Matrix Zmartwychwstania (2021)

Czy po dwóch lub więcej dekadach da się wrócić do przykurzonej filmowej marki i stworzyć coś wartościowego? Dennis Villeneuve pokazał Blade Runnerem, że się da, chociaż niekoniecznie można na tym zarobić. Z kolei Disney robiąc remake pierwszych Gwiezdnych wojen pod tytułem Przebudzenie mocy oraz aktorskie wersje swoich animacji udowodnił, że żerując na nostalgii można zarobić pierdylion monet. Nie dziwi więc fakt, że pod ten pociąg z pieniędzmi podpięli się inni i raczą nas nieprzerwanym strumieniem kontynuacji, nowych-starych wersji, rebootów i różnych dziwnych konstrukcji. Kiedy więc gruchnęła wieść o planowanej kontynuacji Matrixa (umówmy się, że o częściach 2 i 3 będziemy wspominać tylko kiedy to naprawdę niezbędne), pomyślałem sobie: “o nie!”. Szansa, że wyjdzie z tego coś dobrego wydała mi się mniejsza niż szansa na poznanie uczciwego polityka.

Oczekiwania miałem niewielkie, do filmu zasiadłem z czystą głową i muszę przyznać, że początek nawet mnie zaciekawił. Zaczyna się bowiem dość zagadkowo. Widzimy coś, co jest i nie jest odtworzeniem sceny otwierającej oryginał z 1999 roku i stanowi pewien rodzaj zaprogramowanej sekwencji w Matrixie. Jak to się stało, że Matrix nadal działa, na pewnym poziomie jako symulacja w symulacji i dlaczego Thomas Anderson (żywy) funkcjonuje jako autor bestsellerowej trylogii gier komputerowych pod tytułem… “The Matrix”? Jego psychoanalityk mówi, że 18 lat temu przeżył załamanie nerwowe i faszeruje go niebieskimi pigułkami, tymczasem firma Warner Bros. życzy sobie rozpoczęcia prac nad czwartą częścią Matrixa. Jest w tym kilka fajnych pomysłów na nieoczywisty sequel, łamanie czwartej ściany intryguje, a narkotyczne wizje bliskiego załamaniu nerwowemu Andersona do taktu z utworem White Rabbit robią fajne wrażenie. W tym momencie, chociaż wiedziałem już, że jest to film całkowicie inny od oryginału (przynajmniej w formie, bo do treści jeszcze wrócę), to być może udało się twórcom zrobić coś świeżego. Niestety bardzo szybko okazuje się, że nic z tego i oglądamy jedynie powtórkę z Przebudzenia mocy – pół godziny oryginalnego materiału, a potem już tylko kalka “jedynki”. I to dosłownie kalka, bo wielokrotnie w Zmartwychwstaniach widzimy kadry i sceny sprzed niemal dwóch dekad.

Ktoś w Warnerze ma ewidentnie fetysz związany z autopromocją własnych marek i własności intelektualnej, niestety w bardzo nieudolny i nachalny sposób. Zaczęło się od żenującego Ready Player One, potem był na przykład kompletnie nieudany drugi Kosmiczny Mecz, a teraz mamy Matrixa. Cytowanie starych produkcji i “mruganie okiem” stało się sztuką samą w sobie i zostało doprowadzone do poziomu absurdu. No bo jak inaczej nazwać fakt, że główna bohaterka zachowuje się jak psychofanka przygód Neo, nowy Morfeusz puszcza filmy ze starym Morfeuszem “dla zrobienia nastroju”, a korporacyjne gadające głowy szukają pomysłu na nowy “bullet time” i, co gorsza, za parę minut ten nowy “bullet time” widzimy na ekranie. Z jednej strony zabawa w pogrywanie z publiką i film w filmie, a z drugiej siermiężna gra na nostalgii, w dodatku nakładana do głowy za pomocą łopaty. No bo nie wystarczy, żeby Neo podążał za dziewczyną imieniem Bunny (Królik). Trzeba dziesięć razy powtórzyć, że to TEN KRÓLIK, że to nawiązanie do TEJ ALICJI W KRAINIE CZARÓW i na koniec jeszcze pokazać ten sam tatuaż, który uruchomił wydarzenia z pierwszego filmu.

Traktowanie widza jak bezrozumnego pożeracza popcornu to niestety jeden z głównych grzechów nowego Matrixa. Możecie zapomnieć o powolnym, sukcesywnym budowaniu świata rodem z nowej Diuny. Zamiast tego dostaniecie ogromną porcję dialogów służących wyłącznie ekspozycji świata. Fabuła, chociaż punkt po punkcie odhacza kolejne kultowe momenty z jedynki, to musiała zostać podbudowana gadającymi głowami, które objaśniają sobie to wszystko, czego widz mógłby się jedynie domyślać. Zwykłych dialogów jest jak na lekarstwo, a jak już są, to powalają infantylnością i sztucznością. Zamiast tego ekspozycja goni ekspozycję, w dodatku jeszcze wpleciono w to wszystko garście sucharów, których nie powstydziłby się kolega SithFrog, co daje efekt po prostu koszmarny. Jakby tego było mało,  dialogi czasami musi prowadzić niestety Keanu Reeves, patrząc do kamery i mówiąc monosylabami, co daje efekt jakby oglądało się Piotra Zelta w postmodernistycznej wersji 13 posterunku. Sytuacji nie ratują nowi bohaterowie. Próżno szukać w Zmartwychwstaniach jakiejkolwiek postaci, która chociaż ocierałaby się o kultowość i zapamiętywalność jak te z pierwowzoru (a nawet pierwowzorów). Nowy Morfeusz najbardziej przypominał pokracznego antagonistę z Kosmicznego Meczu, nowy Agent Smith (a jakże) nie dość że charyzmę ma na poziomie taboretu, to jeszcze robi za deus ex machina, główny czarny charakter to śmiech na sali, a załoga statku Mnemosyna po prostu jest i równie dobrze mogłaby być wycięta z kartonu.

Ale dość o rzeczach nieistotnych. Pierwszy Matrix też nie był fabularnym czy aktorskim arcydziełem. Siła tego filmu tkwiła w stylu, prezentacji, sposobie kręcenia i nie ma zbyt wielkich słów, żeby opisać, jak ważny i przełomowy był to obraz. W dziedzinie efektów specjalnych chyba tylko Gwiezdne wojny były większym wydarzeniem niż przygody Neo i Trinity. Pokażcie mi inny film z przełomu wieków, który dziś wyglądałby choć w połowie tak dobrze. Wszystkim, liczącym na to, że czwarta część serii będzie godnie kontynuowała rodzinne tradycje uprzejmie donoszę, że nie kontynuuje. Powiem więcej – to jeden z najbrzydszych i najsłabiej zrealizowanych filmów, jakie widziałem od dłuższego czasu. Komputerowe animacje porażają sztucznością i wyglądają jak niskobudżetowy Marvel. Żadna z lokacji nie zostaje w głowie dłużej niż 5 minut. Zapomnijcie o lobby w wieżowcu, stacji metra, czy wirtualnym dojo, tu czekają was jedynie jakieś anonimowe tła. I dojo. To samo co kiedyś, tylko zupełnie niepotrzebne. Podobnie zresztą sprawa ma się z kostiumami i “stylówkami”. Pierwszy Matrix stanowił pod tym względem kwintesencję cyberpunku, gdzie styl jest wszystkim. Te płaszcze, okulary, rozkładane telefony, ciężkie buciory, garnitury, wysmakowane, oryginalne, zapadające w pamięć… W części czwartej zostały zastąpione Morfeuszem pajacującym w żółtym wdzianku. Szczyt żenady i braku gustu oraz wizji.

Podobnie słabo jest w kwestiach technicznych. Jeśli już pojawia się jakieś ciekawe ujęcie, to niemal zawsze jest to kalka jakiegoś starego pomysłu. Nikt nie bawi się perspektywą, obiektywami o różnych ogniskowych, wszystko pokazano płasko, nudno, statycznie i bez wyrazu, jakby film był kręcony za pomocą telefonu. O efektach specjalnych i komputerowych szkoda w ogóle pisać, bo na ich wspomnienie szczypią zęby. Charakterystyczne rozmazanie postaci w czasie “bullet time” zastąpiono jakąś pokraczną wersją tego efektu, wyglądającą jakby robił to kompletny amator. Nowy “bullet time” polega na tym, że świat zwalnia, a niektórzy nie (czyli jest tym samym co zwykły, ale pokazanym z przeciwnej perspektywy) i dzięki temu można przeprowadzić więcej ekspozycyjnych pogadanek. Obrazu nędzy i rozpaczy dopełniają zaś słabiutkie sceny walk. Skakanie po dachach? Bieda-spiderman. Walka w pociągu? Obejrzyjcie sobie jakiś koreański film akcji, żeby zobaczyć, jak to się robi. Pojedynek w dojo? Wolne żarty. A finałowa przejażdżka przez miasto pełne zombiaków i… ludzi-bomb? Na tym etapie seansu było mi już wszystko jedno, mogli nawet zacząć rzucać w siebie pomidorami. W całym tym filmie nie ma jednego ujęcia, na którym warto byłoby zawiesić oko. Audiowizualna katastrofa.

Ktoś może zarzucić mi malkontenctwo, a nawet to, że nie zrozumiałem wizji pani Lany. Bo Matrix 4 pełen jest odniesień do rzeczywistości A.D. 2021 i to coś więcej niż tylko pranie się po pyskach. Odpowiadam, że owszem, nawiązania dostrzegłem, bo i ciężko nie zauważyć czegoś, czym twórcy rzucają w ciebie z ekranu co 30 sekund. Cała ta zakamuflowana ideologia jest banalna i sprowadzona do haseł-kluczy, powtarzanych przez kolejne postacie niczym mantra. Iluzoryczność wyboru, zaszczucie w świecie social mediów, wspieranie LGBTQWERTY i osób niebinarnych, zniewolenie przez system i władzę, czy wreszcie zmiana płci. Te motywy przewijają się w kolejnych scenach z uporem maniaka i chociaż średnio rozgarnięty widz w okolicach połowy filmu powinien już załapać lekcję, to twórcy dalej tłuką go po głowie banałami wygłaszanymi śmiertelnie poważnym tonem przez kolejnych anonimowych ludzi.

Pewnie zdążyliście się już domyślić, że nie będę wam polecał seansu Matrix Zmartwychwstania. Nawet pomimo niskich oczekiwań zawiodłem się srodze, bo obejrzałem film miałki pod każdym względem. To tylko wymówka, żeby zrestartować zakończoną już dawno serię. Nie da się nie zauważyć, że Warner chciał powtórzyć sukces VII epizodu i pod pozorem powrotu starych bohaterów kazał Wachowskiej nakręcić scena po scenie tę samą co 18 lat temu historię, dla niepoznaki dorabiając do tego historyjkę o wskrzeszaniu umarłych. Oprócz intrygującego zawiązania akcji i grania na nostalgicznej nucie nie ma on nic ciekawego do zaoferowania, a z ogólnie pojętego wyglądu bardziej przypomina produkcję amatorską niż swojego kultowego dziadka. Jeśli koniecznie musicie iść do kina na film o latających ludzikach, wybierzcie trzeciego Spider-mana. Dajcie Neonowi i spółce odlecieć w siną dal i zaginąć wśród spadających zielonych znaczków.

***

Okiem SithFroga

Na pierwszego „Matrixa” trafiłem przypadkiem i za namową kumpla (pozdro Domin!) w letni deszczowy dzień 1999 roku. Potem poszedłem do kina jeszcze dwa razy wydając prawie wszystkie swoje zaskórniaki i nie żałując ani chwili. Piszę to, żeby uzmysłowić jak ważny to dla mnie film i jak bardzo nie cierpię fatalnych, źle zrealizowanych sequeli.

Wieść o czwartej odsłonie, a potem zwiastun sprawiły, że moje serce zabiło tak samo jak bije normalnie. Zero jakichkolwiek emocji, zero oczekiwań. Prawda jest taka, że w 1999 bracia Wachowscy trafili na koniunkcję sfer albo inny dziwny układ planet i wyszło im arcydzieło potężnie inspirowane anime. Kiedy materiału do inspiracji zabrakło i próbowali pociągnąć dalej swoją historię – wyszło tragicznie.

Poszedłem więc do kina z poprzeczką zawieszoną… w zasadzie to leżącą na ziemi i… nie zawiodłem się. Ani nie zachwyciłem. Obejrzałem ruszające się obrazki bez cienia poruszenia czy jakichkolwiek uczuć po czym wyszedłem z sali. Zmartwychwstania to w telegraficznym skrócie:

• 10% scen z poprzednich Matrixów (dosłownie, całe kadry i przebitki);
• 30% scen z poprzednich Matrixów odegranych na nowo, przez nowych bohaterów w lekko zmienionej formie (dojo, walka w podziemiach, kultowe ujęcia helikoptera czy konkretnych elementów walk);
• 10% jakiegoś dziwacznego meta-komentarza na własny temat i banalnych „prawd o współczesnym świecie” podanych w nieznośnie pretensjonalny sposób, w dodatku popkulturowa papka, sequele, rebooty, remake’i – wszystko co film zdaje się krytykować, tyczy się jego samego Czyli co, samobiczowanie pod egidą „wiemy jak jest, ale robimy to samo”? Bo na pewno „Zmartwychwstania” nie próbują uciec z pułapki, o której same rozprawiają. A już krytyka współczesnego porządku ustami pewnego gościa z francuskim akcentem to szczyt scenariuszowej żenady;
• 20% scen akcji, rozwałki i walk, z których nic nie zostaje w głowie dłużej niż 10 minut po seansie, a już scena w pociągu to powrót słusznie minionych czasów z trzęsącą się kamerą i cięciami co ćwierć sekundy gdzie absolutnie nic nie widać
• 10% dialogów nafaszerowanych ekspozycją i łzawego popierdywania o nostalgii i o tym, że kiedyś to były czasy, a teraz już nie ma czasów
• 10% na pozbawiony emocji finał w stylu deus ex machina bez cienia zaskoczenia i be sensu

Panie SithFrog, ale to się nie spina! Razem mamy 90%, a gdzie pozostałe 10? Ano właśnie to jest najbardziej wkurzające. Gdzieś tam w tle, głęboko pod całą nieudolną nostalgią, bezczelnymi kalkami i odtwarzaniem w kółko ogranych po sto razy scen z oryginału, majaczy całkiem niezły pomysł. Intrygujące podejście z załamaniem nerwowym Andersona, trylogią gier i terapią. Z zaskakująco świetnym w swojej roli Neilem Patrickiem Harrisem (aka Barneyem Stinsonem/Doogie Houserem), z kolejną warstwą rozkminy czym jest Matrix i jak wpływa na ludzi. W kilku momentach naprawdę pojawiła się we mnie ciekawość i nadzieja na to, że jeszcze coś z tego będzie.

Niestety, jest tego tak niewiele, że kiedy finał zamienia się we łzawy melodramat ocierający się o subtelność Harlequinów – ja się odmeldowuję. Niezamierzona autoparodia, kicz i kompletny brak pomysłu innego niż wracanie w kółko do rozwiązań z oryginału. Najlepiej obrazuje to ewolucja głównego bohatera: w pierwszym Matrixie (i sequelach, tfu!) Neo chciał odkryć prawdę, uwolnić ludzi i znaleźć sposób zakończenia wojny z maszynami. W „Zmartwychwstaniach” próbuje  przelecieć atrakcyjną, dojrzałą mężatkę (nawet jeśli ceną może okazać się rozwalenie rozejmu z maszynami)…