Czarne bractwo. BlacKkKlansman (2018)

Spike Lee to dobry reżyser.

Historia Rona Stallwortha to dobry materiał na film.

„BlacKkKlansman” to dobre, kryminalno-obyczajowe kino.

Jedno z powyższych zdań nie jest prawdziwe.

Niestety.

Dzisiejsza recenzja jest dla mnie dużym wyzwaniem. Piszę ją pod wpływem powracających wciąż emocji, niepozwalających przetrawić i pogodzić się z boleśnie łopatologicznym, tanim i po prostu niepotrzebnym propagandowym dezyderatem, który ktoś (Lee? Producenci? Hollywood?) wplótł w zakończenie bardzo porządnej produkcji, jaką przez większość seansu jest „BlacKkKlansman”.

Zacznę jednak od początku.

Film ekranizuje książkę Rona Stallwortha – pierwszego w dziejach Departamentu Policji w Colorado Springs czarnoskórego oficera. Facet przez niemal dwa lata dokonał rzeczy niebywałej: jako Afroamerykanin zinfiltrował miejscowy oddział (nielegalnego już) Ku Klux Klanu, włącznie z otrzymaniem propozycji przejęcia funkcji dyrektora regionu. Nawiązał przyjacielską więź z krajowym naczelnym – Davidem Duke’iem, będącym wtedy guru całej rasistowskiej części Ameryki. Jak tego dokonał?

Po prostu – telefonicznie zapisał się do KKK. Zgłosił zainteresowanie działalnością „organizacji”, rzucił kilkanaście haseł o nienawiści do Żydów, Czarnych, Żółtych, Czerwonych i Marsjan, czym niejako zmusił całą jednostkę policji do działania. Śledztwo było przemyślane – od początku dla śledczych jasne było, że Ron Stallworth (użył swojego prawdziwego imienia i nazwiska) będzie musiał się fizycznie zmaterializować i uwiarygodnić w oczach członków Klanu. Wyznaczono więc białego oficera wywiadu, który w trakcie spotkań, wyposażony w mikrofonowy podsłuch, miał wcielać się w postać Stallwortha.

Do dzisiaj nieznana jest tożsamość faceta, który dokonał tego nieprawdopodobnego czynu. I trochę szkoda, bo przez to całą śmietankę za sukces śledztwa wciąż spija czarnoskóry oficer, który wydał książkę i sprzedał prawa do ekranizacji swojej historii. Na potrzeby filmu wymyślono jednak fikcyjnego Flipa Zimmermanna – śledczego pochodzenia żydowskiego. Obaj panowie są oczywiście głównymi bohaterami filmu, który jak ostatnio pisałem, zebrał cztery nominacje do Złotego Globu, w tym również dla odtwórców ról Stallwortha (John David Washington) i Zimmermanna (Adam Driver).

Panowie prawdopodobnie otrzymają również nominację do Oscara, chociaż ich kreacje wzbudzają różne odczucia. Driver jest wycofany, sprawia wrażenie niezainteresowanego śledztwem, chociaż ostatecznie – angażuje się w swoją rolę i spełnia polecenia młodszego oficera prowadzącego operację. Za tę kreację należą się jednak słowa uznania. Plastusiowa „charyzma” Kylo Rena, która wywoływała u mnie uśmiech politowania, ustąpiła miejsca poważnej i rozbudowanej pracy warsztatowej. Swoje robi również bardzo atrakcyjny w kinowym medium, charakterystyczny basowy głos aktora. Driver to jeden z najbardziej utalentowanych aktorów młodego pokolenia, zresztą oznaki tego mogliśmy zaobserwować już wcześniej, choćby w świetnym „Milczeniu” Martina Scorsese. Z pewnością pomogło mu również to, że postać Zimmermana została napisana od zera, co stworzyło mu szerokie pole do aktorskiego manewru.

Na jego tle syn Denzela Washingtona wypada… zwyczajnie. Wzbudza sympatię widza zarówno aparycją, jak i spojrzeniem oraz zbliżoną do ojca mimiką twarzy. Jest do bólu poprawny, właściwy i adekwatny. Brakuje mu jednak iskry, tego dodatkowego błysku, który powoduje, że widz zapamiętuje daną kreację i wiąże z nim konkretne nazwisko i twarz. Miałem wrażenie, że w miejscu Washingtona mógłby się pojawić każdy przeciętny aktor z porządnej amerykańskiej szkoły filmowej – i nie zauważyłbym żadnej różnicy. Jest okej, ale nic ponad to. Nagrody i wyróżnienia branżowe dla początkującego aktora przyznawane są, moim zdaniem, nieco na wyrost.

Śledztwo duetu Stallworth & Zimmermann prowadzone jest w niesprzyjających okolicznościach południowego zachodu USA. Oficerowie zatrudnieni w Departamencie Policji, delikatnie mówiąc, nie płoną miłością ani do swojego czarnoskórego kolegi, ani jego pomysłów infiltracji Ku Klux Klanu, który w tamtym okresie wzbudzał co prawda powszechną niechęć i „medialne oburzenie”, jednak w wielu przypadkach cieszył się cichym przyzwoleniem dla swojej egzystencji. Ciężar gatunkowy tej historii został jednak bardzo umiejętnie wyważony przez styl przyjęty przez reżysera Spike’a Lee. Ku memu zaskoczeniu, ten mocno zaangażowany politycznie reżyser, bądź co bądź jeden z najważniejszych czarnoskórych twórców (dwie nominacje do Oscara dotychczas, jak na moje oko – trzecia będzie jeszcze w styczniu), postawił na kryminalny obyczaj z elementami lekkiej komedii.

Pozwoliło to na zrównoważenie trudnych ideologicznie scen i dialogów momentami, które rozładowują napięcie. Do pewnego momentu wszystko działa. Większość seansu utrzymana jest w lekko odrealnionej tonacji, w której główne role odgrywają: pomysłowość śledczych i naiwność oszukiwanych przez nich członków Klanu. Sceny telefonicznych rozmów z ideologicznym guru Davidem Duke’iem wywołują uśmiech politowania dla niewielkiej sprawności intelektualnej przekonanego o swojej wielkości przywódcy. Podobnie jest w momentach konfrontacji z działającymi w terenie członkami Klanu, manipulacja którymi przychodzi gliniarzom niezwykle łatwo. Co prawda w kilku miejscach autentycznie robi się gorąco i panowie zmuszeni są improwizować – jednak ostatecznie każdy pożar udaje się zdławić jeszcze w zarodku. Ogląda się to bardzo przyjemnie, chociaż wprawne oko już na początku seansu może wyłapać jednoznaczne nawiązania do współczesnej sytuacji w Stanach Zjednoczonych. Zwłaszcza wspomniana postać Duke’a jest bezceremonialnie ukierunkowana w jednoznaczną interpretację – z jego ust padają takie same słowa, z jakimi do wyborów dwa lata temu szedł urzędujący Prezydent USA.

Mimo zauważalnych nawiązań, „BlacKkKlansmana” oglądałem z rosnącą przyjemnością. Antytrumpowe wtręty uznawałem za naturalną konsekwencję obecnej temperatury społecznej, pod pewnym względem broniły się również jako wyraz wolności artystycznej reżysera. Seans stylistycznie przypomina nieco lżejszą wersję zeszłorocznego „Trzy Billboardy za Ebbing, Missouri”, gdzie więcej było dramatu społecznego, ale również zaobserwować można było racjonalny dystans twórców w stosunku do wydarzeń i akcji na ekranie. Tamten film interpretacje i emocje pozostawiał widzowi, „BlacKklansman” również bardzo długo udanie balansuje na tej granicy.

Jedna z najlepszych sekwencji w filmie przedstawia przeplatające się dwie sceny: zebrania członków KKK na uroczystości inicjacji Stallwortha jako nowego członka oraz spotkanie czarnoskórej społeczności z jednym z weteranów walk rasowych z początku XX wieku. W obu tych scenach padają ciężkie i wzbudzające emocje słowa, rasistowskie deklaracje i nawoływania do walki przeciwko, mniej lub bardziej, wyimaginowanemu wrogowi. Efekt jest interesujący, wyważony i poruszający do głębszej refleksji na temat organizowania się i radykalizacji, bez względu na obraną stronę tej barykady. W tym momencie film rósł w moich oczach, spodziewałem się bowiem utrzymania podobnej dydaktyki aż do napisów końcowych – co stanowiłoby właściwy dla roli kinematografii uniwersalnej sens portretowania dwuznaczności i relatywizacji świata, poglądów i przekonań. Opowieść o dwóch stronach konfliktu – ujętego z dystansem, wybrzmiewająca przede wszystkim poprzez podkreślenie bzdurnego i krzywdzącego światopoglądu, jakim jest ksenofobia, rasizm i radykalizacja.

Niestety, wszystko posypało się w ostatnich trzech minutach seansu.

Końcówka „BlacKkKlansmana” to, jak napisałem we wstępie, łopatologiczny manifest polityczny, zespalający największe grzechy społecznych aktywistów upraszczających rzeczywistość. To dokumentalny i nieobiektywny (bo przedstawiający jedną stronę) kolaż scen i wypowiedzi, niepodlegający dyskusji i narzucający jedyną właściwą interpretację, niepotrzebnie uwspółcześniony paszkwil na Donalda Trumpa i jego zwolenników.

Końcówka recenzowanego filmu zabrała go z krainy sztuki pięknej w świat niskich, trywialnych i uwłaczających inteligencji widza klipów propagandowych. To właściwie zaangażowany, polityczny spot Demokratów, czy też części pogrążonego od dwóch lat w dysonansie poznawczym Hollywood, które najwyraźniej nie potrafi pogodzić się z rzeczywistością. To tania i miałka próba nadania świetnej, dobrze nakręconej i opowiedzianej historii Rona Stallwortha dodatkowego sensu. Sensu niepotrzebnego dla niej samej i uwspółcześnionego na potrzeby propagandy ideologicznej. Sensu opartego na głupotach, które sam film przez 120 minut udanie portretował: na ksenofobii, niechęci do odmienności (światopoglądowej) i upraszczaniu świata w imię wygłaszania górnolotnych tez o zagrożeniu życia i konieczności toczenia walki.

To po prostu beznadziejne zakończenie. Niepasujące ani do całości filmu, ani do idei filmowego medium jako bodźca do refleksji. Tutaj na żadną refleksję nie ma miejsca – górę biorą negatywne emocje, które wywoływane są u widzów świadomie i bez związku z całością. Jakakolwiek obecna w produkcji artystyczna forma wyrazu zostaje brutalnie rozwalcowana łopatologiczną i zacietrzewioną tyradą.

Być może nie miałbym do tej całej fanaberii żadnego emocjonalnego stosunku, gdyby nie to, że „BlacKkKlansman” to było mogło być naprawdę dobre kino. Sympatyczne, wyważone (choć z wyraźnymi niuansami, niejako zapowiadającymi ostateczny finał) dzieło o odważnym pomyśle, pasjonującej historii z życia wziętej, okraszone porządnym warsztatem. Z dobrą obsadą i równie przyzwoitym udźwiękowieniem, dające się lubić przez zdecydowaną większość seansu.

Szkoda, wielka szkoda, że z tego dobrego kina kryminalno-obyczajowego, za pomocą trzech minut, uczyniono niepotrzebny polityczny paszkwil. Wzbudził on we mnie odruch wymiotny, tak bardzo gryzł się z utrzymaną w lekkiej konwencji, choć przecież dotykającej newralgicznych tematów, całością.

Dlatego też nowego filmu Spike’a Lee nie polecam. I chociaż reżyserowi wróżę deszcz nagród – zwłaszcza w kontekście powielających się co roku oskarżeń o oscarowy rasizm – to osobiście wlepiłbym mu Złotą Malinę. I brak zaliczenia egzaminu z reżyserii – za niezgodność stworzonego utworu z tematem.

0

0