Niedzielne Fiszki: Tajemnica angielskich hrabiów

Kiedy w 1066 roku Wilhelm Zdobywca (nazywany przez ludzi nieprzywiązanych szczególnie do własnych dłoni i stóp Wilhelmem Bękartem) spuścił królowi Anglii Haroldowi II i jego huskarlom srogie lanie, w wyspiarskim kraju rozpoczęły się porządki normańskie. Spotykając jakiegoś Anglika nie mówcie o tym głośno, ale ci cali Normanowie to byli bardziej Francuzami niż Skandynawami, i ujarzmili Anglię stosując metody francuskie, nie wikińskie. Jeśli zaczniecie to Anglikom tłumaczyć, mogą zareagować wrogością i rzucać obelgami zarówno w stronę waszą, jak i mieszkańców kraju położonego nad Sekwaną. Więc radzę nie kłuć ich w oczy prawdą o bitwie pod Hastings.

Ale wróćmy do samych Normanów. Otóż ujarzmiwszy Anglię, dali jej nie tylko nową dynastię i elitę, nie tylko ciekawe rozwiązania ustrojowe i militarne (jak na przykład tarcza normandzka, która świetnie sprawdzała się jeszcze przez ponad 100 lat), ale przynieśli także ciekawe nowinki językowe. To właśnie Normanom Anglicy zawdzięczają fakt, że mówią językiem z germańską gramatyką i romańskim słownictwem. Do dziś funkcjonuje w języku angielskim swoisty słowny dualizm, to znaczy współistnienie dwóch wyrazów równoznacznych, o odrębnym pochodzeniu – germańskim i francuskim. Stąd mamy wyrazy „sex” i „gender”, „lord” i „liege”, „smell” i „odour”, „blossom” i „flower”, „forgive” i „pardon”, „freedom” i „liberty”, „haven” i „port”, „grave” i „tomb”, „belly” i „stomach”, „wed” i „marry”, „stone” i „rock”, „gift” i „present” czy „maidenhood” i „virginity”. A to tylko nieliczne przykłady. Częściej bywało tak, że francuskie słowa zupełnie wypierały swe anglosaskie odpowiedniki.

Naturalnie Normanowie chcieli powprowadzać te nowe, zaczerpnięte z francuskiego słówka, gdzie się da… ale w jednym przypadku się cofnęli. Nie odważyli się użyć własnej nazwy dla wysokiego urzędnika terenowego/pana feudalnego – łacińskiego comesa, nazywanego u nas obecnie hrabią (od niemieckiego grafa), a w średniowieczu komesem. Francuzi mawiali na tego urzędnika „comte”, a Normanowie „counte”. A jednak ustanawiając własnych hrabiów, świeża elita nie używała terminu „counte”, ale „earl”, pożyczonego od skandynawskich „jarlów”. I może nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nie fakt, że owi earlowie panowali nad hrabstwami (counties), a za żony mieli hrabiny (countesses). Dość zagadkowe, nieprawdaż?

Jak najbardziej. Ale wyjaśnienie jest tyleż proste, co ciekawe. Najpierw należy wszakże wspomnieć o zjawisku tzw. wielkiej przesuwki samogłoskowej, która miała miejsce w języku angielskim pod koniec średniowiecza. Nie wdając się w detale, które jeden Bluetiger zna, wyjaśnię więc tyle, że samogłoski w języku angielskim wymawiane są dziś nieco inaczej niż w okresie języka średnioangielskiego. A gdy Wilhelm Zdobywca przybył do Anglii, słowo, którym Normanowie określali hrabiów, owo nieszczęsne „counte” brzmiało dokładnie tak, jak pewien wyraz z języka Anglosasów. Wyraz do dziś obraźliwy w całym anglojęzycznym świecie – z wyjątkiem Australii, w której nadano mu wymiar sympatyczny. „Counte” poddani Wilhelma wymawiali tak jak „cunt”. Czyli niecenzuralne określenie żeńskiego narządu płciowego. A tak jak Wilhelm nie przepadał za przydomkiem Bękart, tak i jego rycerze nie chcieli być obiektem kpin. Dziś słowo „count” jest w Anglii określeniem hrabiego, ale tylko pochodzącego z kontynentu. Własnych hrabiów wciąż nazywają earlami.