Z mgły zrodzony (Brandon Sanderson)

Brandon Sanderson wielkim pisarzem jest, przynajmniej tak uważa wielu fanów literatury fantasy. Moja przygoda z jego literaturą rozpoczęła się co prawda od „Drogi Królów”, która skusiła mnie swoją okładką, ale choć moloch z serii ABŚ mnie zachwycił, to przez dłuższy czas ciężko było mi sięgnąć po jakiś inny jego cykl. Obawiałem się, czytając opisy kolejnych światów wykreowanych przez autora. W końcu się przełamałem i sięgnąłem po książkę „Z mgły zrodzony”.  nawiasem mówiąc w Polsce występuje pewne zamieszanie z tytułem. Pierwsza część trylogii powinna nazywać się “Ostatnie Imperium”, a cały cykl to “Mistborn” czyli właśnie “Z mgły zrodzony”. Tymczasem w naszym pięknym nadwiślańskim kraju zrobiono odwrotnie i tak cykl nazwano „Ostatnie Imperium” a jego pierwsza część to „Z mgły zrodzony” takie krótkie wyjaśnienie, ale mam wrażenie, że potrzebne. 

Już od pierwszej strony nie żałowałem swojego wyboru. Geografia stworzonego przez Sandersona świata nie jest skomplikowana. Akcja pierwszej książki toczy się praktycznie w jednym mieście, stolicy Imperium – Luthadel. Nie oznacza to jednak, że ten świat nie jest wyjątkowy. Wręcz przeciwnie. Otóż prawie w niczym nie przypomina on naszej Ziemi. Z nieba niemal cały czas pada popiół produkowany przez wielkie wulkany. Popiół, który zasypuje plony, zalega na ulicach i zanieczyszcza rzeki. Po zapadnięciu zmroku pojawia się gęsta mgła, która wzbudza w mieszkańcach Imperium ogromny strach.

Równie niesamowite są podziały społeczne. Ponad 90 % ludzi to tak zwani skaa, czyli niewolnicy posiadający bardzo niewiele praw. Całą resztę stanowi arystokracja i urzędnicy Ostatniego Imperatora, władcy, który rządzi niepodzielnie od niepamiętnych czasów. Tak więc mamy zamiatających ulice z popiołu, jedzących w ulicznych garkuchniach, zabiedzonych i zmęczonych życiem skaa. A obok nich opisy wspaniałych, pełnych przepychu balów organizowanych przez arystokrację gdzie jednym z najważniejszych dylematów jest to jaką suknię założyć, z kim zatańczyć i jakimi nowiutkimi plotkami się podzielić.

W prologu poznajemy Kelsiera, Ocalałego z Czeluści. I jest to postać WYBITNA. Ma w sobie coś z szaleńca, geniusza, oszusta i bezwzględnego mściciela. Ciężko jest go do końca zdefiniować. Ma niezwykłe poczucie humoru, jest do przesady pewny siebie, ale przede wszystkim jest Zrodzonym z mgły. A kto to taki? Żeby to wyjaśnić, muszę Wam opowiedzieć o systemie magii, bo jest on – jak to u Sandersona – niezwykły.  Skupmy się tylko na magii dominującej, czyli allomancji. Polega ona na spalaniu metali w swoim ciele. Każdy allomanta może spalać tylko jeden metal przypisany do jego klasy. Jest osiem podstawowych metali pogrupowanych w pary. I tak: spalane żelaza sprawia, że osoba to robiąca może przyciągnąć najbliższe mu metale, spalająca stal może te metale odepchnąć, spalanie cyny wyostrza zmysły, a cyny z ołowiem zwiększa możliwości fizyczne. Spalanie cynku umożliwia pobudzanie czyichś uczuć, spalanie mosiądzu pozwala czyjeś uczucia tłumić, spalanie miedzi wytwarza chmurę ukrywającą pobliskich allomantów, a spalanie brązu wykrywa czy gdzieś w pobliżu nie znajduje się jakiś allomanta. Jest jeszcze atium, które pozwala widzieć najbliższą przyszłość, na przykład co za sekundę zrobi stojący naprzeciwko rywal. Jak wspomniałem jeden allomanta może spalać tylko jeden metal, ale są na świecie jeszcze Zrodzeni z mgły, którzy mogą spalać wszystkie te metale, przez co są nadzwyczajnie potężni, niemal niepokonani. System magii jest świetnie przemyślany i fantastycznie się go odkrywa.

A o czym tak właściwie jest Z mgły zrodzony? Otóż jest to historia w swej konstrukcji przypominająca popularne filmy o „wielkich skokach” organizowanych przez szajki złodziei. Tylko że w tym wypadku nasza szajka chce dokonać niemożliwe. Próbuje obalić boskiego Ostatniego Imperatora. I tu zaczyna się zabawa. Poznajemy kolejnych bohaterów, członków „ekipy”: pyszałkowatego Breeze’a, osiłka-filozofa Hammonda, stetryczałego Clubsa, młodego ciekawego świata, oczarowanego Kelsierem Spooka, wysokiego niepozornego, służalczego, doskonale znającego wszelkie zasady panujące w świecie lokaja Sazeda oraz Marsha brata Ocalełego z Czeluści, który całe życie poświęcił idei rewolucji skaa. Każda z tych postaci wnosi do świata życie, każdy z nich jest tutaj po coś. Dialogi są błyskotliwe i niekiedy dość zabawne. Ekipa tworzy coś na wzór beztroskiej rodziny, która tylko bawi się w najbardziej niebezpieczny skok w historii świata, przez większość czasu. Jej członkowie cieszą się życiem, przy okazji wykonując swoje obowiązki.

Na arenie wydarzeń pojawia się jednak jeszcze jedna osoba. Niepozorna dziewczyna – Vin. Dziecko ulicy, członkini gangu, w którym herszt znęca się nad nią fizycznie i psychicznie. I to właśnie ona powoli staje się główną bohaterką powieści, kiedy to przypadkowo wpada w „oko” Stalowym Inkwizytorom. Ludziom-potworom, którzy w miejscach gałek ocznych mają wbite ogromne stalowe gwoździe wychodzące z głowy drugą stroną. Kelsier ratuje dziewczynę z opresji i staje się jej mentorem. Okazuje się bowiem, że Vin również jest Zrodzoną z mgły.

Sanderson potrafi budować napięcie, jest szczególarzem, i wszystko w jego powieściach musi być dopięte na ostatni guzik. I tak to, co jest pewną wadą w przypadku jego Archiwum Burzowego Światła, tutaj w zdecydowanie bardziej kameralnej historii jest ogromną zaletą. Towarzyszenie „ekipie” w kolejnych etapach planu jest ekscytujące, czujemy się, jakbyśmy sami uczestniczyli w tych wydarzeniach. A świat Ostatniego Imperium jest mroczny, w przeważającej większości depresyjny. W tym świecie Kelsier jawi nam się jako ostatni promyczek nadziei, światło przebijające się przez padający nieustannie popiół, ale i on za maską ze śmiechu, pewności siebie i niezachwianego optymizmu skrywa swoje mroczne tajemnice. Jest więc kilka scen chwytających za gardło kiedy szef „ekipy” otwiera się przed swoimi przyjaciółmi. No i te sceny walk. Spektakularne, pełne wybuchów, niekonwencjonalnych rozwiązań, ucieczek, forteli, połamanych kości, a nawet odciętych głów. To jest absolutna topka w branży fantasy i niewątpliwy znak rozpoznawczy Sandersona. On to po prostu potrafi. I każda tego typu sekwencja jest małym arcydziełem.

Warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden ogromny atut tej powieści. Zwroty akcji, większość mniejszych, ale wcale nie mniej zaskakujących, oraz jeden główny, którego podejrzewam nie spodziewał się absolutnie nikt czytający książkę, a który był do samego końca tak misternie ukrywany. Nie ma nawet najmniejszej wskazówki zapowiadającej to co okazuje się na samym końcu. Największa tajemnica świata jest ukryta przed oczami czytelników.

Niestety kolejne dwie części cyklu „Ostatnie Imperium” nie dorównują „Z mgły zrodzonemu”, odrobinę brakuje tam mocnych osobowości. Jest poprawnie, ale bez szału. Historia przestaje być opowieścią o ekipie złodziei-oszustów, zamiast tego dostajemy ogromną ilość polityki, zdrad, boskich ingerencji i nieco nadużywanego wątku mesjanizmu, który w pierwszej części był lepiej dozowany. Na sam koniec napiszę jeszcze, że doskonałym uzupełnieniem trylogii jest opowiadanie „Z mgły zrodzony: Sekretna Historia”, które warto przeczytać zaraz po skończeniu serii.

Podsumowując „Z mgły zrodzony” jest powieścią, którą mogę polecić z absolutnie czystym sumieniem, nie jest ona tak przytłaczająca jak „Droga Królów” (żeby nie było, że jest to słowo krytyki. Po prostu DK to grubo ponad tysiąc stron High Fantasy, na które trzeba mieć czas i sporo cierpliwości) i niesie ze sobą całą masę doskonałej zabawy. Och jakże bym chciał zapomnieć tą książkę tylko po to, by móc przeczytać ją jeszcze raz nie wiedząc, co się wydarzy.

Okiem DaeLa: Muszę dorzucić swoje trzy grosze, bo z Kubą trochę się zgadzam… a trochę nie. Przede wszystkim – Kuba trafił w samo sedno wskazując worldbuilding, a w szczególności system magii, jako jeden z największych atutów książki. Sanderson potrafił stworzyć coś niezwykle oryginalnego, fascynującego i pełnego detali, a zarazem uniknął pułapki, w jaką wpada wielu pisarzy fantasy, opisujących te wszystkie niesamowite praktyki niczym mechanizmy z gier RPG. Czytanie o przeróżnych aspektach allomancji dostarczyło mi niesamowitej frajdy. Sama oś fabularna też jest znakomita, wydaje mi się zresztą, że Sanderson sam kiedyś wspomniał, że inspirował się filmami takimi jak „Włoska robota” czy „Ocean’s Eleven”. Kuba ma też rację mówiąc, że końcowy zwrot akcji jest znakomity. Ale nie zgodzę się, że niemożliwy do przewidzenia. Ja przypuszczałem co się święci, aczkolwiek – jako że minęło już dobrych parę lat odkąd czytałem tę książkę – nie pamiętam, czy przypadkiem ktoś mnie nie uprzedził, bym go wypatrywał. No dobrze, a teraz przejdźmy do tego, co moim zdaniem nie pozwala dać „Z mgły zrodzonemu” najwyższej noty. Sanderson jest sprawnym pisarzem. Nawet bardzo sprawnym i niezwykle płodnym. Ale moim zdaniem nie ma tego drygu, tej iskry, tego ucha, które pozwala tworzyć fenomenalne dialogi. Nie zrozumcie mnie źle, czyta się to bardzo przyjemnie, książka jest napisana poprawnie, a rozmowy nie są prowadzone – jak mawiają Anglosasi – „na szczudłach” (czyli nie są nienaturalne). Tym niemniej brakło mi tutaj tej wyrazistości i błysku, która cechuje pisarzy takich jak Sapkowski, Martin czy chociażby Abercrombie (w którego twórczości zacząłem się ostatnio zakochiwać). Żadne zdanie nie zostało ze mną po zakończeniu lektury, żadna słowna riposta nie pozostawiła mnie oniemiałym. Książka nie ożyła w dialogach tak jak największe dzieła fantasy. Ale to nie jest wada. To po prostu brak zalety, który rzeczywiście uczyniłby „Z mgły zrodzonego” dziełem wielkim. Nie znaczy to jednak, że powieść nie zasługuje na rekomendację.

0

0