Zgroza w Dunwich i inne przerażające opowieści (H.P. Lovecraft)

Nie będę nawet silił się na obiektywność. Jestem miłośnikiem twórczości Samotnika z Providence. Uwielbiam wszystkie jego obłąkane, przedwieczne, oślizgłe i bluźniercze twory. O tym, aby przybliżyć czytelnikom FSGK.pl twórczość Lovecrafta myślałem już od dłuższego czasu. Ale nie bardzo miałem pomysł na to, jak to zrobić. Przekrojowy tekst o wszystkich dziełach pisarza jest wręcz niewykonalny. Samotnik z Providence był autorem zbyt płodnym, a przecież wypadałoby poświęcić kilka słów dziełom jego przyjaciół i naśladowców (jak niezrównany Robert E. Howard). Z kolei chcąc zrecenzować wszystkie opowiadania i nowele pojedynczo, rozpocząłbym cykl trwający całe lata. Już popadałem w desperację, już chciałem rwać sobie włosy z głowy i krzycząc „Iä! Iä! Cthulhu fhtagn!” rzucić się w odmęty morza, gdy zobaczyłem w księgarni bardzo ciekawy wybór twórczości Lovecrafta. I właśnie ten tomik dziś zrecenzuję.

Ale najpierw słów kilka na temat autora. H.P. Lovecraft, zwany też Samotnikiem z Providence, to pisarz grozy tworzący na początku XX wieku. Był pochodzącym z wyższych (acz zubożałych) sfer odludkiem. Za życia nie osiągnął wielkiego sukcesu literackiego, choć zdołał zarobić swoim pisaniem na chleb i zyskać grupę wiernych czytelników. Ale najistotniejszą rzeczą, jaką musisz o nim wiedzieć, drogi czytelniku, jest to, że lęk był jego stałym towarzyszem. Niepokój w Lovecrafcie budziło niemal wszystko – otwarte przestrzenie, seks, ocean, bakterie, obce języki, architektura monumentalna… Był autentycznym ksenofobem – i nie używam tego słowa jako synonimu dla zwyczajnej bigoterii czy rasizmu. Nie, Lovecraft naprawdę czuł się nieswojo wobec ludzi innej narodowości i innej klasy społecznej niż on sam. Nie lubił więc czarnych, Indian, Azjatów, Irlandczyków, Włochów, Hiszpanów, Polaków, Rosjan, Żydów… właściwie to każdego, kto nie był białym Anglosasem co najmniej z klasy średniej. I choć w każdym innym przypadku uznałbym tego typu poglądy za odrażające, Lovecraftowi je wybaczam. Przede wszystkim dlatego, że – jak już wspomniałem – były one podszyte autentycznymi problemami psychologicznymi i patologicznymi stanami lękowymi. A po drugie – dlatego, że zrobił z nich niewiarygodny użytek. Nikt nie potrafi wyrazić lęku przed Obcym tak jak cierpiący z powodu ciągłego niepokoju geniusz.

Mitologia Cthulhu – bo tak nazywa się na ogół spory wycinek jego twórczości (a także dzieł innych pisarzy, którzy Lovecrafta naśladowali), to wyjątkowe studium ludzkiego lęku przed kosmiczną grozą. Lovecraft nie zapełnia swych dzieł seryjnymi mordercami czy wilkołakami. Dla niego najbardziej przerażającym było spojrzenie w gwiazdy i zrozumienie czym one są. A zarazem – czym jest człowiek. Jak mikroskopijny i nieznaczący jest wobec ogromu Wszechświata. Bohaterowie jego opowieści odkrywają więc istnienie pradawnych sił, obcych cywilizacji, prawdziwych bogów – istot niepojętych dla człowieka, doprowadzających go do obłędu. A zarazem istot, dla których człowiek, a nawet cała ludzkość, nie znaczą nic.

Nikt przed Lovecraftem nie tworzył dzieł tak głęboko podważających sens istnienia człowieka i przepełnionych tak silnym poczuciem beznadziei. Nikt nie tworzył też tak bogatej mitologii – karty jego powieści wypełniają fantastyczne twory, prehistoryczne rasy, tajemne księgi, popadający w obłąkanie badacze, Wielcy Przedwieczni, Zewnętrzni Bogowie… Lovecraft pisze o zakazanej wierze, bluźnierczych rytuałach, skazach lub grzechach, które odciskają swe piętno na kolejnych pokoleniach. To świat cudowny i straszny zarazem.

Wydaje mi się, że największym dobrodziejstwem na tym świecie jest fakt, że umysł ludzki nie jest w stanie skorelować całej swej istoty. Żyjemy na spokojnej wyspie ignorancji pośród czarnych mórz nieskończoności i wcale nie jest powiedziane, że w swej podróży zawędrujemy daleko. Nauki – a każda z nich dąży we własnym kierunku – nie wyrządziły nam jak dotąd większej szkody; jednakże pewnego dnia, gdy połączymy rozproszoną wiedzę, otworzą się przed nami tak przerażające perspektywy rzeczywistości, a równocześnie naszej strasznej sytuacji, że albo oszalejemy z powodu tego odkrycia, albo uciekniemy od tego śmiercionośnego światła, przenosząc się w spokój i bezpieczeństwo nowego mrocznego wieku.
—Zew Cthulhu—

Mimo upływu stu lat, strach, jaki wkładał w serca czytelników Samotnik z Providence, nie stracił nic ze swej intensywności. Nic dziwnego, że po dziś dzień Lovecraft inspiruje innych twórców, takich jak chociażby John Carpenter („Coś”, „Książę Ciemności” i „W paszczy szaleństwa” sięgają po cały szereg motywów z Lovecrafta), Guillermo del Toro (pragnął zekranizować „W górach szaleństwa”, a lovecraftowskie motywy wplatał w pozostałych swych filmach gdzie popadnie) czy Ridley Scott (zarówno „Obcy” jak i „Prometeusz” bardzo mocno czerpią z „W górach szaleństwa”). O tym, jak wielkie zasługi pisarz ma dla sceny metalowej, nawet nie wspominam.

Lovecraft znajduje też coraz większą popularność wśród współczesnych czytelników. Choć – trzeba to powiedzieć jasno – nie jest autorem najłatwiejszym w odbiorze. Jego proza często wymyka się sztywnym konwencjom gatunku, czasem sięgając po wzorce oniryczne, innym znów razem naśladując szaleństwo narratora. Z literaturą Samotnika z Providence jest trochę tak jak z konsumpcją alkoholu – trzeba sobie wyrobić smak, by czerpać pełnię przyjemności.

Nie jest umarłym ten, który może spoczywać wiekami
Nawet śmierć może umrzeć wraz z dziwnymi eonami.
—Zew Cthulhu—

Z tym większą radością odnotowałem pojawienie się na naszym rynku wydawniczym tomiku „Zgroza w Dunwich i inne przerażające opowieści”. Bo to nie tylko fantastycznie wydany i ilustrowany zbiór nowel oraz opowiadań, ale także fenomenalny wstęp do Lovecrafta.

W książce znajdziemy 15 krótszych dzieł Samotnika z Providence. Są to:

• Dagon
• Ustalenia dotyczące zmarłego Arthura Jermyna i jego rodu
• Wyrzutek
• Muzyka Ericha Zanna
• Szczury w murach
• Święto
• Zew Cthulhu
• Przypadek Charlesa Dextera Warda
• Kolor z innego wszechświata
• Zgroza w Dunwich
• Szepczący w ciemności
• W górach szaleństwa
• Widmo nad Innsmouth
• Cień spoza czasu
• Nawiedziciel mroku

Wybór doprawdy przedni, aczkolwiek – jeśli miałbym coś poradzić początkującemu czytelnikowi, to byłaby to lektura opowiadań w innej kolejności. Moim zdaniem przygodę z prozą Lovecrafta należy zacząć od „Widma nad Innsmouth”. Jest to nie tylko jedna z lepszych nowelek autora, ale również opowieść, w której pisarz starał się utrzymywać formę zbliżoną do historyjek detektywistycznych czy przygodowych (i – rzecz jasna – horrorów). Nie znaczy to, że brak jej oryginalności. Przeciwnie, to naprawdę wciągająca, błyskotliwa i przerażająca opowieść o śledztwie w dziwnym, podupadającym miasteczku Innsmouth. Śledztwie, które przyniesie rezultaty zgoła nieprzewidziane.

Polecam zacząć czytanie od „Widma nad Innsmouth”, ale przecież nie wolno na nim lektury zakończyć. Tomik daje nam przekrój przez spory kawałek twórczości Lovecrafta i zawiera szereg naprawdę fenomenalnych opowiadań. Do moich ulubionych (poza „Widmem”) należą: tytułowa „Zgroza w Dunwich”, „Szczury w murach”, „Kolor z innego wszechświata” i „W górach szaleństwa”. Ale w całym zestawieniu nie ma złego tekstu.

Na dodatek wydanie „Zgroza w Dunwich i inne przerażające opowieści” jest naprawdę wyjątkowo atrakcyjne – zarówno wersja z twardą, jak i miękką oprawą. Księga jest duża i solidna, karty czytelne, ilustracje fantastycznie, więc nic, tylko zgłębiać ukryte na nich bluźniercze sekrety. Z całego serca polecam. I pamiętajcie:

Ph’nglui mglw’nafh Cthulhu R’lyeh wgah’nagl fhtagn.

0

0