Ostrze (Joe Abercrombie)

Trudno zliczyć ile razy zachwalano mi jakiegoś autora, przekonując, że pisze on lub ona zupełnie jak George R.R. Martin. Ileż to razy sięgałem więc po nowe powieści i cykle, łudząc się, że zaspokoją mój głód fantasy w stylu martinowskim. I choć nie wszystkie rekomendowane książki były słabe (przeciwnie, kilka nawet całkiem mi przypadło do gustu), to w końcu ogłuchłem na te podszepty, celowo je ignorując, bo następcy Martina naprawdę znaleźć się nie dało. A jak mówi amerykańskie przysłowie: „Oszukasz mnie raz – to wstyd dla ciebie, oszukasz mnie dwa razy – to już wstyd dla mnie”. (W wersji podanej przez byłego amerykańskiego prezydenta, George W. Busha brzmiało to bodajże: „Oszukasz mnie raz, wstyd… dla ciebie… Oszukujesz… no, nie można dać się oszukać.”).

Kiedy po raz pierwszy usłyszałem o trylogii „Pierwsze prawo” Joe Abercrombiego, było to właśnie w kontekście twórczości GRRM-a. Polecano mi pierwszą powieść tego pisarza (wówczas noszącą tytuł „Samo ostrze” – potem zmienił się wydawca, a co za tym idzie przekład tytułu) jako fenomenalny przykład grimdarku w literaturze fantasy, a jednocześnie rzecz bardzo martinowską. Nie uwierzyłem.

Po „Ostrze” sięgnąłem dopiero kilka tygodni temu, z powodu czysto pragmatycznego. Potrzebowałem  jakiegoś lekkiego audiobooka żeby wytrzymać wiele godzin spędzonych w weterynaryjnej poczekalni. I bardzo szybko pożałowałem, że na Abercrombiego nie dałem się skusić wcześniej. Bo „Ostrze”, debiutancka powieść tego autora, to naprawdę kawał solidnej fantastyki, a jak wnioskuję przeczytawszy jakieś 3/4 kolejnej jego książki, to zaledwie wstęp do naprawdę znakomitej opowieści.

A ta toczy się w świecie, który na pozór jest dość sztampowy. Ot, kilka kontynentów (czy może wielkich wysp) z kilkoma typowymi dla fantasy kulturami. Mamy tu zatem Unię reprezentującą z grubsza późnorenesansową Europę Zachodnią (mowa o rozwoju polityczno-technologiczno-kulturowym), Północ, która (jakże by inaczej) jest zimna, dzika i pełna quasi-wikingów, no i Cesarstwo z południa, które powtarza większość tropów i klisz, jakie odnajdujemy w przedstawieniach Bliskiego Wschodu w ogóle, a Imperium Osmańskiego w szczególności.

Ale pal licho jak skonstruowany jest ten świat, w pierwszej powieści worldbuilding jest naprawdę raczej drugorzędny, ciekawe rzeczy zaczną się tu dziać dopiero w kolejnej części trylogii. Natomiast tym, czym Abercrombie naprawdę mnie ujął i co rzeczywiście ma pewien martinowski posmak, są bohaterowie (czy może raczej – protagoniści – bo nie do każdego pasuje określenie bohater) tej historii. Jakże cudowne i kolorowe są to postaci! Pierwsze skrzypce grają tu Logen Dziewięciopalcy, zwany też Krwawą Dziewiątką, prawdziwy barbarzyńca, morderczy wojownik z wieloma niewinnymi żywotami na swoim sumieniu oraz Sand dan Glokta, niegdyś śmiały żołnierz i wybitny szermierz, obecnie potwornie okaleczony i zdeformowany inkwizytor, który całe swoje rozgoryczenie, ból i inteligencję wykorzystuje, by efektywnie torturować i wydobywać z ludzi przydatne sobie zeznania. Robi to głównie dla dobra królestwa. Ale częściowo również dla przyjemności. A towarzyszą im postaci nie mniej intrygujące. Jezal dan Luthar, młody, szlachetnie urodzony szermierz, który pewnie pasowałby nam do roli głównego bohatera serii, gdyby nie był strasznym dupkiem. Co gorsza – dupkiem wcale nie przerysowanym, wyposażonym po prostu w niezbędne (i realistyczne) minimum egoizmu i elitaryzmu, przez które najzwyczajniej nie da się go polubić. Ferro Maljinn, była niewolnica, pewnie łatwiej wzbudziłaby sympatię, gdyby nie fakt, że jest kompletnie obłąkana żądzą zemsty, realizowaną najgłupiej jak się tylko da. Collem West to w równiej mierze solidny i inteligentny żołnierz, co – używając współczesnej nomenklatury – osoba przemocowa z tendencjami do patologicznych eksplozji gniewu. A Bayaz, Pierwszy z Magów, nasz stary mentor, zdeterminowany, by walczyć ze złem, inicjator wydarzeń, wokół których toczy się akcja trylogii? Oj, nawet mnie nie podpuszczajcie, bym powiedział wam co myślę o Bayazie. Ilekroć dowiadujemy się o nim czegoś więcej, ilekroć pokazuje kawałek swojego charakteru, to na jaw wychodzą fragmenty mocno nieprzyjemnego obrazu. Na razie pewnych rzeczy się tylko domyślam. Ale nie są to rzeczy miłe.

Rzecz w tym, że wymienione tu postacie (a to jeszcze nie wszyscy protagoniści, bo Abercrombie – jak Martin – lub prezentować wydarzenia z perspektywy różnych bohaterów) to czeredka bardzo interesująca, zaś autor w nadawaniu im własnych głosów, w przedstawianiu tego jak widzą i pojmują świat, jest doprawdy znakomity. Można byłoby wziąć z książki dowolny akapit opisujący dowolny fragment świata, i na postawie samych słów i związanych z nimi emocji, bez najmniejszych problemów orzec z czyjej perspektywy obserwujemy akcję. Glokta rozważa i analizuje, okraszając wszystko, co dzieje się wokół cynicznym komentarzem. Myśli Ferro są zwięzłe i zazwyczaj agresywne. Tego nie sposób pomylić, to dwa kompletnie odmienne sposoby postrzegania rzeczywistości. Zdarzają się też sceny, które w literaturze czy filmie widzieliśmy już tysiąc razy, a które u Abercrombiego zyskują pewną świeżość i rzadką ostrość. Ot, żeby wziąć coś z brzegu (i zanadto nie spoilerować) – w jednym z rozdziałów nasz człowiek z północy, Logen, trafia do wielkiej metropolii. Sam pamiętam dziesiątki podobnych scen w innych książkach (zwłaszcza fantasy), i zawsze było to robione trochę od sztancy – barbarzyńcy się nie podoba, że tłok, że brud, że ludzie się tykają, etc… Abercrombie idzie znacznie dalej, jego bohater ma na widok tłumu ludzi autentyczny atak paniki, przez który nie może oddychać, a – choć od samego początku jest prezentowany jako człowiek obdarzony niemałą inteligencją – przez swoje nieobeznanie z „cywilizacją” wychodzi nieustannie w oczach innych ludzi na durnia.

Abercrombie ma też świetne ucho do dialogów, które są wartkie, bystre, nierzadko udekorowane ironicznym poczuciem humoru. Nie nazwałbym „Ostrza” książką szczególnie zabawną, ale zdarzyło mi się ze 3-4 razy parsknąć śmiechem, a momentów w których kącik ust sam unosił się do góry w lekkim uśmiechu było znacznie więcej. Nie jest to przy tym humor niezasłużony, czy – w iście marvelowskim stylu – psujący suspens. Pisarz po prostu wie, kiedy może pozwolić sobie na przemycenie jakiejś zgryźliwej uwagi czy zabawnej sytuacji, pozostając zanurzonym całkowicie  grimdarku, czyli realiach świata mrocznego, amoralnego, brutalnego i pesymistycznego.

A zatem dwa atuty powieści – jej bohaterów i warsztat pisarski autora, przejawiający się szczególnie w konstrukcji dialogów – mamy za sobą, warto więc wspomnieć o trzecim. Abercrombie potrafi konstruować całkiem satysfakcjonujące zwroty akcji i jeszcze bardziej angażujące emocje zwieńczenia wątków (na razie pobocznych). Wydaje mi się, że nie kryguje się za bardzo z morałem czy przesłaniem snutej opowieści, jeśli miałoby to przeszkodzić w zaprezentowaniu jakiejś naprawdę szalonej czy po prostu dostarczającej czytelnikowi frajdy sceny. W „Ostrzu” było przynajmniej kilka rozdziałów, które niby nie posuwały akcji mocno naprzód, ale właśnie przez takie podejście autora pochłaniały mnie doszczętnie, sprawiając, że z zapartym tchem przerzucałem stronę za stroną. Wiem, to nie jest wielka literatura, ale w swym rzemiośle Abercrombie naprawdę sięga wyżyn.

Wspomnę więc o atucie czwartym, swoistej wisience na torcie, szczególnie miłej miłośnikom prozy Martina. To foreshadowing, przygotowywanie podświadomości czytelnika na określone zwroty akcji, delikatne ich anonsowanie w taki sposób, aby ostatecznie wybrzmiały dwa razy silniej. Oj, sprawił się tu nasz pisarz naprawdę znakomicie, wiele dyskusji, opowieści czy pouczeń ma zastosowanie (często przewrotne) w zupełnie innym kontekście. Niektóre z tych przypadków foreshadowingu objawiają się już w pierwszych dwóch książkach, choć jestem przekonany, że ujawnienie najciekawszych z nich jest dopiero przed nami. Czy raczej przede mną, bo kończę właśnie lekturę drugiego tomu – „Nim zawisną”.

Na razie było o powieści w samych superlatywach, to może pora na odrobinę uzasadnionej krytyki. „Ostrze” to książka za krótka. Nie mówię tu o samej objętości – ponad 600 stron (albo 20 godzin słuchania, jeśli ktoś preferuje audiobook) to wynik całkiem przyzwoity. Rzecz raczej w tym, że przez bogactwo postaci z perspektywy których obserwujemy opowieść, spory kawałek książki to takie swoiste wprowadzenie kolejnych bohaterów mające dość luźny związek z główną osią fabuły. Zresztą sam autor przyznał, że w „Ostrzu” jest „za mało fabuły”, bo gdy książkę pisał, miał w głowie tylko zlepek ciekawych scen z równie ciekawymi postaciami, i połączył je ze sobą zbyt szybko, nie pozwalając opowieści odpowiednio urosnąć. I to rzeczywiście można odczuć. Niektóre fascynujące wątki związane z polityką i intrygami są ledwo zarysowane. A zakończenie powieści jest po prostu zbyt raptowne. Powiem więcej – logiczne (i znakomite) zakończenie tego pierwszego tomu znajduje się… mniej więcej w połowie książki kolejnej – „Nim zawisną”.

Jest jeszcze jedna rzecz, której wadą bym nie nazwał, ale która wymaga podkreślenia. Owszem, Abercrombie bywa porównywany z Martinem. Ale jeśli patrzeć na to przez pryzmat worldbuildingu, to jest to zdecydowanie „Martin light”. Czyta się niesamowicie lekko, łatwo i przyjemnie, ale brak tu tego ogromnego bogactwa świata, wylewające się z powieści GRRM-a. To powiedziawszy – i tak książka przypadła mi do gustu szalenie i nie wątpię, że fanom „Pieśni Lodu i Ognia” też się bardzo spodoba. A wszystko wskazuje na to, że „Ostrze” jest zaledwie przedsmakiem, bo drugi tom jest napisany jeszcze lepiej. I jeszcze bardziej wciąga. Polecam!

0

0