FilmoBiografia Kubricka – 2001: Odyseja Kosmiczna (1968)

FilmoBiografia Kubricka to cykl artykułów poświęcony jednemu z najwybitniejszych najwybitniejszemu reżyserowi wszystkich czasów, Stanley’owi Kubrickowi. Tematem przewodnim serii jest życie i twórczość nowojorskiego artysty, w głównej mierze jego 11. filmów pełnometrażowych, z których każdy zostanie poddany osobnej analizie. Celem cyklu jest nie tylko przedstawienie widzowi opinii na temat filmów należących już dzisiaj do klasyki kina, ale też przybliżenie postaci Kubricka, poszczególnych etapów jego kariery, a także ciekawostek z życia zawodowego i osobistego. W pracy nad tekstami autor posiłkuje się różnorakimi źródłami internetowymi, a także wiedzą zaczerpniętą z publikacji książkowych dotyczących reżysera i historii kina.

---

W dzisiejszym wydaniu FBK – „Odyseja Kosmiczna”. Dzieło, pisane przez naprawdę duże „dz”.
Owoc filmowego rzemiosła, który wykroczył poza klasyczne definicje i wymagania publiczności, a także oczekiwania krytyków, wzbijając się na poziom kultury wysokiej, nazywanej czasem Sztuką. Film, który zmienił sposób postrzegania kosmosu w iście kosmicznej skali. Kubrick zabrał nim monopol na kreowanie granic marzeń ludzkich, utrzymywany dotychczas przez Amerykańską Agencję Kosmiczną, toczącą zażarty bój w przededniu „Gwiezdnych Wojen” ze Związkiem Radzieckim. Film, który przekazał powinność kształtowania ludzkiej percepcji przestrzeni kosmicznej – z rąk i obiektywów NASA na kadr i klatkę filmową w sali kinowej. Ale przede wszystkim – najpiękniejsza opowieść o otwartej formule, jaką do tamtej (i tej) pory nakręcono.

#6 2001: Odyseja Kosmiczna (2001: A Space Odyssey)

 

Na początku 1964 roku Stanley Kubrick cieszył się ogromnym zainteresowaniem mediów i publiczności. Premiera jego najnowszego filmu, „Dr Strangelove” okazała się nie lada sukcesem – zarówno pod względem komercyjnym (film zarobił ponad 8 milionów $ w samych Stanach, czterokrotnie przebijając swój budżet), jak i pod względem nowych możliwości rozwoju, otwierających się przed reżyserem. Po niesatysfakcjonującej, bo podlegającej ciągłej kontroli, pracy na planie „Spartakusa”, Stanley zdecydował się zrealizować w pełni autorski projekt – omówionego już w niniejszym cyklu „Dra Strangelove„, który przyniósł mu olbrzymi rozgłos. Nic dziwnego, że Mistrz postanowił konsekwentnie podążać tą samą drogą, nie zważając przy okazji na kontrowersje, którymi obrastały historie jego współpracy ze współtwórcami scenariuszy. Kubrick w 1964 roku miał już na oku kolejne projekty, postanowił więc jak najszybciej pójść za ciosem.

Filozofia, teologia i kosmos

Tematyką, którą zdecydował się poruszyć w kolejnej produkcji fascynowała go – jak utrzymywał – od dziecka. Kosmos i miejsce człowieka we Wszechświecie. Filozofia bytu deistycznego w kontekście ewolucji gatunków, zestawienie nieskończoności istnienia pozaziemskiego z religijnym wyobrażeniem Boga. Wątki, które brzmią jak zagadnienia na egzamin na studiach filozoficznych lub teologicznych. Ambicja reżysera ograniczana była jedynie barierami jego wyobraźni. Jak się później okazało – granic tych nie było wiele.

Do współpracy Kubrick dobrał sobie Arthura C. Clarke’a – uznanego już w owym czasie pisarza i eseistę, zawodowo zanurzonego w gatunku fantastyki naukowej. Współpracę z nim zainicjował „podstępnym” listem wysłanym już w marcu 1964 roku, w którym – wyrażając szacunek dla twórczości adresata, nieśmiało sondował możliwość spotkania i rozmowę na tematy zajmujące obu panów. Do spotkania doszło w Nowym Jorku, gdzie Kubrick podzielił się pomysłem na scenariusz oparty na krótkiej (i zapomnianej niemal przez samego Clarke’a) noweli „The Sentinel”, która ukazała się w 1951 roku. Jak wiemy z poprzednich części biografii Stanleya – początkowo współpraca układała się znakomicie, a duet w pocie czoła przygotował ponad trzysta stron wstępnego materiału, który ostatecznie stał się scenariuszem filmu. Co ciekawe, równocześnie Arthur Clarke pracował nad fabularyzowaną wersją, którą wydał w 1968 pod tym samym tytułem – książka jednak w kilku miejscach znacząco różni się od filmowego „pierwowzoru”.

O czym jest „Odyseja”? Zdecydowanie łatwiej będzie odpowiedzieć na pytanie, czym dzieło Kubricka nie jest. Od strony warsztatowej – jest to pierwszy film reżysera zrywający z teatralną, trzyaktową konstrukcją opowieści. Kubrick w wywiadach promujących premierę opowiadał o znużeniu współczesną kinematografią, serwującą ten sam schematyczny układ fabularny, niczym odgrzewany kotlet:

Problem, w przypadku filmów polega na tym, że od czasu filmu dźwiękowego przemysł filmowy był konserwatywny i zorientowany na słowo. Struktura trzyaktowej sztuki stanowiła wzorzec. Ale już czas odrzucić to konwencjonalne spojrzenie na film jako przedłużenie struktury. (…) Tak naprawdę film oddziałuje na poziomie o wiele bliższym muzyce i malarstwu, niż słowu pisanemu i oczywiście to medium daje możliwość przekazywania złożonych konceptów i abstrakcji, bez tradycyjnego opierania się na słowie. Myślę, że w „Odysei kosmicznej” – podobnie jak w muzyce – udaje się obejść twardą powierzchnię kulturowego bruku, który wyznacza naszej świadomości wąską, ograniczoną ścieżkę doświadczenia♠.
—Stanley Kubrick—

W „Odysei” reżyser postawił więc na reorganizację standardowej struktury opowieści. Objawia się to w każdym aspekcie filmu – rozpoczyna go monumentalna, pozbawiona słów, sekwencja „The Dawn of Men” („Narodziny Człowieka”), która przewrotnie zestawia ze sobą pierwszą abstrakcyjną myśl rodzącej się ludzkości z aktem przemocy i potrzebą podboju. Ten pesymistyczny obraz, przypominający wyjątek z filmu dokumentalnego wieńczy scena przejścia rzuconej w górę prymitywnej broni – w widok statku kosmicznego. Cięcie, które otwiera nową formułę stosowaną przez Kubricka w ukazywaniu podróży kosmicznej – słynne i wielokrotnie cytowane przez następców sekwencje tańca odrzutowców w takt muzyki klasycznej (użyto tutaj kompozycji „Nad Pięknym Modrym Dunajem” Jonathana Straussa) Początek filmu był w momencie premiery, i pozostaje do dzisiaj, monumentalnie porażający. Zastosowane środki stanowią legendarną już metaforę, a wspomniana przemiana kości w statek kosmiczny uważana jest za jedną z najwybitniejszych scen w historii kinematografii.

Forma, struktura, treść – odwrócone proporcje

Dialogi w „Odysei Kosmicznej” zajmują mniej niż połowę filmu. Łącznie pojawiają się w 45-ciu minutach niemal dwuipółgodzinnego seansu. Nie da się ukryć, że „film o ludzkości” zrealizował Kubrick w duchu depersonalizacji i odczłowieczenia swoich bohaterów. Następujące w późniejszej części fabularne fragmenty tej niecodziennej filmowej podróży konsekwentnie podążają tym tropem. Kubrick w znakomity sposób manipuluje tutaj percepcją swojego widza, zestawiając zdehumanizowane postaci „ludzkich” bohaterów – członków załogi podróżującego w kierunku Jowisza Discovery One – z obdarzonym sztuczną inteligencją komputerem pokładowym HAL 9000. Reżyser roztacza przed odbiorcami fascynujący kontrast pomiędzy postaciami kosmicznej tragedii: nie sposób pozbyć się wrażenia, że dokonujący eksterminacji załogantów HAL 9000 ma w sobie więcej typowo ludzkich cech, uczuć i emocji, niż trzymający się protokołu i bezwzględny doktor David Bowman. Obaj rywalizują o przetrwanie w całkowicie abstrakcyjnej scenerii podróży w nieznane – a wirtuozeria tej rywalizacji dopełniona zostaje innowacyjnością i nowatorstwem zastosowanym przez Kubricka w warsztacie technicznym.

Fabuła „Odysei” opiera się wszelkim schematom, a rację wypada dzisiaj przyznać krytykom komentującym to dzieło w czasie premiery. Pisali oni, że nie jest to film „o podróży w kosmosie, ten film jest podróżą w kosmos”. Reżyser w wielu wypowiedziach podkreślał, że stopień wyjaśnienia warstwy fabularnej ma przede wszystkim zależeć od subiektywnego odbioru każdego widza.  Poprzez niezwykle przemyślane zastosowanie kilku powtarzających się motywów scenariusza, takich jak monolit, wspomniane „taneczne sekwencje”, czy konsekwentnie eksploatowaną metaforę „odysei” bohaterów, udało się jednak Kubrickowi zachować spójność wywodu, pozostawiając szerokie ramy do dowolnej interpretacji odbiorców. Film był porównywany do „filozoficznej rozprawki z Bogiem”, a także rozumiany jako głos w dyskusji na temat sensowności wyścigu o podbój kosmosu. Roztrząsał również rozpalający w owym czasie wyobraźnie masową problem życia pozaziemskiego i ewentualnego z nim zetknięcia pierwszych kosmonautów. Z tych powodów już w momencie premiery wzbudził ogromne zainteresowanie widowni. Zainteresowanie to było niezwykle potrzebne, zwłaszcza jeżeli weźmiemy pod uwagę rozmiar i budżet produkcji.

Prace nad scenariuszem Kubrick i Clark zamknęli na przełomie 1965 i 1966 roku, niedługo potem zabrali się za realizacje zdjęć. Film ostatecznie powstawał trzy lata – z czego ujęcia realizowane w Londyńskich studiach i plenerach zajęły niemal pięć miesięcy. Dodanie doń efektów specjalnych – kolejne półtora roku. Dlaczego tak długo?

Bez cienia przesady można dzisiaj stwierdzić, że za pomocą efektów specjalnych zaprezentowanych w „Odysei” Kubrick zdefiniował sposób przedstawiana kosmosu. Jak wspomniałem wcześniej – do tej pory, kosmos światu pokazywała NASA, po roku ’68 – pałeczkę przejęło Hollywood. I tak zostało do dzisiaj, a miejmy świadomość, że „Odyseja” powstała przed pierwszym lądowaniem człowieka na Księżycu!

Efekty, które wyprzedzały epoki

Produkcja efektów specjalnych odbywała się pod czujnym i skrupulatnym okiem Kubricka. Reżyser z właściwą sobie, niemalże maniakalną dokładnością planował sposób realizacji poszczególnych scen w kosmosie. Najwięcej problemów przysporzyły sekwencje imitujące próżnię, oraz brak grawitacji na pokładzie Discovery One. Wierne oddanie realiów podróży w kosmosie zostały osiągnięte olbrzymim kosztem – m.in. zbudowano specjalną instalacje poruszającą całą makietą statku, aby wykorzystać siłę odśrodkową jako imitację grawitacji. Efekt można podziwiać między innymi w słynnej scenie, kiedy Bowman uprawia jogging i wykonuje ćwiczenia fizyczne. Całkowicie nowatorska technika została opracowana przez samego Kubricka, a rozmach i sposób jej realizacji do dzisiaj wywołuje wrażenie.

 

Dbałość o szczegóły połączona z niezwykle naturalnym, realistycznym efektem osiąganym ostatecznie na ekranie, wzbudziły zachwyt widowni i wywindowały Kubricka na pierwsze miejsce wśród filmowych wizjonerów. Jego umiejętności „doceniano” do tego stopnia, że reżyser stał się ofiarą teorii spiskowej, mówiącej o sfabrykowanym lądowaniu załogi Apollo 11 – to właśnie Kubrick miał, według wyznawców teorii, odpowiadać za realizacje zdjęć w supertajnym studio NASA.

Podróż filmową Stanley postanowił uzupełnić wykwintną ucztą audiowizualną – tutaj ponownie poruszając się wokół zupełnie nowatorskich sposobów i pomysłów na prezentację dzieła. Muzyka w filmie ulegała przeobrażeniom – a S.K. nie był do końca zdecydowany w którą stronę rozłożyć jej ciężary. O monumentalnych ujęciach kosmicznego tańca już wspomniałem, warto dodać słowo o autorach innych ścieżek, wykorzystanych w filmie. Początkowo Kubrick zamówił ścieżkę muzyczną u swojego znajomego ze Spartakusa, Alexa Northa – kompozytora filmowego cieszącego się dużym uznaniem♣. W międzyczasie zestawił również własną kompozycje muzyki klasycznej – i to na nią w dużej części zdecydował się w ostatecznej wersji filmu. Niektóre ścieżki Northa również wykorzystał – modyfikując je według uznania – co spowodowało spór pomiędzy panami, zakończony ogromnym rozczarowaniem kompozytora.

Interesująca ciekawostka jest związana z muzyczną ilustracją ostatniej części filmu – Jupiter and Beyond the Infinite. Scena stanowi nieprawdopodobnie misterną całość, ilustrującą ostatnie chwile podróży głównego bohatera oraz przemianę, która dokonuje się w wyniku Pierwszego Kontaktu z wyższą, pozaziemską cywilizacją. Pozbawiona jakiejkolwiek narracyjnej wskazówki stanowi jeden z najbardziej otwartych elementów filmu. Tak się składa, że od dłuższego czasu w Sieci krąży niepotwierdzona oficjalnie opinia, że muzyczną ilustrację dla tej finałowej sekwencji miał stworzyć… zespół Pink Floyd. Tajemnicą poliszynela ma być przypuszczenie, że Kubrick – podobnie jak w przypadku Alexa Northa – nie był usatysfakcjonowany z materiału dostarczonego przez Floydów (jakkolwiek horrendalnie by to dziś nie brzmiało, znając charakter reżysera – taka sytuacja jest całkiem prawdopodobna), więc ostatecznie postawił na własną kompozycję. W Sieci krąży zsynchronizowana wersja tej części filmu, z podłożonym utworem „Echoes”, wydanym na studyjnym albumie „Meddle” w 1971. Utwór w zadziwiająco sprawny sposób wkomponowuje się w przedstawione na ekranie wydarzenia.

Gwoli ścisłości należy dodać, że faktyczna kolaboracja Kubricka z Pink Floyd – choć nigdy nie została zdementowana – jest dzisiaj uważana przez biografów reżysera za wysoce mało prawdopodobną♥.

Niezwykłą formułę zastosowaną w „Odysei Kosmicznej” nie sposób jest zestawiać z ówczesnymi dziełami wychodzącymi spod ręki innych reżyserów. Omawiany tutaj film pod wieloma względami wyznaczał zupełnie nowy sposób spojrzenia na medium kina, wykraczając poza stosowane standardy i uznawany kanon. Nie ulega wątpliwości, że tak ekscentryczny przekaz mógł powstać tylko ze względu na niezależność i pozycję, jakimi cieszył się Kubrick. Umiejscowienie formy przekazu, a zatem procesu snucia opowieści ponad warstwą fabularną  – podejście znane dzisiaj w nurcie postmodernistycznej twórczości filmowej – swoje początku biorą właśnie u Kubricka, który jako jeden z pierwszych odważył się zaprezentować je w mainstreamie. Efekt eksperymentu był oszałamiający – nie tylko ze względu na dopracowane do najdrobniejszych szczegółów kwestie techniczne i muzykę.

Widzowie, pisząc listy do reżysera (Kubrick twierdził, że po premierze otrzymywał po kilka listów dziennie), opowiadali o przemianach, jakie wywarła na nich jego twórczość. Prędko okazało się, że wiele odbiorców wraca do kina, aby obejrzeć „Odyseję” po raz drugi, trzeci, czy czwarty – za każdym razem odnajdując w niej odmienne wartości i przeżywając zróżnicowane emocje. Film wywoływał emocje także wśród krytyków – wzorem lat poprzednich, rodzimy Nowy Jork pozostał w stosunku do niego krytyczny, podczas gdy większość „głosów z branży” sypała pochwałami. Mało kto jednak spodziewał się, że jego wpływ na rozwój kinematografii pozostanie tak widoczny nawet pół wieku po premierze. A nie trzeba daleko szukać – wystarczy odświeżyć sobie nieco pompatyczny i mocno pretensjonalny „Interstellar”, aby zauważyć w nim ślady (mniej, lub bardziej udane) cytatów i inspiracji opartych na „Odysei”.

Kubrick spędził niemal trzy lata na ostatecznym szlifowaniu całości, a i tak ostatnie efekty specjalne, były wmontowywane w taśmę projekcyjną na kilka dni przed pokazem premierowym. Po nim, większość widowni – którą stanowili doświadczeni krytycy filmowi – uznała „Odyseję” za „monumentalną nudę” i podkreślała niejasność reżyserskiej wizji. Spowodowało to zmianę ostatecznej wersji dopuszczonej później do dystrybucji w kinach. Kubrick w ciągu tygodnia przemontował całość, dokonał ponad trzydziestu cięć w materiale źródłowym i skrócił film o dziewiętnaście minut. Później powtarzał, że dokonane korekty nie wpłynęły w znaczący sposób na ogólny wydźwięk filmu. Po miesiącu było już wiadomo, że konserw‎atywne oczy krytyki okazały się niezbyt wrażliwe na innowację – film odniósł komercyjny sukces, osiągając wpływy powyżej 55 mln $, przy budżecie circa 10 mln $. Większość jego odbiorców stanowili ludzie poniżej 35 roku życia. Okazało się, że młodsi widzowie byli zdecydowanie bardziej otwarci na fascynującą przestrzeń bezkresnej formy i luźnej interpretacji oferowanej przez najnowsze dzieło wizjonera.

Absolut okiełznany i uniwersalny

W istocie, wydaje się, że fabuła jest drugorzędnym środkiem zastosowanym przez Kubricka. Na pierwsze miejsce wysuwa się bowiem swoboda oddziaływania filmu na odbiorcę, który jest tylko delikatnie popychany w odpowiednim kierunku poprzez zastosowane formy wizualnej ekspresji. W ten sposób „Odyseja” stała się dziełem uniwersalnym, wolnym od ograniczeń percepcyjnych narzuconych przez sformalizowane struktury – tak jak chciał tego reżyser. Fenomenalnym i największym osiągnięciem Kubricka jest ta pozbawiona pretensjonalności i dydaktyki, swobodna wykładnia produkcji filmowej, w której przy okazji poruszono tak szeroko rozumiane, dogłębne refleksje filozoficzne i egzystencjalne. W pewnym sensie film ten stanowi komentarz, przestrogę, a także proroctwo dotyczące dziejów cywilizacji ludzkiej. Dzieło prezentujące Absolut w formie tak perfekcyjnie wolnej od ciężaru ideologicznego to wynik niezwykłego daru i wyczucia, którymi charakteryzował się talent Kubricka. Zaprezentowany w filmie monolit, miał być – według słów Stanleya – odpowiedzią na naukowe rozważania dotyczące religii i Boga. Sam zainteresowany w ten sposób opisywał ten najbardziej podstawowy, symboliczny wymiar swojego filmu (uwaga – spoilery – o ile można tak powiedzieć w przypadku tego filmu):

Zaczynamy artefaktem pozostawionym na Ziemi cztery miliony lat temu przez pozaziemskich podróżników, którzy obserwując zachowanie ówczesnych małp człekokształtnych, postanowili wpłynąć na ich rozwój ewolucyjny. Następny artefakt jest pogrzebany na powierzchni Księżyca i zaprogramowany na to, by zasygnalizować pierwsze niepewne kroki ludzkości w przestrzeni kosmicznej – rodzaj kosmicznego alarmu przeciwwłamaniowego. Aż wreszcie jest trzeci artefakt umieszczony na orbicie wokół Jowisza i oczekujący chwili, gdy człowiek dotrze do zewnętrznej krawędzi swojego systemu słonecznego. (…) Człowiek, dotarłszy do gwiezdnych wrót (trzeciego artefaktu – przyp. Pq), zostaje wysłany w podróż poprzez kosmos wewnętrzny i zewnętrzny, aż przenoszą go do innej części galaktyki, gdzie zostaje umieszczony w ludzkim zoo – zbudowanego z obrazów z jego snów i wyobraźni. Zawieszony w bezczasowości (…) odradza się jako istota wyższa, gwiezdne dziecko, anioł, superczłowiek – i wraca na Ziemie gotową a kolejny skok naprzód w ewolucyjnym przeznaczeniu ludzkości♦.
—Stanley Kubrick—

Zaprezentowana powyżej wykładnia obejmuje zatem rozważania zarówno w zakresie dostępnej wiedzy naukowej (silne zakorzenienie narracji w optyce teorii ewolucji) oraz wszelkie, wynikające z niej konsekwencje: zarówno te, związane ze świadomością istnienia „wyższych” form egzystencji, jak i lęk połączony z fascynacją potencjalną możliwością zetknięcia się z bóstwem. Wątki te były w ciągu minionych dekad wielokrotnie podejmowane w innych filmach (ostatnio w podobnie wysokie tony uderzał z mizernym skutkiem Ridley Scott w swoich wariacjach na temat „Obcego”), jednak żaden z twórców nie zbliżył się chyba do subtelności i swobody, osiągniętej przez Kubricka w 1968 roku.

Być może Czytelnik zadaje sobie pytanie o obsadę tego arcydzieła. Nie była ona, wzorem poprzednich produkcji, oparta na żadnym rozpoznawalnym nazwisku. W filmie główną postacią fabularyzowanych fragmentów jest wspomniany dr David Bowman, w którego wcieliła się niespełniona gwiazda dużego ekranu – Keir Dullea. Aktor został nagrodzony w 1962 roku Złotym Globem w kategorii „najlepiej zapowiadającego się aktora męskiego”, ale – poza „Odyseją” nie zaznaczył ponownie swojej obecności na kinematograficznym firmamencie. Towarzyszył mu – w roli dr. Franka Poole’a – Gary Lockwood, czyli etatowy, drugoplanowy aktor serialowo-telewizyjny. Właściwie jedyną naprawdę wartą odnotowania kreacją jest zawodowy lektor Douglas Rain, który użyczył swojego głosu komputerowi HAL 9000. Intonacja wypowiadanych przez niego kwestii, podobnie jak w przypadku Dullei i Bowmana, stanowi interesującą i wyrazistą wskazówkę w interpretacjach obu postaci. Ogólnie rzecz ujmując, aktorzy – podobnie jak sama historia – stanowią tutaj jedynie narzędzie służące do osiągnięcia zamierzonego rezultatu. Ich dobór nie wzbudza wątpliwości.

„Odyseja” okazała się sukcesem kasowym oraz przekleństwem realizacyjnym – budżet początkowo miał zamykać się w sześciu milionach, ale półtorej roku produkcji efektów specjalnych rozszerzyły go do wspomnianych dziesięciu. Kubrick został doceniony i obsypany superlatywami przez widzów oraz krytyków po obu stronach Oceanu(z wyjątkiem Nowego Jorku). Epitafium do tej historii stanowią – jakżeby inaczej – problemy w dalszej współpracy ze współautorem scenariusza. Jak wspomniałem, Arthur C. Clarke w czasie pracy nad filmem równolegle pisał powieść o tym samym tytule, której premiera miała odbyć się w zbliżonym czasie. Ostatnie szlify montażowe Kubrick wykonywał już bez wiedzy pisarza, nie poinformował on również o pewnych zmianach, przenoszących ciężar opowieści z historii fabularnej, na bardziej otwartą formułę. W rezultacie film dość znacząco różni się od książki, co Clarke potraktował jako oznakę braku szacunku wobec jego twórczości. Z dzisiejszej perspektywy oba dzieła świetnie się uzupełniają – pomimo kilku różnic w warstwie fabularnej, książka w udany sposób rozszerza i konkretyzuje przedstawione w filmie wątki (m. in. z jej lektury dowiemy się o roli monolitu, oraz poznamy więcej szczegółów na temat załogi Discovery One) i na pewno warto zapoznać się z literacką wersją tej opowieści.

Na zakończenie pozwolę sobie na prywatną reminiscencję: dokładnie pamiętam, jak pierwszy w moim życiu seans „Odysei Kosmicznej” pozbawił mnie tchu i odebrał mowę. Niczym kinomani z końcówki lat sześćdziesiątych zdążający na kolejny pokaz tego Dzieła Sztuki Filmowej, chwilę po zobaczeniu napisów końcowych uruchomiłem je po raz drugi i pochłonąłem powtórnie, bez żadnej przerwy. Wrażenie, które po sobie pozostawił ten podwójny seans, pulsuje w mojej głowie za każdym razem, kiedy spoglądam na stojącą na półce okładkę wydania DVD.

Jedyny Oscar

Ironią losu jest fakt, że za „Odyseję Kosmiczną” Kubrick otrzymał jedynego Oscara w karierze. Jeszcze większą ironią, lub wręcz absurdem jest, że wygrał w kategorii… efektów specjalnych. Oczywiście statuetka w tej kategorii była w pełni zasłużona. Jednak równie oczywistą aberracją jest fakt, że Stanley Kubrick nigdy nie otrzymał statuetki Oscara za reżyserię. Mimo wielu (dokładnie 4) nominacji w tej kategorii. Podobnie było ze scenariuszem (5 nominacji), oraz w kategorii Film Roku (3 nominacje). Akademia Filmowa nigdy nie doceniła należycie genialnego twórcy, za życia nie przyznając mu nawet Oscara honorowego. W tym kontekście bardziej zasłużonym reżyserem jest np. Andrzej Wajda, czy Michel Hazanavicius…

Już wystukując słowa w pierwszym akapicie niniejszego tekstu zdawałem sobie sprawę, że nigdy nie będę nim w pełni usatysfakcjonowany. O tym filmie mógłbym napisać drugie i trzecie tyle samo znaków, a nadal nie wyczerpałbym wszystkich związanych z nim wątków. Dlatego kończę niniejszą wyprawę po „Odysei” w momencie równie dobrym, co każdy inny – polecając go wszystkim, bez względu na to, czy będzie to dla Czytelnika seans pierwszy, czy czterdziesty ósmy. Opisane powyżej Dzieło nie ma terminu ważności.

I choć nadal nie potrafię ze stuprocentową pewnością opowiedzieć, o czym jest to film, to zakończę stwierdzeniem może nieco banalnym, lecz w tym przypadku będącym w istocie nobilitacją: „2001: Odyseja Kosmiczna” jest prawdopodobnie o wszystkim.

 

---

Box Office Note

Budżet: 10,5 mln $
Przychód (świat): 68,7 mln $
Różnica: 654%
Zysk netto: 47,7 mln $

---

♠ – cyt. za: J. Gelmis, Reżyser filmowy jako supergwiazdor: Stanley Kubrick, 1970. Wywiad przetłumaczony i opublikowany w: G. D. Phillips, Stanley Kubrick. Rozmowy, 2001.

♣ – North ma na koncie m. in. klasyki „Viva Zapata!” oraz „Tramwaj zwany pożądaniem”. W przeciągu swojej kariery zebrał 14 nominacji do Oscara – nigdy nie zdobył statuetki, poza honorową – za całokształt twórczości.

♥ – historia ma swoich zwolenników, jak i przeciwników. Tutaj można np. przeczytać (po angielsku), że Floydzi nie byli dostatecznie popularni w czasie rozpoczynania prac nad „Odyseją”, żeby Kubrick mógł ich rozważać jako realne rozwiązanie kwestii soundtracku. Z drugiej strony – demonstrowana w późniejszych latach niechęć Rogera Watersa do dzieł reżysera, a także fakt, że Kubrick odmówił użycia części swojego filmu w teledysku Floyd’ów, mogą świadczyć o faktycznym napięciu pomiędzy tymi dwiema ikonami kultury popularnej.

♦ – cyt. za: J Gelmis, Reżyser filmowy…

---

Poprzedni odcinek: FBK #5 – Dr Strangelove
Następny odcinek: FBK #7 – Mechaniczna pomarańcza
Pozostałe odcinki FilmoBiografii Stanleya Kubricka.