swoim zwyczajem postanowił dwukrotnie w „Sznurze” wystąpić – oba cameo są niezwykle trudne do wyłapania i szacunek dla każdego, kto wskaże (choćby w komentarzach), bez zaglądania do obszernej literatury w internecie, w którym momencie można reżysera na ekranie zobaczyć.

Mam nadzieję, że zachęciłem Was do zapoznania się z nieco dzisiaj niedocenianym dziełem mistrza suspensu. On sam po latach nazywał „Sznur” nieudanym dziełem, niejako ulegając powszechnej wtedy krytyce płynącej – jak zwykle – z ust nieprzygotowanych na skomponowane przezeń nowości i rewolucje krytyków. Czas pokazał jednak, że zarówno zamysł, jak i wykonanie dzieła stało i stoi do dziś na najwyższym poziomie. Mnie osobiście „Sznur” zachwycił, a jego pierwszy seans pozostaje jednym z najprzyjemniejszych doświadczeń kinematograficznych w życiu. Czego i Wam życzę!

0

0