Bez Prądu: Europa Universalis – Price of Power

Graczom komputerowym, zwłaszcza miłośnikom strategii, z pewnością nieobcy jest wydawca Paradox Interactive, twórca takich gier z gatunku „Grand Strategies” jak: Crusader Kings, Europa Universalis, Victoria, czy Hearts of Iron. Pozycje niesamowicie zaawansowane i rozbudowane o gigantyczną liczbą dodatków, od których wielu graczy odbiło się z powodu ogromnej złożoności rozgrywki. Ale ja nie o grach komputerowych. W 2019 roku wydawca Aegir Games ogłosił na Kickstarterze możliwość wsparcia powstającej gry planszowej na bazie jednej ze wspomnianych gier, pod tytułem: „Europa Universalis: Price of Power” („EU: PoP”). Skusiłem się na zakup, a w roku 2023 gra w końcu dotarła do wspierających. Długo zastanawiałem się, czy o niej wspominać na łamach FSGK.PL, bo gra jest praktycznie niedostępna na rynku, jednak dziś startuje na Gamefound kampania związana z dodatkiem „Defying Destiny”. W jej trakcie będzie można zakupić również reprint podstawki. Przeczytajcie więc, czy warto się nad tym tytułem pochylić i dołożyć do swojej kolekcji!

Na początku jeszcze ważna informacja: gra nie ma wydania polskiego, a sama pozycja to ogromna ilość tekstu. Każdy z graczy musi znać język angielski bardzo dobrze! Dodatkowo moja recenzja dotyczy „Deluxe Edition”, rozbudowanej o dodatkowy zestaw scenariuszy, zestawy dla 2 dodatkowych graczy, posiadającej zmienione znaczniki i przede wszystkim zawierającą mapę poszerzoną o tereny Europy Wschodniej. Z tego, co mi wiadomo, to właśnie edycja „Deluxe” powinna być dostępna na Gamefound.

W pierwowzorze obejmujemy rządy w jednym z europejskich krajów i próbujemy doprowadzić go do glorii i chwały. Nie inaczej jest w planszowym odpowiedniku przeznaczonym dla grupy od 1 do 4 (wersja „Deluxe” do 6) graczy. Będziemy to robić poprzez kolonizację, toczenie wojen, rozbudowę miast na podległych terenach, czy wasalizując (oraz anektując) inne kraje. Twórcy przewidzieli przeróżne scenariusze, w których do wyboru dostajemy do poprowadzenia takie europejskie potęgi jak Austria, Francja, czy Hiszpania, ale również Holandia, a nawet Państwo Watykańskie! W „Deluxe Edition” spotkamy dodatkowo jeszcze m.in.: Polskę, Moskali czy Imperium Osmańskie. Każde z tych państw i scenariuszy posiada własny zestaw wydarzeń i władców oraz ustaloną liczbę tur. Pojawiają się w nich również specjalne zasady rozgrywki oraz punktowania, a dla osób pragnących dodatkowej immersji mamy opis ówczesnej sytuacji europejskiej i tła danego scenariusza. W grze można wprowadzić do rozgrywki w pełni zautomatyzowane BOTy lub Dynamiczne NPR, aby dodatkowo ją urozmaicić. Jeśli gracze mają ochotę, mogą wybrać dowolny kraj na mapie, którym chcieliby zarządzać, z tą różnicą, iż będą musieli wtedy korzystać z generycznych rozwiązań, a rozgrywka może stracić pewien balans. Mnogość opcji oraz możliwości już na etapie przygotowywania rozgrywki jest ogromna, a to dopiero preludium.

Sama rozgrywka natomiast to czysta epickość, która na początku może wręcz przytłaczać. Na każdą z rund będziemy dostawać określoną liczbę kości władzy monarszej (może się ona jednak zwiększać również w trakcie tury), które wykorzystujemy na poszczególne akcje główne. Będziemy m.in. wynajdować technologie, prowadzić dyplomację między graczami, nawracać regiony, eksplorować dalekie lądy, które następnie możemy skolonizować, umieszczać wpływy w innych krajach, rekrutować jednostki, wypowiadać wojny i wiele, wiele innych. Dodatkowo w trakcie każdej z rund dostępne będą specjalne wydarzenia, które mogą mocno namieszać nam samym jak i przeciwnikom, a wybranie jednego z wydarzeń jest obowiązkowe przed spasowaniem. Mamy też akcje pomniejsze, które możemy brać niezależnie w trakcie naszej tury, jak chociażby: zatrudnianie doradców, branie oraz spłacanie pożyczek, wzywanie sojuszników do broni, czy odświeżanie zasobów ludzkich celem ich rekrutacji. Każdy z krajów ma bowiem określone zasoby ludzkie uzależnione od liczby i wielkości miast oraz wasali. To sprawia, że wojny czasem toczone są również na „wymęczenie i wykrwawienie” przeciwnika, a większe podboje wymagają ogromnych nakładów finansowych, czasu, zasobów ludzkich i nie zawsze są łatwe do ogarnięcia w trakcie jednej rundy.

Wojna (a właściwie część militarna rozgrywki) jest moim zdaniem jedną z najbardziej skomplikowanych mechanik w grze „EU: PoP”. Pomijając wysoki koszt jej prowadzenia, niesie ona za sobą również inne konsekwencje. Przede wszystkim, aby bezkarnie ją wypowiedzieć, musimy mieć powód do wojny. Następnie zarówno my jak i przeciwnik (w tym NPR) możemy wezwać na pomoc sojuszników. W przypadku poboru jednostek konieczne jest sprawdzanie możliwości rekrutacyjnych regionu. Do tego dochodzi rozproszona wielokrotnie struktura państw w okresie renesansu. Czasem poszukiwanie pojedynczych miast (prowincji) należących do danego kraju potrafi zająć kilka chwil. Pokonanie przeciwnika w polu to jeszcze nie zwycięstwo, bo następnie miasta musimy oblegać i okupować. Zaatakowane państwo „neutralne” jeśli nie zostało zmiecione z powierzchni ziemi, może przeprowadzić inwazję na nasze ziemie i nie tylko odbić swoje włości, ale również zabrać nam nasze! Na koniec rundy dochodzi faza pokoju, ale nawet jeśli w pełni podbiliśmy przeciwnika, to miasta są niezadowolone i mogą się jeszcze zbuntować (co wywoła kolejne potyczki, a może i odbicie prowincji). Utrzymanie stanu wojny zaś niesie za sobą reperkusje w postaci obniżenia stabilności państwa. Brzmi skomplikowanie? To dodam, że możemy wymusić – w zależności od tego, jak poszło nam w wojennej kampanii – przeróżne warunki pokoju, jak chociażby biały pokój, wasalizacja, nawrócenie lub dokonać pełnej aneksji. Ba, jeśli to wojna między graczami, możemy nawet spróbować zwyczajnie zażądać odkupu za podbite miasta i oddać je poprzedniemu właścicielowi. Zwłaszcza jeśli nie widzimy dużej szansy na skuteczne kontynuowanie kampanii.

Epickości dodaje również mnogość możliwości rozwoju swojego państwa. Specjalne karty akcji, które zdobywamy w trakcie rozgrywki, pozwalają nam tworzyć wasali, a tych następnie możemy wciągnąć w nasze włości. Nie jest to oczywiście łatwe i „tanie” przedsięwzięcie, ale jak już opisałem we wcześniejszym akapicie – wojna też często nie.  Niektórzy z graczy mogą się również skupić w pewnym sensie na „porzuceniu” Europy, w której nadal mocno obecne jest  Święte Cesarstwo Rzymskie (wyrywanie z niego kawałków terenu potrafi być jeszcze bardziej kosztowne), a Protestanci zaczynają szerzyć niepokoje. Zamiast wikłać się w ten bałagan, można przenieść swoją uwagę na przyjemną kolonizację oraz walkę z tubylcami na dalekich kontynentach. Szybko jednak okazuje się, że wcale nie jest to aż taką sielanką, bo będzie trzeba radzić sobie z buntami autochtonów, statkami tonącymi na morzu, a także atakami innych graczy. Przeciwnik może w końcu dojść do wniosku, że zamiast odkrywać Nowy Świat samemu, łatwiej będzie mu ograbić i zająć nasze wznoszone w pocie czoła osady. A może przypadnie Ci właśnie rola obrony HRE przed próbującymi rozerwać je przeciwnościami wewnętrznymi i zewnętrznymi?

Do tego wszystkiego, co już opisałem, dochodzi śmiertelność generałów, doradców oraz władców, na którą musimy również zwracać uwagę. Poza ranami w bitwie mamy tutaj również zasymulowany „zwyczajny” etap starzenia się postaci. Zdarza się, że umierają nam w najmniej odpowiednim czasie, gdy na ręce nie mamy przygotowanego żadnego „następcy”. Jeśli tego byłoby mało, to w „Europa Universalis” jak w prawdziwym życiu – pieniądz rządzi światem. Nie dość, że ogromna większość działań kosztuje gromadę złota, to dochodzi jeszcze konieczność opłacenia wszystkich doradców, statków oraz wojsk na koniec rundy. Aby pozyskać fundusze, posiadamy akcję handlu, która jednak nie zawsze jest skuteczna ze względu na swoją losowość (karty determinują czym i w którym węźle się on odbywa). Czasem warto też uciec się do drobnych uszczypliwości wobec innych, czy wręcz „wojen” handlowych, aby nasze państwo nie zbankrutowało!  A nie wspomniałem jeszcze o Kurii Papieskiej…

Ta epickość, jak nietrudno się domyślić, ma swoją cenę. Jest to ogromna ilość czasu i przestrzeni niezbędna na rozgrywkę. Powiem wprost: samo przygotowanie planszy pod konkretny scenariusz potrafi zająć ok. 2 h, a na rozgrywkę lepiej zaplanować od razu cały weekend. Nie zrozumcie mnie źle, są scenariusze, gdzie da się ją skrócić do ok. 8-10 h, niemniej nasze partie to głównie rozgrywki 12+ h… A jeszcze nigdy nie grałem w 5 czy 6 osób! Na aż taką epickość nie mamy gotowej ekipy, ale również chyba miejsca na stołach. Do tego dochodzi czasem downtime w oczekiwaniu na swoją kolej, zwłaszcza gdy my już w danej rundzie spasowaliśmy, a inni gracze na przykład toczą między sobą wojnę.

Wspominałem również o możliwości rozgrywki solo. Taki tryb wiąże się z koniecznością zastosowania pewnego rodzaju automów (BOTów), których nie jestem miłośnikiem. Ich wprowadzenie wymaga wielokrotnego wertowania różnej maści diagramów opisujących zależności i ich zachowanie. O ile dodanie pojedynczego „automatycznego gracza” jeszcze nie stanowi jakiejś dramatycznej przeszkody, o tyle trzy próby podejścia do grania z 2 lub 3 BOTami skutecznie mnie od tego rozwiązania na razie odstręczyły. Nie mówię, że jest to rozwiązane źle. Po prostu ze względu na czasochłonność i mozolność jestem na „nie”. Jeśli decyduję się na grę samemu w planszówkę, to wolę poświęcić go na grę solo choćby w „This War of Mine”.

Wydanie gry nie pozostawia prawie nic do życzenia. Bardzo dobra jakość komponentów, znaczników, kart, pomocy graczy, czy samej planszy to to, czego spodziewałbym się od nowoczesnych planszówek w cenie ponad 500 PLN. Być może pojedyncze „maty graczy” związane z armią czy flotą mogłyby być grubsze, część żetonów wygodniejszych do użycia, kart podsumowania państw mogłoby być więcej… ale naprawdę byłoby to w mojej opinii czepianie się. Nie będę po prostu piał peanów nad wydaniem, ale też absolutnie nie będziecie mieć poczucia źle zainwestowanych pieniędzy… no, prawie. Jedna rzecz jest w mojej opinii dramatyczna, chociaż również nie do końca w kategorii wydania – instrukcja.

Tak, instrukcja w mojej opinii jest dramatycznie napisana i absolutnie nie przystaje do XXI w. Może nawet to nie jest kwestia tego, jak została napisana, ale sposobu, w jaki została złożona i udostępniona. Za to na wydawcę należałoby wylać wiadro pomyj. Nie chodzi nawet o mnogość zasad i reguł – to było w 100% do przewidzenia przy tak rozbudowanej produkcji. Grywałem też w bardziej skomplikowane pozycje pod kątem mikrozasad. Natomiast sposób zredagowania instrukcji, konieczność skakania i wertowania stron są momentami nie do zniesienia i potrafią sprawić, że drobne aspekty umykają uwadze i rodzą frustrację. Co ważne, uważam, że dało się tego uniknąć, przykładając się bardziej podczas tworzenia manuala. Dodatkowo Aegir Games na swoim kanale YT stworzył pierwszą część wideoinstrukcji, ale od wielu miesięcy gracze oczekują kontynuacji, która… nie nadchodzi. A szkoda, bo zdecydowanie byłaby przydatna do wprowadzania nowych graczy w świat „EU: PoP”.

Mimo tej łyżki dziegciu na koniec mam wrażenie, że uważny czytelnik doskonale wie, czego spodziewać się po podsumowaniu. Uważam „EU: PoP” za niesamowite doświadczenie przy planszy. Tutaj pomimo wielu godzin niezbędnych na poświęcenie rozgrywce, nawet przegrana na koniec nie boli zbyt mocno. Obserwowanie, jak bardzo rozwinęliśmy nasze włości i dokąd doprowadziliśmy nasz kraj, daje mi zawsze niesamowitą satysfakcję. Bez względu na wynik, bo czy to nie o to chodzi w grach 4X? O opowiedzenie własnej historii! Jasne, gra się o zwycięstwo i ono smakuje najlepiej, ale nawet bez niego otrzymuję ogromną dozę satysfakcji. Gdyby chodziło o samą grę, to myślę, że spokojnie dałbym jej ocenę nawet o oczko wyżej. Ale… no właśnie – sposób napisania instrukcji zmusza mnie do obniżenia jej o pół punktu. Drugie pół punktu zabieram ze względu na czas oraz pojawiający się downtime. Z tej mieszanki ocena końcowa to:

Link do strony gry na Board Game Geek

Poniżej jeszcze jedno polowanie. Tym razem na Genue na pełnej mapie Europy z wydania „Deluxe”: