Kruk. Szepty słychać po zmroku

Jakiś czas temu opisałem na naszych łamach świetny pierwszy sezon „Belfra”, który określiłem jako przełomowy etap w polskiej produkcji telewizyjnej. Nie da się ukryć, że twórcy misternie utkanego kryminału z Maciejem Stuhrem w roli głównej zawiesili poprzeczkę swoim następcom bardzo wysoko. Dzisiaj chciałbym zaprezentować serial, który – w moim przekonaniu – sprostał tym wymaganiom. Co więcej, w pewnych elementach granice serialowej tajemniczości przesunął jeszcze dalej.

Mowa o tegorocznej produkcji, również firmowanej producenckim logiem Canal+. Serialu, do którego zabierałem się trochę „jak pies do jeża”, ze względów osobistych – jego akcja dzieje się bowiem w miejscach znanych mi więcej, niż dobrze. Ten serial to oczywiście „Kruk. Szepty słychać po zmroku”, sześcioodcinkowa opowieść o instytucjonalnej pedofilii i jej demonicznych konsekwencjach, której akcja rozgrywa się częściowo w „Białymstoku”, a częściowo w niedoprecyzowanych terenach podlaskiej głuszy.

Fabuła opowiada o temacie bardzo nośnym obecnie w przestrzeni mediów, chociaż „gryzie” go z nieco innej perspektywy. Głównym bohaterem jest Adam Kruk – policjant z Łodzi, który wraz ze swoim tajemniczym przyjacielem Sławkiem wracają do stolicy Podlasia, aby rozprawić się z działającą tam niemal 30 lat wcześniej siatką pedofilską związaną z Domem Dziecka, w którym obaj się wychowywali. I być może już ten akapit powinienem oznaczyć jako spoiler – bo „Kruk…” ma to do siebie, że nawet zawiązanie akcji następuje w nim w nieoczywisty i wymagający od widza uwagi sposób. Narracja jest urywana, a większość pierwszego odcinka widzowie spędzają na błądzeniu po tytułowym „zmroku”, próbując wychwycić najważniejsze informacje z dialogów toczonych przez bohaterów.

Tutaj należy się serialowi pierwsza szpila, tak częsta w przypadku polskich produkcji filmowych. Rzecz rozbija się o słynne udźwiękowienie dialogów, które skutecznie uniemożliwia zrozumienie wypowiadanych przez aktorów kwestii. „Kruk…” cierpi na tę przypadłość, chociaż w nieco innym charakterze: niektórzy bohaterowie mówią wyraźnie i nie ma z nimi problemu, ale już na przykład odgrywający główne rolę Maciej Żurawski i Cezary Łukaszewicz potrafią cedzić i paplać niezrozumiale przez połowę odcinka. Jest to zapewne spowodowane przesadnym podejściem do „naturalizmu” w rozmowach bohaterów, gdzie twórcy wyraźnie przeszarżowali z pomysłem nadania serialowym dialogom pozorów prawdziwej, życiowej normalności. Utrudnia to odbiór i wymusza niepotrzebne i męczące na dłuższą metę centralizowanie całej uwagi na padające z ekranu słowa – zwłaszcza w kontekście nieoczywistej i chaotycznej narracji, za którą już reżyserowi (Maciej Pieprzyca) należą się brawa.

Fabuła serialu wije się niczym żmija zygzakowata ukazując upadek duchowy, moralny i intelektualny niemal wszystkich pojawiających się na ekranie bohaterów. Znany z sympatycznej roli wiejskiego komendanta w trylogii Jacka Bromskiego „U Pana Boga…” Andrzej Beja-Zaborski pozornie gra tutaj identyczną postać. Z biegiem czasu okazuje się, że to tylko maska dla pozbawionego kręgosłupa moralnego samozwańczego pana i władcy regionu, ściśle współpracującego z organizacjami przestępczymi. Zaborski zaprezentował się znakomicie, ale jeszcze większe brawa należą się wspomnianym wyżej Żurawskiemu i Łukaszewiczowi, którzy tworzą na ekranie piorunujący i momentami wstrząsający duet.

Żurawski dostał od scenarzystów „Kruka…” rolę niezwykle wymagającą, a sposób w jaki się z tego aktorskiego zadania wywiązał wzbudził mój szczery podziw. Rewelacyjna kreacja, znacznie przewyższająca wszystko, w czym do tej pory widziałem aktora, łącznie z pitbullowym „Łapką”. Cezary Łukaszewicz i jego Sławek to z kolei postać dla aktora znacznie „łatwiejsza”, bo posiadająca jeden rys charakterologiczny. Wzbudza chaos, jest zainteresowany tylko i wyłącznie Jedną Jedyną Sprawą i wielokrotnie zachowuje się jak kompletny furiat, idiota i psychol za jednym zamachem. Łukaszewiczowi udało się jednak wpleść w tę rolę tak wiele poruszającej ekspresji, że skutkuje to skutecznym wgryzaniem się postaci w mentalny odbiór całego serialu – przez cały czas miałem wrażenie, że wszystko w Sławku jest celowo odwrócone do góry nogami.

Rozwiązanie tego wątku zbliża się do mistrzostwa świata, osiąganego przez największych gigantów kina – i piszę to z pełną świadomością i stojącym za mną doświadczeniem dziesiątek (setek?) tysięcy godzin spędzonych przed ekranem. Nie jest to rzecz, której jeszcze nie widzieliśmy, ale z każdej strony zasługuje na brawa i szacunek w sprawnej egzekucji.

Nieco gorzej, chociaż wciąż bardzo przyzwoicie, ma się sprawa z głównym wątkiem fabularnym. Od pierwszych odcinków „Kruk…” uderza w widza mocnymi bodźcami, wwiercającymi się pod skórę i zostającymi w głowie na długo po seansie. Twórcom nie udało się utrzymać narzuconego w ten sposób tempa do końca opowieści, w pewnym sensie również dlatego, że króluje tutaj raczej forma, a nie treść narracji. Nie zmienia to jednak faktu, że „Kruk…” jest serialem porywającym i uderzającym z mocą obuchowego cepa. We mnie siedział jeszcze kilka dni po napisach końcowych ostatniego odcinka, nie pozwolił się łatwo zapomnieć.

Świat przedstawiony w „Kruku…” to świat wyblakłego modernizmu, malowany kolorami cienia i szarości, świat w którym nigdy nie widać promyków wschodzącego Słońca. Atmosfera jest gęsta i spowita podlaską mgła, zupełnie oderwana od rzeczywistego życia i codzienności. Kapitalne ujęcia pogrążonych w mroku ulic, ukrytych za mgłą lasów i pól, budują świetny fundament dla fantasmagorii. Pomaga w tym mocna, głównie smyczkowa ścieżka dźwiękowa Bartosza Chajdeckiego, która wzmacnia wizualne bodźce targające emocjami widza.

Z jednej strony jest to świetny zabieg, który pozwala zabrać widza w krainę przeklętej wyobraźni, gdzie mistycyzm czasem łączy się z pozbawioną realizmu rzeczywistością. Z drugiej – ze względu na miejsce akcji, przeciętnemu widzowi tego serialu Białystok i jego okolice mogą zacząć się kojarzyć z centrum wszelkiego zepsucia i wiary w szepczące nad ogniskiem wiedźmy. I to już wywołuje kontrowersje, bowiem nawet sceny przedstawiające domniemany komisariat policji w stolicy Podlasia, kręcone były w zupełnie innym mieście. Nie chciałbym zatem, żeby którykolwiek z naszych Czytelników potraktował portret Białegostoku i Podlasia odmalowany w serialu przez Pieprzycę, jako obraz choćby lekko zbliżony do rzeczywistości. Prawdę mówiąc, wolałbym, żeby miejsce akcji „Kruka…” z definicji oderwane było od jakiegokolwiek terytorium, bo w zaserwowanym wydaniu serial niestety przyczynia się do reprodukcji dawno nieaktualnych stereotypów o Polsce wschodniej.

Pewnie wiecie, co mam na myśli. Łyse watahy z bluzami Polski Walczącej i „śmierć wrogom ojczyzny” jako najczęściej spotykani przechodnie, architektoniczna brzydota i moralne zepsucie w sercach. Ten wizerunek egzystuje tylko w ciasnych głowach wielkomiejskich elit przeświadczonych o własnej wyższości, ewentualnie wśród internetowych półgłówków, niemających pomysłu na kreatywnego mema czy oryginalny trolling w komentarzach.

Reasumując, z „Krukiem…” mam kilka problemów nierozwiązywalnych, zupełnie jak te, z którymi borykają się bohaterowie tego świetnego serialu. Jest w nim kilka wad warsztatowych i decyzji reżyserskich, z którymi się nie zgadzam i które przeszkadzały mi w niemal masochistycznej przyjemności, jaką wywołał podczas sześciu seansów. Nie mogę jednak nie docenić faktu, że mijały one w atmosferze tak mrocznej, że z trudem jestem w stanie wymienić dzieło pod tym względem porównywalne. Opowieść, która mimo zawoalowanej formy narracji nie uderza pretensjonalnością, w której oprócz beznadziei i cierpienia znalazło się również miejsce na kilka świetnych zwrotów akcji, a nawet elementów komediowych – tak kontrastujących z resztą, że jeszcze mocniej wybrzmiewających – za które w głównej mierze odpowiedzialny jest Mariusz Jakus (serialowy Marek, przygłupi policjant z powiązaniami przestępczymi). Nade wszystko jednak „Kruk. Szepty słychać po zmroku” jest opowieścią, którą warto poznać. I być może wyrobić sobie zdanie odrębne. Ode mnie znak jakości.

0

0