Rzeźnia numer pięć (Kurt Vonnegut)

Po raz pierwszy o „Rzeźni numer pięć” usłyszałam w filmie Richarda LaGravenese „Piękne Istoty” (powstałym na podstawie powieści Kami Garcii i Margaret Stohl o tym samym tytule). Już wtedy nazwa mnie zaintrygowała. W filmie powieść Vonneguta należała do działu „ksiąg zakazanych” w Gatlin, a księgami tam zamieszczonymi główny bohater — Ethan Wate — wręcz żył. Już na samym początku wymienia swoje ulubione książki: „Folwark Zwierzęcy”, „Mechaniczną pomarańczę”, a także „Rzeźnię numer pięć”. Tym sposobem wszystkie te pozycje trafiły na moją prywatną listę „do przeczytania”. A zaczęłam właśnie od Rzeźni.

Kurt Vonnegut nosił się z zamiarem napisania tej powieści przeszło 20 lat — w zamyśle autora miała to być jego pierwsza książka, a okazała się szóstą — jak sam często mówił w wywiadach, potrzebował dystansu lat, żeby jakoś ten bagaż życiowych doświadczeń poukładać. Wydana w 1969 roku „Rzeźnia numer pięć” to antywojenny manifest autora, łączący science-fiction z elementami biografii. Opisane w powieści wydarzenia są bowiem osobistymi wspomnieniami Kurta Vonneguta, który w wieku 21 lat został wcielony do wojska, a rok później w czasie ofensywy w Ardenach trafił do niemieckiej niewoli. Osadzony w Dreźnie, był naocznym świadkiem bombardowania miasta w 1945 roku.

Traumatyczne przeżycia autora tchnęły życie w Billy’ego Pilgrima, głównego bohatera powieści, który pomimo swej wątłej postury, a i momentami (jak może odnieść wrażenie czytelnik) równie wątłego zdrowia psychicznego, zostaje wcielony do wojska i trafia do niewoli w Dreźnie. Zupełnie jak autor powieści.

Na pierwszy rzut oka mogłoby się więc wydawać, że książka ta jest swego rodzaju dziennikiem z frontu, w którym Billy Pilgrim opisuje codzienne wydarzenia, swoje spostrzeżenia na temat sytuacji, w jakiej się znalazł, a także przedstawia czytelnikowi współtowarzyszy niedoli. Te elementy czynią powieść chwilami trudną w odbiorze, ale dzięki wprowadzeniu motywów science-fiction, takich jak moc Billy’ego Pilgrima do dokonywania przeskoków w czasie, czytelnik nie stoi w martwym punkcie i nie obserwuje tylko jednej drogi tej historii. Wraz z rozwojem wydarzeń pojawia się kilka ciągów przyczynowo — skutkowych. Vonnegut celowo wprowadza elementy groteski i drażni się z odbiorcą, dzięki czemu książkę czyta się lekko, a jej „dziwaczność” pochłania czytelnika bez reszty, zmuszając do zastanowienia się nad tym, co autor chce przekazać nam naprawdę pod tą warstwą komedii. Ale humor nie jest tu tylko i wyłącznie fasadą, pod którą ma się ukryć głębsze przesłanie, przedstawiona historia jest autentycznie na wskroś zabawna, albo ujmując trafniej tragikomiczna.

Powieść Vonneguta wywarła na mnie ogromne wrażenie i pomimo początkowego wahania (wspomniane wcześniej elementy science-fiction nie od razu do mnie przemawiały), w trakcie lektury urzekła mnie do tego stopnia, że książkę pochłonęłam niemalże w jeden dzień. A pewne twierdzenia, które się w niej znajdują, na długo zostaną w mojej pamięci. W tym miejscu pozwolę sobie przytoczyć jeden z moich ulubionych cytatów:

Jest to coś, czego Ziemianie mogliby się nauczyć, gdyby się rzeczywiście postarali: sztuki kontemplowania dobrych chwil i ignorowania złych.*

Tak więc, jeżeli szukacie mocnej, a zarazem lekkiej książki, dającej do myślenia, ale też przezabawnej, a wręcz komicznej, która zapada w pamięci… to zdecydowanie polecam tę pozycję. Jak głosi napis z okładki: mówiąc słowami autora — książka „krótka i popaprana, bo o masakrze nie sposób powiedzieć nic inteligentnego”.

* Cytat pochodzi z wydania Zysk i S-ka z 2018 roku w przekładzie Lecha Jęczmyka.

0

0