Krwiopijcy, wiedźmy i bogowie – słów kilka o słowiańskiej mitologii w grach wideo

Świat pogańskich Słowian był fascynujący i niebezpieczny. W prawdawnych, mrocznych puszczach czekały na nich wiodące na zgubę duchy natury. Po drogach i polach nawet w środku dnia grasowały demony, gotowe w mgnieniu oka pozbawić życia samotnego wędrowca. Niewypełniony na czas rytuał pogrzebowy groził powrotem spragnionych krwi upiorów. A bogowie… byli gwałtowni i trudni do przebłagania.

Nasza wiedza na temat słowiańskiej religii i mitologii jest niestety szczątkowa. Tworzone na ścianach chramów zapiski nie przetrwały pojawienia się chrześcijaństwa. Nigdy też nie powstał zbiór pieśni i podań religijnych na wzór skandynawskiej Eddy Starszej. A jednak część mitów zachowała się w ludzkiej pamięci, przybierając formę folkloru.

Dziś mitologia ta jest wskrzeszana w medium, którego moc oddziaływania i zasięg przyprawiłyby o zawrót głowy samego Świętowita. W grach wideo. Stworzony przez CD Projekt RED i słusznie zgarniający laury Wiedźmin był pod wieloma względami tworem wyjątkowym. Ale nie jedynym. Nim Geralt ubił kikimorę i południcę, nim spotkał leszego i kłobuka, mity Słowian gościły już na ekranach naszych komputerów.

Wampir

Najlepszym towarem eksportowym słowiańskiej mitologii są niewątpliwie wampiry, pieszczotliwie nazywane przez naszych przodków wąpierzami lub upirami. Korzeni wampirzego mitu możemy się wprawdzie dopatrywać w znacznie starszych kulturach i cywilizacjach – krew wysysały asyryjska Lilitu, grecka Lamia, a także tureckie hortlaki – ale to słowiańska wersja tego potwora ukształtowała współczesny, kanoniczny wizerunek krwiopijcy. Ze słowiańszczyzny pochodziła też nazwa potwora. Opublikowane w roku 1819 opowiadanie Johna Polidoriego pod dość oczywistym tytułem „Wampir” na zawsze wprowadziło słowiańskiego upira do kultury Europy Zachodniej. Po publikacji „Drakuli” Brama Stokera, wampiry stały się już niekwestionowanymi gwiazdami.

Nic więc dziwnego, że to właśnie wampiry są najczęściej pojawiającą się z w grach wideo słowiańską bestią. Po raz pierwszy z krwiopijcami gracz miał okazję zmierzyć się w zamierzchłych czasach maszyn ośmiobitowych. „The Count” z 1981 roku był jedną z wielu tekstowych gier przygodowych, które zdominowały rynek gier komputerowych w pierwszej połowie lat 80. Wyróżniał ją tylko antagonista – hrabia Drakula, pierwszy wampir w historii gier komputerowych.

Najsłynniejsze wampirze inkarnacje pojawiły się w grach wideo dopiero w następnej dekadzie. Grundge’owe lata 90. kochały mroczny i romantyczny mit wampira. W księgarniach królowała Anne Rice, w telewizorach wampirobójcza Buffy, a dyskietki, kartridże i płyty CD wprost zaroiły się od nieumarłych krwiopijców.

Najbardziej niesławną produkcją z tamtych lat była niezasłużenie kontrowersyjna gra Night Trap. Ta ledwie interaktywna, umyślnie kiczowata produkcja FMV stała się przyczyną ogromnej zamieszania i pośrednio przyczyniła się do powstania systemu oceniania zawartości gier pod kątem wieku odbiorcy – ESRB. A wszystko to z powodu kompletnego nieporozumienia. W Night Trap gracz wcielał się w postać agenta, który miał chronić przed atakiem wampirów nastoletnie dziewczyny urządzające sobie „pidżama party”.

Gra nie zawierała treści nieodpowiednich dla dzieci, ale  wystarczyły powtarzane w mediach błędne informacje, iż celem gry jest dokonywanie zabójstw, aby multimedialna produkcja doczekała się posiedzenia specjalnej komisji w amerykańskim Senacie. Był w końcu rok 1993 – krótko po premierze Mortal Kombat i Doom – apogeum histerii związanej z przemocą w grach.

Paradoksalnie, również wydany w 1993, a stworzony dla dojrzałych graczy BloodNet, nigdy nie wywołał tak skrajnej reakcji. Gotycki i pełen krwi charakter tego cyberpunkowego horroru krył się za zbyt hermetyczną dla mediów mechaniką RPG.

W 1996 światło dzienne ujrzał jeszcze jeden słynny wampir – Kain. Czasem bohater, a czasem antagonista serii gier akcji spod znaku Legacy of Kain. Przez osiem lat, w pięciu kolejnych odsłonach cyklu, wampiry Kain i Raziel stawały się coraz bardziej interesującymi postaciami, a same gry nie bały się sięgać zarówno do korzeni wampirzego mitu, jak i do symboliki religijnej.

Nigdy jednak wampirzy mit nie został oddany z taką troską o detale i w sposób tak immersyjny, jak w grach na podstawie papierowego RPG – Vampire: The Masquarade. W VTM – Redemption z 2000 roku wcielamy się w rolę francuskiego krzyżowca, który pobyt w dwunastowiecznej Pradze przypłacił zupełnie nieoczekiwaną przemianą. Gra w momencie premiery zebrała bardzo pochlebne recenzje i była chwalona za doskonały, wampirzy klimat. Ale prawdziwie krwistą ucztą dla naszego podniebienia była dopiero gra VTM – Bloodlines z roku 2004. Powszechnie uważana za jedną z najlepszych gier RPG w historii, Bloodlines pozwalała stworzyć własnego potępieńca, i zanurzyć się we współczesnym świecie wampirów, z wszystkimi jego blaskami i cieniami.

Ale poza wąpierzami, w grach znaleźć możemy inne, równie smakowite, słowiańskie kąski.

Baba Jaga

Folklor był dla słowiańskiej mitologii kołem ratunkowym, ale nie łudźmy się – ludowe podania ewoluowały czasem w bardzo dziwnym kierunku. Antropolodzy zgadzają się, że Baba Jaga – wiedźma przewijająca się przez ogromną ilość baśni i legend – to w gruncie rzeczy pozostałość, po jednym z czczonych przez Słowian pogańskich bóstw. Baba Jaga, albo – mówiąc językiem współczesnym – Staruszka Męka, została w ludowych podaniach zdegradowana do roli czarownicy, ale pewne elementy jej mitu nadal wskazują na jej wcześniejszą, boską prowieniencje. Starucha rozkazuje zwierzętom, w niektórych podaniach nawet smokowi. Jej chatka na kurzej stopce, położona w środku lasu dziwnie przypomina słowiańskie legendy o strażnicy na pniu drzewa, strzegącej zejścia do świata umarłych. A wrzucanie dzieci do pieca nieuchronnie kojarzy się ze zwyczajem kremacji zwłok. Być może więc Baba Jaga to nikt inny jak Hades w ciele emerytki.

Baba Jaga przynajmniej dwukrotnie zagościła w popularnych grach komputerowych. W 1989 roku Sierra wydała pierwszą część swojego cyklu przygodówek z elementami RPG – Quest for Glory. Nasza słowiańska jędza pełni w grze rolę głównego czarnego charakteru. Trzeba jednak przyznać, że twórcy podeszli do mitycznej Baby Jagi z dużą dozą swobody.

Czarownica jest więc ogrzycą, mieszka w domku nie na jednej, a na dwóch ptasich łapach (i ze skrzydłami), a zamiast wrzucić bohatera do pieca zapewniając sobie święty spokój, niepotrzebnie eksperymentuje ze zmienianiem go w żabę (co zresztą jest powodem jej zguby).

Ale tak naprawdę Baba Jaga zawładnęła komputerami i konsolami dopiero w 2010. I uczyniła to wyjątkowo sprytnie – chowając się w cieniu. W tym własnie roku studio Remedy, znane z dwóch części gry Max Payne, wydało zupełnie nową produkcję. W Alanie Wake’u wcielaliśmy się w rolę tytułowego pisarza, który by zwalczyć blokadę twórczą przybywa wraz z żoną do malowniczego, górskiego miasteczka Bright Falls.

Miejscowość okazuje się skrywać potworną tajemnicę. Zupełnie jak lynchowskie Twin Peaks, miasteczko jest miejscem ścierania się potężnych, zmieniających rzeczywistość sił. Granica pomiędzy tym co realne, a fikcją literacką zaczyna się zacierać, a pisarz pogrąża się w świecie jednoczesnie groźnym i absurdalnym. I tylko bardzo uważny gracz dostrzeże pewne powtarzające się motywy. Skrywające coś niezwykle mrocznego jezioro o nazwie Kocioł (Cauldron). Dom letniskowy nazywany Ptasią Nogą (Bird’s Leg Cabin). I w końcu stojącą za wszystkim staruchę – Barbarę Jagger. Dziwnie znajome nazwisko.

Czarnobóg

Wierzenia religijne Słowian kryją więcej sekretów, niż tylko ten dotyczący prawdziwych korzeni Baby Jagi. Wiele elementów tej pogańskiej religii budzi niemałe kontrowersje. Po dziś dzień antropolodzy spierają się na przykład o to, kto był bóstwem naczelnym słowiańskiego panteonu. Ale niektóre tajemnice są po prostu zbyt fascynujące, by przejść obok nich obojętnie.

Tak przynajmniej sądzili twórcy z Monolith Productions, którzy w swoim debiutanckim FPS-ie wykorzystali jednego z najbardziej tajemniczych bogów Słowian. Czarnoboga.

Wzmianki o tym bóstwie znajdujemy w Kronice Słowian – dwunastowiecznym dziele niemieckiego mnicha Helmolda, który uczestnicząc w wyprawach misyjnych, spisywał lokalne, pogańskie wierzenia. Przedstawiony przez niego Czarnobóg, rzekomo czczony głównie przez Słowian połabskich, jest bóstwem złym, sprowadzającym na ludzi niedolę, kojarzonym ze śmiercią i rozkładem. Dla Helmolda oczywiste było, że Czarnobóg jest po prostu jednym z wcieleń Diabła. Do dziś nie wiemy na ile wiarygodna jest relacja średniowiecznego mnicha. Helmold, jak wielu mu współczesnych, patrzył przecież na pogańskie wierzenia przez pryzmat chrześcijaństwa. Niewykluczone też, że sami poganie z jakimi się zetknął zmodyfikowali swą religię pod wpływem wcześniejszych kontaktów z misjonarzami.

Nie wiemy więc na pewno, czy Czarnobóg był bogiem zła. Ale Blood, legendarny FPS z 1997 robi z tego założenia dobry użytek. Tchernobog, nazywany też w grze Śpiącym Bogiem, Pożeraczem Dusz i Tym Który Pęta, jest świetnym antagonistą. To zdradziecki i szalony bóg, który bez wyraźnego powodu zabija przywódców swego kultu. A gracz… wciela się w rolę jednego z zamordowanych. Akcja Blood toczy się na początku XX wieku i opowiada o wskrzeszonym z martwych rewolwerowcu imieniem Caleb – byłym wyznawcy Tchernoboga. Gra, której bohater jest żądnym zemsty, do szpiku kości zepsutym, sadystycznym, nieumarłym mordercą wymagała równie paskudnego przeciwnika. Czarnobóg doskonale się w tę rolę wpisał.

Świat po Wiedźminie

Słowiańska mitologia od lat wstrzykiwała do zmurszałego gatunku fantasy odrobinę egzotyki, groteski i mroku. Międzynarodowy sukces Wiedźmina tylko ten proces przyśpieszy. Nie zdziwcie się zatem, jeśli pewnego dnia miejsce poltergeistów zajmą domowiki, Ghostbusters ustąpią miejsca Łapiduchom, a ten gogusiowaty, młotkowy Thor, zostanie w Avengers zastąpiony przez twardego, dzierżącego toporek Peruna. Takie są nieuchronne prawa popkultury! Czego Wam i sobie życzę.

0

0