Poprawiamy Martina: Języki

Parę tygodni temu, omawiając w korespondencji mailowej tematy przyszłych tekstów, które pojawią się na FSGK, przypadkiem poruszyliśmy z Bluetigerem temat pewnych niedostatków wykreowanego przez Martina świata. Obydwaj jesteśmy pod ogromnym wrażeniem tego, jak świetnym pisarzem jest Martin i uważamy, że jego „worldbuilding” winien być wzorem dla innych pisarzy. Ale każdy popełnia błędy, a pisarz – nawet taki entuzjasta historii jak Martin – nie jest wszechwiedzący. Zresztą sam GRRM w późniejszych wywiadach parę razy odnosił się do aspektów zbudowanego przez siebie świata, które chciałby zmienić – gdyby zaczynał pisanie od nowa. Razem z Bluetigerem uznaliśmy to za zielone światło do poznęcania się nieco nad fantastyczną kreacją autora, którego obydwaj tak bardzo cenimy.
Postanowiliśmy zatem przeprowadzić dłuższą rozmowę na temat tego, jak Martina można by poprawić. To oczywiście ćwiczenie czysto hipotetyczne i może nawet – jak to ujął Bluetiger – niebezpiecznie zahaczające o fanfikarstwo. Nie twierdzimy, że GRRM pokpił sprawę. Nie uważamy, że dalibyśmy sobie radę lepiej od niego. Ba, nie twierdzimy nawet koniecznie, że uwzględnienie tych naszych drobiazgowych uwag uczyniłoby literaturę Martina w sposób jednoznaczny lepszą czy ciekawszą. Ale pomyśleliśmy, że rozmowa na temat pewnych błędów i zaniechań martinowskiego worldbuildingu to po prostu ciekawe ćwiczenie intelektualne. Poniżej znajdziecie przeredagowany zapis pierwszej konwersacji, poświęconej językom w Westeros. Jako, że moja wiedza na temat filologii i lingwistyki jest znikoma, byłem przede wszystkim tłem dla wykładu, jakiego udzielił mi Bluetiger, starając się najwyżej dorzucać pojedyncze uwagi, które nie odkryją zbyt wiele z mojej ignorancji. Ale myślę, że i tak warto się z zapisem tej rozmowy zapoznać.
Miłej lektury!
DaeL

Niedostatek worldbuildingu

DaeL: George R.R. Martin uchodzi – całkiem słusznie – za jednego z mistrzów worldbuildingu. Kreując swoje światy nie tylko rozpościera nam przed oczami barwne obrazy, nie tylko tworzy niezwykle realistyczne i wiarygodne systemy relacji i współzależności, ale sprawia też, że światy te są pełne symboliki, metafor i alegorii. To oczywiście nie znaczy, że nie możemy się do worldbuildingu Martina przyczepić.

Bluetiger: Możemy się przyczepić, czy może raczej – wskazać miejsca, w których Martin popełnił błędy. Przede wszystkim dlatego, że pisarz sam o tych błędach wspominał. Sam wskazywał, że żałuje, iż nie poświęcił wystarczająco wiele czasu na rozwinięcie pewnych aspektów budowania wiarygodnego świata fantasy.

DaeL: Na pierwszy ogień powinniśmy chyba wziąć twojego „konika”, czyli filologię. Jak to ująłeś w tekście o książce Shippeya – filologię w znaczeniu pierwotnym, rozumianą jako umiłowanie tak do literatury, jak i języka. I patrząc z takiej właśnie perspektywy, musimy zwrócić uwagę na pewne niedostatki wykreowanego przez Martina świata.

Bluetiger: Niestety tak. Spędziłem kiedyś całe popołudnie czytając o dwóch grupach języków z rodziny indoeuropejskiej – językach germańskich i słowiańskich, do czego zainspirował mnie kontakt z czeskim gdy podczas ostatnich wakacji byłem w Pradze. Czytałem więc o podobieństwach pomiędzy tym językiem a polskim, a także o tym w jaki sposób różni się od słowackiego. Tak wyszło, że od tego przeszedłem ogólnie to języków indoeuropejskich, i nim się obejrzałem, wertowałem artykuły o konflikcie językowym w Norwegii (nynorsk vs. bokmål), języku elfdalskim, hipotezie substratu germańskiego – i innych tego typu sprawach, które obchodzą chyba tylko filologów.  Następnie zacząłem przerysowywać drzewa rodowe języków i w celu porównawczym przepisywać modlitwę „Ojcze nasz” w różnych językach skandynawskich. Mając na uwadze to wszystko, a także oczywiście lingwistyczny worldbuilding Tolkiena, którym interesowałem się od dawna, zacząłem się zastanawiać na temat lingwistyki Planetos.

Krótko mówiąc, moim zdaniem Westeros (i Essos, choć w mniejszym stopniu) to językowa pustynia, lingwistyczna Nibylandia. Żaden maester raczej nie będzie się na tym doktoryzował arcymaesterował, bo dziedzina jest bardzo uboga – GRRM każe nam wierzyć, że przez przynajmniej pięć tysącleci (a jeśli traktować legendy dosłownie – nawet sto wieków) w Westeros istniały tylko dwa języki, Stara Mowa i Wspólna, które na dodatek najwyraźniej nie uległy żadnym znaczącym zmianom. 10 000 lat to czas na przestrzeni którego rodzą się i umierają całe rodziny języków… Przynajmniej według niektórych teorii.

DaeL: 1500 lat temu wszyscy Słowianie mówili jednym językiem. A podobno do wykształcenia się odrębnych dialektów wystarczą już dwa pokolenia względnej kulturowej separacji…

Bluetiger: A jeśli nie dwa pokolenia, to na pewno te 300 lat panowania Targaryenów wystarczyłoby, żeby powstała cała masa nowych dialektów. Warto tu wspomnieć, że w społecznościach gdzie przeważa analfabetyzm, wykształcenie dialektów może zachodzić zadziwiająco szybko nawet tam, gdzie nie wystepują żadne znaczące bariery geograficzne, które odseparowałyby dwie populacje.

Na przykład po przybyciu Anglów, Sasów i Jutów na Wielką Brytanię prawie natychmiast pojawiły się dialekty anglosaskiego (staroangielskiego). No dobrze, trzeba tu przyznać, że według niektórych badaczy plemiona, które według legend pod wodzą braci Hengesta i Horsy pokonały Brytów, wcale nie mówiły tym samym językiem – co wyjaśnia dlaczego to co nazywamy staroangielskim (mówino nim od V do XI wieku) było tak zróżnicowane. Jednak można sobie równie łatwo wyobrazić, że sami Pierwsi Ludzie albo Andalowie nie byli jednolitą grupą, tylko na przykład konfederacją wielu plemion.

Najważniejszymi dialektami staroangielskiego były zachodniosaski (używany w Wesseksie), kentyjski, mercyjski i nortumbryjski. Istotna część literatury z tego okresu zapisana jest w zachodniosaskim, co można wyjaśnić tym, że odkąd Wesseks osiągnął dominującą pozycję w Anglosaskiej Heptarchii (heptarchia oznacza siedem królestw), osiągnął status prestiżowego języka dworu, urzędników królewskich i duchowieństwa (oczywiście obok łaciny). W tym dialekcie zapisany jest „Beowulf” – o którym pisałem w niedawnym artykule – choć część uczonych twierdzi, że tak naprawdę w nim nie powstał, a znana nam wersja to późniejsze tłumaczenie. Możemy tu sobie wyobrazić podobną sytuację w Westeros: w Erze Herosów w każdym z poźniejszych Siedmiu Królestw istnieje wiele równorzędnych dialektów (np. jeden na ziemiach Czerwonych Królów z rodu Boltonów, inny w domenie Starków), jednak gdy dochodzi do zjednoczenia, to jedna odmiana staje się „oficjalną” mową sądów, dworu, administracji monarszej, literatury wysokiej i tak dalej…

A co dzieje się wówczas, gdy po Hastings w roku 1066 roku, po podboju normańskim, cały ten posługujący się zachodniosaskim dwór znika, i zostaje zastąpiony przybyłymi z Normandii rycerzami, duchownymi i urzędnikami? Bardzo szybko zanika ten literacki standard, i przez prawie trzy stulecia żaden dialekt nie dominuje. Dlatego to co nazywamy średnioangielskim było na początku po prostu grupą licznych lokalnych dialektów, które rozwinęły się z odmian staroangielskiego. Od nortumbryjskiego pochodzą Scots i Northern English, z kentyjskiego wyewoluowały dialekty South-east, potomkami mercyjskiego (tak ukochanego przez J.R.R. Tolkiena) były East Midlands i West Midlands, wreszcie od zachodniosaskiego z Wesseksu wywodzą się Southwestern i Central-Southern.

Co ciekawe, ten średnioangielski który ostatecznie zastąpił anglo-normański (odmianę francuskiego, którą posługiwali się arystokraci zaszczepieni na wyspach przez Guillaume’a le Bâtarda, czyli Wilhelma Zdobywcę) i od którego pochodzi współczesna angielszczyzna pochodzi od dialektu londyńskiego, który teoretycznie wywodzi się od Southwestern, „dziecka” mowy króla Alfreda z Wesseksu… a praktycznie wykazuje wiele cech East Midlands o mercyjskim pochodzeniu, gdyż w XIV wielu mieszkańców tego regionu osiadło w Londynie. Ostatecznie powstał „późno-średnioangielski”, zwany też standardem Chancery – gdyż posługiwano się nim w oficjalnych, kancelaryjnych dokumentach.

Jednak w innych regionach kraju nadal istniały lokalne wariacje, co pokazuje słynna anegdota, którą przytacza William Caxton (ur. ok. 1422 – zm. 1491) – który jako pierwszy wprowadził w Anglii prasę drukarską. Otóż pewien kupiec bławatny z Londynu płynął statkiem do Zelandii (dzisiejsze Niderlandy), jednak nastała cisza morska i żeglarze musieli zawinąć do portu. Znalazwszy się w Kencie, nasz bohater postanowił kupić coś do jedzenia. W tym celu udał się do pobliskiego domostwa i poprosił gospodynię o jajka, nazywając je „egges”. W odpowiedzi usłyszał, że kobieta nie mówi po francusku – „She could speke no Frenshe”. Kupiec wpadł w gniew, nie rozumiejąc o co chodzi, gdyż sam też nie umiał mówić w tym języku. Na szczęście w tym momencie do rozmowy włączył się przypadkowy przechodzień, wyjasniając, że mężczyzna prosił o „eyren”.

Co było źródłem nieporozumienia? Otóż w dialekcie z Kentu przetrwał potomek dawnego staroangielskiego „æġ” – „ey”, w liczbie mnogiej „eyer” albo „eyren”. Tymczasem w Londynie rodzime słowo wyparło zapożyczenie z języka staronordyckiego „egg”, o angielskiej liczbie mnogiej „egges” (sprawę dodatkowo komplikuje fakt, że i „æġ” i „egg” pochodzą od tego samego słowa w jezyku pragermańskim, które zrekonstruowano jako *ajją). Caxton pyta zatem, jak powinno się pisać ten wyraz (co oczywiście ma kolosalne znaczenie dla drukarza). Tego typu problemy stały się impulsem do opracowania ustandaryzowanych ortografii języków, czego dokonali właśnie drukarze w XV i XVI wieku – również w Polsce. Rozgadałem się, ale sedno jest takie: dopóki dzięki drukowi nie rozpowszechnią się różnego rodzaju pisma, trudno w jakąkolwiek spójność nawet w obrębie tego samego języka, ba – nawet tego samego dialektu. Sam Szekspir podpisywał się na różne sposoby, na przykład „Shaksper”, „Shakspere”, „Shakspeare”…

Tymczasem, w Westeros od Muru po Starfall, niemal wszyscy mówią tak samo. Mamy pojedyncze wzmianki o naleciałościach rhoynarskich nad Zieloną Krwią w Dorne albo GRRM coś od czasu do czasu wspomni coś o różnych akcentach południowców na Murze. Nawet Dzicy, po tysiącleciach izolacji, mówią sobie we Wspólnej Mowie. A przecież w kontaktach z Nocną Strażą i kupcami Dzicy mogliby posługiwać się jakimś kreolem.

DaeL: Skoro w świecie z mass-mediami i swobodą podróżowania tworzą się nowe narzecza, to tym bardziej powinny w realiach ogromnego kontynentu o średniowiecznej kulturze i technice.

Bluetiger: Właśnie. Komuś kto wie cokolwiek o językoznawstwie trudno uwierzyć, że nawet na odizolowanych wysepkach (Żelazne, Trzy Siostry) wszyscy mówią doskonałą Wspólną Mową (nie mówiąc już o górskich klanach, Farwyndach z Samotnego Światła – 14 dni żeglugi od głównego archipelagu! Z tego co pamiętam, droga z Norwegii na Islandię, a czasem nawet na Grenlandię, zajmowała wikingom dużo mniej, bo przy sprzyjających wiatrach jakiś tydzień. Gdzie są westeroski norn (potomek staronordyckiego z Szetlandów i Orkadów), russenorsk (pidżyn w którym na dalekiej północy komunikowali się rybacy i kupcy z Norwegii i Imperium Rosyjskiego), staroangielski, scots, gocki, farerski z Wysp Owczych, norweski, islandzki? Gdzie są jakieś dialekty Wspólnej Mowy, jakieś regionalne wariacje? GRRM chyba nigdy o takich sprawach nie pomyślał.

Nie wymagam oczywiście, żeby Martin jak Tolkien tworzył nowe języki i pokazywał ich historyczną ewolucję… Tutaj Tolkien jest po prostu niedościgniony. Nie sądzę, by jakikolwiek pisarz fantasy dysponował kiedykolwiek takim zasobem wiedzy – Tolkien znał doskonale kilkadziesiąt języków, a wiele kolejnych w różnym stopniu… Pisał aliteracyjną poezję w staroangielskim, wiersze w wymarłym od wieków gockim, tłumaczył „Beowulfa”, „Pana Gawena i Zielonego Rycerza”… Przez dwadzieścia lat był profesorem języka anglosaskiego w Oksfordzie (Rawlison and Bosworth Professor of Anglo-Saxon, Oksford jest jednym z tych uniwersytetów, gdzie katedry i profesury nazywa się na cześć zasłożonych osób), by potem otrzymać katedrę języka angielskiego i literatury angielskiej (Merton Professor of English Language and Literature). Od 1980 roku na tej uczelni istnieje profesura nazwana w hołdzie wobec jego dorobku – J.R.R. Tolkien Professorship of English Literature and Language. George R.R. Martin nie jest z wykształcenia filologiem i jego główne zainteresowania leżą gdzie indziej (choć nie wątpię, że cechuje się wysoce filologiczną wrażliwością). Jak sam podkreśla, pod względem tworzenia języków – i zakorzenienia świata w rzeczywistych językach – zapewne nikt nigdy nie prześcignie Tolkiena….

Ale, dlaczego nie można nawet wspomnieć o jakimś zróżnicowaniu? Wystarczy powiedzieć, że cała szlachta posługuje się jakąś „łaciną” (niekoniecznie staro-valyriańskim), a podróżujący ludzie z gminu (jak Davos), po prostu znają kilka języków/dialektów.

DaeL: Mhm… Wprawdzie nie mam takiej wiedzy na temat kształtowania się i ewolucji języków jak ty, ale uderzyła mnie jeszcze jedna rzecz, związana z tematami, którymi się pasjonuję, to znaczy historią i religioznawstwem. Otóż zachodzące w językach zmiany, mają ogromny wpływ na doktryny religijne, poglądy filozoficzne czy nawet rozumienie historii. Można żartobliwie sprowadzić to do konstatacji, że słowa zmieniają znaczenie, i gdybym powiedział po staropolsku, że widzę mężczyznę, z frędzlem przy pasie, to większość odbiorców przekazu wzięłaby mnie za osobę wulgarną. Ale co, jeśli oryginalne znaczenie słów zupełnie znika z pamięci? Co jeśli ma kolosalne znaczenie? To jest autentyczny problem z jakim zmagają się dzisiaj teologowie chrześcijańscy, a przypuszczam, że również badacze innych religii. No bo weźmy postać samego Jezusa. Niektórzy badacze utrzymują, że był nazareitą (człowiekiem, który ślubował nie ścinać włosów), ale skrybowie kopiujący tekst sto lat później nie znali już tego pojęcia bo wyszło z użytku, więc niezrozumiałe słowo powiązali z miastem Nazaret, czyniąc Jezusa Nazarejczykiem. Nie wiem kto ma rację, ale niejedną pracę doktorską obroniono argumentując w jedną albo w drugą stronę. Myślę, że Pieśń Lodu i Ognia wiele by zyskała, gdyby słowa przepowiedni pełne były niezrozumiałych terminów, które w nowym kontekście kompletnie się nie trzymają kupy, budząc powszechną frustrację. Mamy niby jakieś pojedyncze nieporozumienia dotyczące Księcia Którego Obiecano, ale to taki drobiazg w obliczu niezliczonych możliwości. Naprawdę brakuje mi tej ogólnej frustracji maesterów przy odczytywaniu starych tekstów.

Bluetiger: Ciekawy pomysł z tymi problemami z odczytaniem źródeł. Sam myślałem, że gdyby Martin napisał o czymś w rodzaju andalskiej laciny, której od tysięcy lat celowo nie zmieniano, łatwiej byłoby wytłumaczyć jakim cudem przy tak niskim poziomie badań nad językiem maesterowie potrafią przeczytać choć jedno słowo ze starych kronik. Chociaż chyba można to tak połączyć, że wprawdzie jest jakiś tam wspólny język całego świata nauki, ale na przestrzeni lat jednak nieco się zmieniał (np. wprowadzano jakieś terminy albo zapożyczenia, by określić jakieś nowe wynalazki albo zjawiska), i przez to badacze czasem nie zgadzają się co do tego, co w danym kontekście oznacza wyrażenie, którego użył jakiś arcymaester żyjący przed piętnastoma wiekami.

Jak wziąć się za poprawianie Martina?

DaeL: Spróbujmy więc poprawić Martina. Gdybym miał przygotować, jako laik, wersję minimum koniecznych zmian, to pewnie wziąłbym się za Dornijczyków. Aż się prosi, aby pod wpływem migracji Rhoynarów ich mowa została w znaczący sposób zmieniona. A gdyby ich język był nie do końca zrozumiały dla reszty mieszkańców Westeros, to niechęć do południowców byłaby łatwiejsza do zrozumienia.

Bluetiger: Tu przypomina się sprawa pozostałości dawnych języków w angielskim krajobrazie – pod postacią nazw geograficznych. Na przykład przyrostek -by jest pochodzenia nordyckiego i oznacza osadę. Odnajdujemy go na przykład w „Grimsby” oraz „Crosby”. Z kolei „caster”/”chester” ma poschodzenie łacińskie – od „castrum”, czyli twierdzy. Stąd Gloucester, Lancaster, Doncaster, Chester, Exeter i tak wiele innych nazw. „Combe”, jak w „Farncombe”, jest brytyjskie (czyli starożytnym celtyckim języku Brytów). Staronordyckie są też „-firth”, „-gate”, „-garth”, „-howe”, „-thorpe”, „-wick”…

Staroangielskie są na przykład: -ack i -ock, czyli dąb – w Ashton lub Ashford); -ast, czyli wchód – w Aston; -axe i -exe (od „acsa”) czyli rzeka – w Esk, Usk, Exeter; -leach, czyli polana, stąd Wembley to „polana Wemby”; wreszcie powszechne -bury (borough, burgh), czyli „fortyfikacja”, choćby w Canterbury, Shrewsbury, Edinburgh czy Tewkesbury.

Oczywiście, większość z tych toponimów odnajdujemy również w Westeros… szkoda tylko, że GRRM nie stworzył jakiegoś przemyślanego systemu, na przykład używając celtyckich przyrostków w nazwach kilku miejsc na południu, co wskazałoby nam które osady istniały w czasach przed przybyciem Andalów. Albo gdyby zostawił nam jakieś lingwistyczne ślady obecności Żelaznych Ludzi na zachodnim wybrzeżu Północy. Tolkien coś takiego zrobił – na przykład w regionie Bree w Śródziemiu występuje wiele nazw pochodzenia celtyckiego, które oddają pozostałości po dawnych mieszkańcach tych terenów sprzed przybycia hobbitów. Podobnie jest zresztą z imionami. Tutaj GRRM-owi idzie nieco lepiej, na przykład „Rickard” to wariant „Richarda”, który występuje na ziemiach podległych Winterfell… na południu mamy albo „Richarda” albo „Rycherda”. Jednak z innymi imionami jest gorzej, trudno się dopatrzeć jakieś konsekwencji w używaniu np. „Harolda” i „Haralda”… Podczas gdy w naszym świecie mamy poległego pod Stamford Bridge w 1066 roku króla Norwegii Haralda Hardradę, zaś zwycięzcą tego starcia jest Harold Godwinson z Anglii.

DaeL: Poza tym każde miejsce odseparowane od reszty kontynentu powinno mieć własny dialekt. Inaczej też powinni mówić ludzie związani z handlem drogą morską – mieszkańcy Starego Miasta czy Białego Portu. Gigantyczne różnice winny dotyczyć mowy dzikich, stanowiąc dodatkowy (poza tym umiłowaniem wolności) powód dla którego nie przełażą pojedynczo przez Mur, i nie wpisują się w tradycyjne struktury feudalne Siedmiu Królestw. No i regionalizmy… Konieczne byłoby wprowadzenie wielu regionalizmów, pozwalających łatwo odróżnić skąd pochodzi dana osoba (zwłaszcza, jeśli nie należy do najwyższych warstw społecznych. Tematu Essos nie chcę nawet poruszać. Ale wiem, że Ty masz już w głowie o wiele bardziej skomplikowany plan na poprawienie Martina.

Bluetiger: Starałem się – naśladując nieco metodę Tolkiena – spojrzeć na to z punktu widzenia ewolucji języka i jego historii. A to oznacza, że musimy zacząć od czasów najdawniejszych. Pierwszym językiem, którym kiedykolwiek posługiwano się w Westeros była Prawdziwa Mowa, czyli język Dzieci Lasu. Z czasem zaczęły się nim posługiwać także Olbrzymy, przez co powstały dwa dialekty – ten należący do Dzieci Lasu i ten, którym mówili ich więksi kuzyni. Możemy jedynie spekulować, czy istniały tu jakieś dalsze podziały – w Erze Świtu Dzieci Lasu zamieszkiwaly ogromny obszar od Deszczowego Lasu w Krainach Burzy po daleką Północ, więc wydaje się zasadnym przypuszczać, że istniały liczne dialekty – choć możliwe, że dostęp do niemal natychmiastowej komunikacji jaką umożliwiała sieć czardrzew sprawiał, że język nie podlegał aż tak silnym lokalnym zmianom. Podobnie, niejasnym pozostaje czy Dzieci miały krewnych w Essos, choć silnymi kandydatami są tutaj Leśni Wędrowcy, Ifequevronowie, a także Przedwieczni z Leng i pierwsi mieszkańcy Naath, po których współcześni Naathi mogli odziedziczyć charakterystyczne złote oczy.

Języki Pierwszych Ludzi

DaeL: A potem nadeszli Pierwsi Ludzie.

Bluetiger: Tak. Dlatego kolejnym pra-językiem jest mowa, którą tutaj nazwiemy „Old First Mannish”, którą posługiwali się Pierwsi Ludzie w okresie migracji do Westeros. Najprawdopodobniej jej korzeni należy szukać w obszarze Stepów, w pobliżu Królestwa Królowych Rybaczek. Język ten najwyraźniej miał wspólnego przodka z andalskim, a być może również z rhoynarskim. Gdy Pierwsi Ludzie przybyli do Westeros, część osiadła na południu, podczas gdy inne grupy dotarły aż na Północ. Według pewnych teorii jeszcze inne plemię dotarło na Żelazne Wyspy, stając się przodkami Żelaznych Ludzi.

DaeL: I oczywiście w pewnym momencie już ta mowa zaczęła dzielić się na odrębne dialekty.

Bluetiger: Tak, ale skupmy się najpierw na językach i dialektach szczepy, który zasiedlił Północ. Ich język nazwijmy „Northern First Mannish”. Gdy po Długiej Nocy wzniesiono Mur, z niejasnych do końca powodów pewna część Pierwszych Ludzi znalazła się za nim, zapoczątkowując lud Dzikich, czyli Wolnych Ludzi. Niewątpliwe, ta separacja nie pozostała bez wpływu na kwestie lingwistyczne. Język, w który wyewoluował „Northern First Mannish” na północ od Muru określimy tu jako „Old Wildling”, zaś ten z południa jako „Old Northern”.  Od tego pierwszego pochodzą wszystkie dialekty używane Za Murem, z tym, że na niektóre z nich wpływ mogły mieć różne odmiany Prawdziwej Mowy. Wymieńmy tu: język Thennów, najbardziej zbliżony do dawnego „Northern First Mannish”, dialekt Rogostopych, dialekt plemion znad Lodowej Rzeki, dialekt znad Zamarzniętego Brzegu, dialekt jaskiniowców z Mroźnych Kłów, dialekt z Nawiedzanego Lasu, język storroldiański (którym posługiwano sie w Hardhome i w pozostałej części Przylądka Storrolda), wreszcie dialekt Nocnych Biegaczy. W kontaktach z Nocną Strażą i kupcami, Dzicy którzy nie znają języków z południa używają „języka kupieckiego”, czyli mieszaniny przeróżnych zwrotów i wyrazów pochodzących z najróżniejszych języków, o bardzo uproszczonej gramatyce.

DaeL: Czyli coś w rodzaju języka pidżynowego…

Bluetiger: Owszem. Mowa ta nie jest dla nikogo ojczysta, więc należy ją zaliczyć do pidginów, takich jak znany z naszego świata russenrosk, czyli zlepek rosyjskiego i norweskiego, którym posługiwali się w XVIII i XIX rybacy i kupcy z tych dwóch narodów we wzajemnych kontaktach. Oczywiście, „język kupiecki” różni się w zależności od regionu (gdyż w każdym z nich występuje inna odmiana języka Dzikich). Wyróżnijmy zatem „dialekt z Wieży Cieni”, „dialekt z Nawiedzanego Lasu” (i Czarnego Zamku) oraz „dialekt ze Wschodniej Strażnicy”. Dialekt z Hardhome wymarł zupełnie wraz z zagładą tego jedynego prawdziwego miasta po północnej stronie Muru.

DaeL: No to może przejdźmy do potomków języka „Old Northern”.

Bluetiger: W tej poprawionej lingwistycznie wersji Planetos z upływem czasu wyodrębniły się tu dwa języki: średnio-północny (Middle Northern), który rozkwitał w ciągu wieków, gdy w Erze Herosów na Północny pojawily sie liczne państewka, oraz daleko-średnio-północny, którym posługiwano się na wschodnim wybrzeżu i na wyspach. Ten drugi miał żywy kontakt z mową Dzikich, więc wykazuje silne podobieństwa pod względem słownictwa. Niektórzy maesterzy sugerują wręcz, że jest to potomek języka „Old Wildling”, a nie „Old Northern”. Tak czy inaczej, ów język zostawił po sobie skagoski, skanijski (który wymarł, gdy Skagosowie najechali na Skane), dialekt z Gór Północy (którym posługują się tamtejsze klany), dialekt z Daru (Daru Brandona i Nowego Daru) oraz dialekt z Ostatniego Domostwa. Od średnio-północnego pochodzą wysoki północny, którym mówiła szlachta z tego królestwa w okresie przed Podobojem (choć stopniowo zanikał na rzecz wysokiego andalskiego, czyli Wysokiej Wspólnej Mowy) oraz jego bliscy krewni, dialekt z Winterfell („wspólny północny gminu”) oraz dialekt z Wilczego Lasu. Kolejne dialekty pochodzą: z Karholdu, znad Długiego Jeziora, ze Strumieniska, z Krainy Kurhanów, z Niedźwiedziej Wyspy, z Przylądka Morskiego Smoka, z Fosy Cailin, z Kamiennego Brzegu, z Przylądka Krakena, z Krzemiennych Klifów, z Hornwood, z Wdowej Strażnicy oraz z Dreadfort.

DaeL: Ale dialekty te są póki co wzajemnie zrozumiałe…

Bluetiger: Owszem, choć ciekawymi przypadkami są dialekt z Przesmyka, który wykazuje bardzo silne wpływy Prawdziwej Mowy, a także dialekty z Kamiennego Brzegu, Krzemiennych Klifów, Przylądka Krakena oraz Przylądka Morskiego Smoka, w których przetrwało pewne słownictwo z mowy Żelaznych Ludzi, którzy niegdyś zajęli te tereny. Na Niedźwiedziej Wyspie przetrwał ponadto dialekt wspomnianej mowy, „bjorn”, którym posługują się nieliczni mieszkańcy wywodzący się od dawnych zdobywców.

DaeL: Pozostaje kwestia Muru i misz-maszu językowego, jaki siłą rzeczy musi tam występować.

Bluetiger: Jeśli chodzi o Mur, oficerowie i szlachta służący w Nocnej Straży posługują się Wysoką Wspólną Mową, zaś ludzie z gminu albo Wspólną Mową, albo szczególnym creolem, który wystepuje tylko na Murze. Z tego względu dowodzenie tak różnorodną formacją może stwarzać znaczne problemy, choć Lordowie Dowódcy od dawna dbają o to, by każdy nowy rekrut poznał przynajmniej podstawowe zwroty i komendy we Wspólnej Mowie.

DaeL: To dość skomplikowana mozaika językowa. A co z Żelaznymi Wyspami?

Bluetiger: Tam odnajdujemy liczne dialekty, których powstaniu sprzyjał wyspiarski charakter królestwa, a także brak wewnętrznej jedności w wielu okresach historycznych. Część measterów uważa, że mowa Żelaznych Ludzi pochodzi od Old First Mannish, a dokładniej od jego potomka zwanego Old Iron Islander, który oddzielił się od Old First Mannish w tym samym czasie co Northern i Southern First Mannish. Od Old Iron Islander pochodzą trzy języki: Middle Iron Islander, od którego pochodzi współczesna mowa mieszkańców Żelaznych Wysp, a także Southern Iron Islander i Northern Iron Islander. „Southern” był grupą dialektów używanych na podbitych przez łupieżców Arbor oraz Wyspach Mglistych (obecnie Tarczowych). Gdy ludzie z Reach odzyskali te tereny, zanikły one zupełnie. „Northern” posługiwali się osadnicy na zajętych: Wyspie Niedźwiedziej, Przylądku Krakena, Przylądku Morskiego Smoka oraz Krzemiennych Klifach. Po pierwszym z nich pozostał wymierający powoli „bjorn”, zaś trzy dalsze zostawiły pewne ślady w dialektach języka północnego używanych w tych miejscach. Od Middle Iron Islander pochodzi współczesny Iron Islander, którego dialekty odnajdujemy na: Pyke, Orkmont, Wielkiej Wyk, Starej Wyk, Saltcliffe i Blacktyde, przy czym odmiana ze Starej Wyk praktycznie nie różni się od tej używanej na sąsiedniej wyspie. Żeglarze z Wielkiej Wyk zasiedlili Samotne Światło, więc język, który rozwinął się na tej odizolowanej wysepce, farn (jego rzeczywistym odpowiednikiem jest norn), jest potomkiem ich dialektu, choć nie był to współczesny „dialekt z Wielkiej Wyk”, lecz raczej jego przodek, odmiana „Middle Iron Islander”.

DaeL: Oczywiście Żelaźni Ludzie mieli sporo kontaktów z ludnością kontynentu. Niekoniecznie przyjemnych kontaktów. To też musiało wpłynąć na ewolucję ich języka.

Bluetiger: Przede wszystkim na Wielkiej Wyk. Z Wielkiej Wyk pochodził ród Hoare’ów, toteż gdy królowie z tego rodu podbili Dorzecze, wykształcił się tam język „normandzki”, odmiana andalskiego o silnych wpływach słownictwa mowy zdobywców. Pewne pozostałości tej mowy przetrwały w dialektach z okolic Fairmarket (gdzie Hoare’owie mieli swoją stolicę) oraz z Harrenhal.

DaeL: Skoro zawędrowaliśmy do Harrenhal, pora opowiedzieć o językach południa. Ale tutaj nie popełnić błędu andalocentryzmu i zapominać o kształtowanej przez tysiąclecia mowie Pierwszych Ludzi.

Bluetiger: Dokładnie Na południu potomkiem dawnej mowy Pierwszych Ludzi był „Southern First Mannish”, który rozdzielił się na języki: z Krain Zachodu (w tym dialekt „casterliański”, którym posługiwano się na dworze), z Reach (którego odmianą były m.in. „gardenerski” z Wysgrodu oraz „staromiejski”, ten ostatni wraz ze staroandalskim są przodkami Wspólnej Mowy), z Dorne (po którym pozostał „dornijski-górski”, mowa kamiennych Dornijczyków), z Krain Burzy, z Dorzecza (po którym pozostał tylko „blackwoodzki”) oraz język z Doliny, którego jedynym potomkiem jest mowa klanów z Gór Księżycowych, choć nieliczne słownictwo zapożyczyła odmiana andalskiego, którą mówi się na ziemiach Royce’ów z Runestone.

Andalskie języki południa

DaeL: A potem nadszedł czas Andalów…

Bluetiger: Wraz z kolejnymi przybyszami z Essos do Westeros trafiła cała rodzina języków andalskich. Na szczególną uwagę zasługuje tu język „staroandalski”, który ze względu na fakt, iż to własnie w nim spisano „Siedmioramienną Gwiazdę” i pozostałe święte teksty, otaczano szacunkiem i na jego bazie powstał język liturgii używany przez Wiarę, oraz wysoki andalski, którym posługiwali się szlachetnie urodzeni Andalowie pochodzący z różnych królestw. Jego centrum było stało się Stare Miasto, i to z niego powstała Wysoka Wspólna Mowa, promowana przez maesterów i Wiarę jako uniwersalny język szlachty i uczonych, której pospolitą odmianą jest Wspólna Mowa gminu.

DaeL: No i mamy zapowiadane przez ciebie liczne dialekty.

Bluetiger: Jak najbardziej. Na południe od Przesmyka odnajdujemy licznych potomków andalskiego. W Krainach Zachodu są to: dialekt z Lannisportu, dialekt wysoko-westerlandzki (mowa szlachty Królestwa Skały, wyparty przez Wysoką Wspólną Mowę), dialekt z Crakehall, dialekt z Silverhill, dialekt ze Złotego Zęba, dialekt z Ashemark oraz dialekt środkowych Krain Zachodu. Mowa mieszkańców Pięknej Wyspy zdradza wpływy języka Żelaznych Ludzi, podobnie jak dialekt z Kayce, w którym odnajdujemy liczne zapożyczenia z niego, co łatwo wyjaśnić, jeśli przypomnimy sobie, że władający miasteczkiem ród Kenningów to gałąź rodu z Żelaznych Wysp.

Dialekty języka andalskiego z Reach pochodzą z: Wysp Tarczowych, północnego Reach (Goldengrove), wschodniego Reach (Tumbleton), właściwego Reach (Wysogród, ziemie nad Manderem), dialekt marchijski (Horn Hill, Starpike), dialekt południowego Reach (Sunflower Hall, Trzy Wieże), dialekt arborski, wreszcie dialekt staromiejski, na którym oparta jest Wspólna Mowa. Potomkiem dialektu znad Manderu jest jedyny potomek andalskiego występujący na Północny, mowa z Białego Portu i okolic.

W Krainach Burzy wyróżniamy następujące dialekty „stormlandzkiego” (andalskiego z Krain Burzy): marchijski, zachodni, z Deszczowego Przylądka, z Estermont, z Tarth („mornijski”), z Królewskiego Lasu, z Haka Masseya. W Dolinie tamtejszy andalski zapoczątkował dialekty: z Sisterton, z Pebble, z Papps, z Paluchów, znad Zatoki Krabów, z Runestone oraz dialekt środkowej doliny (domena Arrynów).

W Dorzeczu pojawił się język „Riverlander-Andal” o odmianach: z Seagard i Przylądka Orłów, z północnego Dorzecza (Bliźniaki), z Fairmarket i pod Harrenhal (w którym występują pewne wpływy mowy Żelaznych Ludzi), ze wschodniego Dorzecza (Maidenpool), z zachodniego Dorzecza (Pinkmaiden) oraz z południowego Dorzecza (Riverrun). Ciekawym przypadkiem jest używany w Dolinie Blackoodów język stanowiący jedyną w tym królestwie pozostałość po mowie Pierwszych Ludzi.

DaeL: Przed Podbojem nie istniał taki twór jak Krainy Korony, jak wygląda jego geografia językowa?

Bluetiger: W zależności od regionu występują tam odmiany języków z sąsiednich królestw. I tak, dialekt z Haka Masseya i Królewskiego Lasu pochodzą z Krain Burzy, dialekt z Duskendale i dialekt ze Szczypcowego Przylądka z Dorzecza itd. Na szczególny uwagę zasługuje stanowiący połączenie valyriańskiego i andalskiego język, którym posługuje się lud na Smoczej Skale, Driftmarku i Szczypcowej Wyspie. Szlachta z rodów Targaryenów, Velaryonów i Celtigarów używała oczywiście czystego valyriańskiego. Dialekt z Królewskiej Przystani wykazuje cechy wspólne z każdym z pozostałych dialektów z Krain Korony, trudno więc dokładnie prześledzić jego historię.

Dorne

DaeL: A na koniec mamy Dorne. Jego odrębność językowa jest tak oczywista, że sam na to wpadłem.

Bluetiger: Pod względem językowym Dorne jest nie tylko najbardziej odrębne, ale też najbogatsze. Kamienni Dornijczycy posługują się „górskim dornijskim”, potomkiem języka Pierwszych Ludzi, zaś Piaskowi Dornijczycy „andalskim dornijskim”. Ten ostatni posiada kilka dialektów, w tym te z: Piaskowca, Hellholtu, ze Słonego Brzegu, z Yronwood oraz z Wyl. Słoni Dornijczycy używają „dornijsko-rhoynarskiego”, który powstał, gdy andalska mowa Morsa Martella zetknęła się z rhoynarskim królowej Nymerii i jego ludu. W języku tym wyróżnia się dialekty: znad Plagi (rzeki Scourge), znad rzeki Vaith, z okolic Słonecznej Włóczni. Sieroty znad Zielonej Krwi posługują się rhoynarskim, choć od czasów Tysiąca Okrętów zaszły w nim liczne zmiany. Wreszcie, w dolinie rzeki Torrentine, w domenie Dayne’ów ze Starfall napotykamy najbardziej tajemniczy język w Siedmiu Królestwach, który wydaje się nie być spokrewniony ani z mową Pierwszych Ludzi, ani z andalskim czy rhoynarskim. Ten „baskijski” Westeros pozostaje zagadką nawet dla najbardziej uczonych arcymaesterów.

DaeL: Ufff… Więc to by było „z grubsza” Westeros i jego bogactwo językowe. Tak to powinno wyglądać, gdyby Martin chciał odwzorować w sposób realistyczny ewolucję języków. Cóż, może zasugerujemy mu przepisanie książek pod tym kątem… ale dopiero gdy upora się z Wichrami i Snem. A w międzyczasie, zawsze możemy uzupełniać sobie braki martinowskiego worldbuildingu twoimi pomysłami. Ale to jeszcze nie koniec naszego wytykania błędów tego fantastycznego pisarza. Już wkrótce przeczytacie do czego jeszcze się chcemy przyczepić.

0

0