Dzienniki gwiazdowe (Stanisław Lem)

To zadziwiające jak dobrze utkwił mi w pamięci dzień, w którym „Dzienniki gwiazdowe” po raz pierwszy trafiły w moje ręce. Pamiętam dziwną okładkę, która przyciągnęła mą uwagę z bibliotecznej półki. Pamiętam pożółkłe i pachnące karty staruteńkiego (liczącego wówczas może i ze 20 lat) wydania książki. Pamiętam jak z tomikiem w plecaku pędziłem do domu, by po chwili z wypiekami na twarzy zagłębić się w przygodach Ijona Tichego. Miałem wówczas dziesięć lat. Od tego dnia minęła cała wieczność. A jednak wspomnienie pierwszego kontaktu z dziełem Lema nigdy mnie nie opuściło.

Pewnie dlatego, że to cholernie dobra książka. Zabawna, ale chwilami snująca gorzką refleksję. Przyprawiająca technooptymizm tą odrobiną realistycznego pesymizmu w ocenie kondycji człowieka. A do tego napisana tak cudownym językiem, że aż chce się tych wycyzelowanych, pełnych urokliwych neologizmów zdań nauczyć na pamięć.

Sięgnąłem po „Dzienniki gwiazdowe” parę tygodni temu, jak gdyby z tęsknoty, ale też trochę z niedowierzania albo nawet lęku, że to czas albo dziecięcy umysł wypaczył moje postrzeganie tej pozycji. Nic bardziej mylnego. Książka nie tylko wyszła ze starcia z moim ostrożnym sceptycyzmem obronną ręką, ale wręcz porwała mnie na nowo. Odkryłem w niej całe pokłady humoru i refleksji, których jako dziecko nie byłem w stanie zrozumieć (w szczególności nie zrozumiałem nic ze wstępu, który był szpilą wymierzoną w Philipa K. Dicka).

„Dzienniki gwiazdowe” to cykl opowiadań science-fiction, z których najstarsze mają już ponad sześćdziesiąt lat. Opowiadania połączone są postacią protagonisty – kosmonauty Ijona Tichego, który w swojej rakiecie zwiedza galaktykę, nawiązując kontakty z obcymi cywilizacjami, prowadząc dysputy filozoficzne i przeżywając dość absurdalne przygody. Spekulacji technologicznych wiele tu nie znajdziecie, co zresztą książkę ratuje przed – tak groźną dla literatury science-fiction – dezaktualizacją. Codzienność odkrywcy Tichego jest zadziwiająco przaśna i przyziemna, do tego stopnia, że wnętrze rakiety wyobrażałem sobie nieustannie jak mieszkanie w komunistycznym bloku. Z tego samego pomysłu skorzystali zresztą twórcy niemieckiego serialu „Ijon Tichy – Raumpilot” (gwoli ścisłości – jako ekranizacja „Dzienników…” serial jest raczej słaby i polecam najpierw zapoznać się z książką).

Jakiś czas opanowywałem gniew, ale gdy biorąc się po obiedzie do mycia talerzy stwierdziłem, że rozgrzany od potężnej pracy stos atomowy popsuł mi najlepszą porcję polędwicy wołowej, jaką zostawiłem w lodówce na niedzielę, straciłem na chwilę równowagę ducha i miotając najokropniejsze przekleństwa, rozbiłem część serwisu, co przyniosło mi wprawdzie pewną ulgę, nie było jednak zbyt rozsądne. W dodatku wyrzucona za burtę wołowina, zamiast ulecieć w dal, nie chciała opuścić pobliża rakiety i krążyła wokół niej jako drugi sztuczny satelita, powodując regularnie co jedenaście minut i cztery sekundy krótkotrwałe zaćmienie słońca.
—Dzienniki gwiazdowe, Podróż siódma—

Ale jeśli podróże gwiezdne są dla Tichego (paradoksalnie) przyziemne, i to do tego stopnia, że w jednym z opowiadań nasz bohater uganiał się po kilkunastu systemach gwiezdnych szukając planety na której zostawił swój scyzoryk, to już nadzwyczajne, fantastyczne i kompletnie surrealistyczne będą problemy i zagadnienia z którymi przyjdzie mu się zmierzyć. Od systemów totalitarnych, aż po zjawiska relatywistyczne. Od zagadnienia ciągłości świadomości, aż po rolę religii. Autor solidnie wyśmieje przy tym nasz antropocentryzm. Do niektórych problemów Lem podchodzi wielokrotnie, prezentując nieco sprzeczne konkluzje (tak czyni właśnie w kwestii religii), czasami też zdarza mu się powtarzać (cudowny passus o tym, że powstanie życia na Ziemi jest niemożliwe pojawia się w dwóch różnych podróżach). Ale każde z opowiadań czyta się fantastycznie, każde urzeka swą nietuzinkowością, absurdalnością i groteską. To Stephen Hawking wymieszany w równych częściach z Monty Pythonami. I chyba lepszej rekomendacji nie trzeba.

Ohydki Szaleje! Polecam Wam tę książkę z całego serca. Dzięki niej jako mały dzieciak pokochałem fantastykę naukową, zaręczam, że i Wam się spodoba.

– Zgodnie z przyjętą systematyką, występujące w naszej Galaktyce formy anormalne obejmuje typ Aberrantia (Zboczeńce), dzielący się na podtypy Debilitales (Kretyńce) oraz Antisapientinales (Przeciwrozumce). Do tego ostatniego podtypu należą gromady Canalicaea (Paskudławce) i Necroludentia (Zwłokobawy). Wśród Zwłokobawów rozróżniamy z kolei rząd Patricidiaceae (Ojcogubce), Matriphagideae (Matkojady) i Lascmaceae (Obrzydłce, czyli Wszeteki). Obrzydłce, formy już skrajnie zwyrodniałe, klasyfikujemy, dzieląc na Cretininae (Tępony, np. Cadaverium Mordans, Trupogryz Bęcwalec), i Horrorissimae (Potworyjce, z klasycznym przedstawicielem w postaci Mętniaka Bacznościowca , Idiontus Erectus Gzeemsi). Niektóre z Potworyjców tworzą własne pseudokultury; należą tu gatunki takie jak Anophilus Belligerens, Zadomiłek Zbójny, który nazywa siebie Genius Pulcherrimus Mundanus, albo jak ów osobliwy, łysy na całym ciele egzemplarz, zaobserwowany przez Grammplussa w najciemniejszym zakątku naszej Galaktyki – Monstroteratum Furiosum (Ohydek Szalej), który zwie siebie Homo Sapiens.
—Dzienniki gwiazdowe, Podróż ósma—

PS Jeszcze tylko mała przestroga – upewnijcie się, że sięgacie po odpowiednie wydanie książki. Niektóre są bardzo mocno zredagowane i pozbawione ważnych opowiadań. Lem niestety nam życia nie ułatwił, nazywając opowiadania podróżami, i od samego początku zakładając, że będą w tych podróżach luki (książka zaczyna się podróżą siódmą). Oto więc moja rada – przed zakupem książki sprawdźcie, czy w spisie treści znajduje się podróż ósma. Jej niewybaczalny brak to sygnał, że trzeba poszukać innego wydania. Można też sięgnąć po – całkiem zgrabnie nagrany – audiobook z Audioteki, którego narratorem jest Wojciech Żołądkowicz.

0

0