FilmoBiografia Kubricka – Barry Lyndon (1975)

FilmoBiografia Kubricka to cykl artykułów poświęcony jednemu z najwybitniejszych najwybitniejszemu reżyserowi wszystkich czasów, Stanley’owi Kubrickowi. Tematem przewodnim serii jest życie i twórczość nowojorskiego artysty, w głównej mierze jego 11. filmów pełnometrażowych, z których każdy zostanie poddany osobnej analizie. Celem cyklu jest nie tylko przedstawienie widzowi opinii na temat filmów należących już dzisiaj do klasyki kina, ale też przybliżenie postaci Kubricka, poszczególnych etapów jego kariery, a także ciekawostek z życia zawodowego i osobistego. W pracy nad tekstami autor posiłkuje się różnorakimi źródłami internetowymi, a także wiedzą zaczerpniętą z publikacji książkowych dotyczących reżysera i historii kina.

---

FBK wraca na łamy naszego portalu, po zdecydowanie zbyt długiej przerwie. Wszystkich oczekujących na kolejne odcinki naszej podróży przez filmografię Stanleya Kubricka chciałbym po ludzku przeprosić – za kolosalną zwłokę w publikowaniu. Nie czas to ani miejsce na tłumaczenia, zresztą na swoje usprawiedliwienie nie miałbym niczego odkrywczego: ot, przerosły mnie wszystkie moje zobowiązania, włącznie z przygotowaniem niniejszego tekstu. Proponuję więc zhejtować autora w komentarzach przejść do rzeczy. Dziś na tapecie ląduje jeden z najciekawszych utworów Mistrza. Film najdłuższy (circa 180 minut), będący owocem bolesnego kompromisu, pomiędzy marzeniami Kubricka o historycznej epopei, a realiami, w których musiał się odnaleźć. Przy okazji – film najwyraźniej doceniony przez Akademię Filmową, która przyznała mu cztery Oscary, a jednocześnie najchłodniej przyjęty przez widzów.

#8: Barry Lyndon (1975)

Dzięki poprzednim projektom, przede wszystkim wzbudzających ogromne dyskusje „Odysei kosmicznej” i „Mechanicznej pomarańczy”, pozycja Stanleya Kubricka w branży filmowej zdawała się być niepodważalna. I niepozbawiona rys na wizerunku wizjonera. Reżyser, ze względu na swój charakterystyczny styl pracy związany z pietyzmem i dążeniem do perfekcji w każdej przygotowywanej przez siebie scenie, stanowił z jednej strony łakomy kąsek dla producentów, a z drugiej – potencjalne zagrożenie dla tempa realizacji powierzanych mu projektów. Mimo tych wątpliwości natury praktycznej, z całą pewnością nie można powiedzieć, że po „Mechanicznej” Kubrick narzekał na brak możliwości realizacji swojego talentu.

Napoleońskie egzorcyzmy

Łączono go z wieloma projektami, chociaż – jeśli wierzyć ostałym się informacjom z branżowych publikacji – kolejne studia producenckie podchodziły do współpracy z mistrzem z rezerwą. Wieść gminna niesie, że w 1972 roku Warner Bros. zaproponowało mu wyreżyserowanie „Egzorcysty” – ekranizacji literackiego bestsellera spod ręki Williama Petera Blatty’ego. Kubrick zapalił się do pomysłu, przygotował wstępne szkice scenariusza i – swoim zwyczajem – rozpoczął już wstępne rozmowy z kandydatami do obsady filmu. Ostatecznie, wytwórnia odpowiedzialna za projekt zdecydowała się na zerwanie rozmów – górę miały wziąć obawy przed perfekcjonizmem Stanleya, który mógł doprowadzić do ogromnych opóźnień w produkcji. Trzeba przyznać, że wnioski tego typu nie należały do nieuprawnionych – większość swoich poprzednich filmów Kubrick produkował co najmniej 2-3 lata, a Warner Bros. zapowiedziało premierę wyczekiwanego hitu na 1973 rok.

Ostatecznie na stołku reżyserskim „Egzorcysty” zasiadł William Friedkin – świeżo nobilitowany twórca, odpowiedzialny za ogromny sukces „Francuskiego łącznika”. Jak się później okazało, Friedkin niespecjalnie różnił się od Kubricka w podejściu do pracy na planie – zdjęcia do „Egzorcysty” realizował niemal cały okrągły rok (226 dni!). Z premierą na 1973 jednak zdążył, a dalszą część tej historii znamy wszyscy – do dziś pierwszy „Egzorcysta” jest uznawany za najwybitniejszy horror w dziejach kina.

W obliczu bezczynności, Kubrick powrócił do swojego wymarzonego projektu – filmu o Napoleonie, z którego musiał zrezygnować jeszcze przed „Mechaniczną pomarańczą”, ze względu na klapę napoleońskiego filmu „Waterloo” Siergieja Bondarczuka z 1970 roku, która wzbudziła nieufność producentów do finansowania podobnych projektów. Scenariusz był w bardzo zaawansowanym stadium, zaplanowane miał Kubrick również plenery i lokalizacje, w których chciał nakręcić monumentalne sceny batalistyczne. Wiele z tych prac nad „Napoleonem” zostało wykorzystanych na potrzeby zrealizowanego projektu, którym – jak postanowił jesienią 1973 roku – została powieść Williama Makepeace’a Thackeraya.

Brytyjski dziennikarz, pisarz i satyryk jest jednym z najważniejszych twórców XIX wieku. Zasłynął powieścią „Targowisko próżności” („Vanity Fair”), która była krytycznym portretem współczesnego pisarzowi społeczeństwa Wielkiej Brytanii. Do dzisiaj należy do najważniejszych powieści swojej epoki. I to właśnie ją początkowo chciał zekranizować Kubrick. Ostatecznie uznał, że próba przeniesienia tak opasłego dzieła (polskie wydanie dostępne obecnie w księgarniach liczy sobie niemal 900 stron) jest niemożliwe.

W tej sytuacji Kubrick zdecydował się na „Przypadki Szanownego Pana Barry’ego Lyndona” – opowieść o nieszczęsnym żołdaku, który podczas Wojny Siedmioletniej♠ próbuje zdobyć powszechne uznanie i pozycję społeczną. Ta przewrotna satyra stała się kanwą scenariusza, nad którym Kubrick pracował sam. Film ostatecznie otrzymał skrócony tytuł „Barry Lyndon”, chociaż początkowo… nikt nie wiedział, nad czym konkretnie nowojorczyk pracuje. Tytuł i tematyka „najnowszego projektu Kubricka” były utrzymywane w ścisłej tajemnicy, nawet przed finansującą go wytwórnią braci Warner. Ze względu na swoją pozycję, Kubrick bez większych problemów uzyskał finansowanie dla tego projektu w kwocie 10 milionów dolarów.

Jedynym warunkiem, jakie Warner Bros. postawiło przed Kubrickiem, było zatrudnienie w głównej roli kogoś z listy 10 najbardziej dochodowych aktorów w 1973 roku. Początkowo miał być nim ówczesny numero uno – Robert Redford. Bożyszcze Ameryki odrzuciło propozycję współpracy, a jakże, jako powód podając apodyktyczny styl pracy Kubricka. Ostatecznie Barrym Lyndonem został więc Ryan O’Neal. Aktor, dla którego początek lat 70. okazał się okresem krótkiej, lecz intensywnej prosperity na samym szczycie showbiznesu. W 1970 roku zagrał w legendarnym „Love Story”, po czym szybko zagościł na okładkach bulwarówek i innych branżowych tabloidów. Jego sława nigdy później nie sięgnęła ówczesnych rejestrów, ale – co trzeba przyznać – ze względu na atrakcyjną aparycję i delikatny głos, do głównej roli u Kubricka nadawał się znakomicie.

Główną obsadę filmu dopełniała kolejna gwiazda tamtych czasów, dzisiaj już zapomniana Marisa Berenson – nominowana do dwóch Złotych Globów w 1973 roku (pierwszy plan kobiecy i debiut roku) za kreację w obsypanym nagrodami (osiem Oscarów!) musicalu „Kabaret” Boba Fosse’a. Berenson wcieliła się w rolę ukochanej głównego bohatera. Jak to u Kubricka często bywało, jest to kreacja ewoluująca w trakcie seansu tej historycznej epopei, z której młoda gwiazda wywiązała się bardzo dobrze. Na uwagę zasługuje również świetna postać Kawalera du Balibari – początkowo oprawcy, później dobroczyńcy i przyjaciela, a ostatecznie również i ofiary Barry’ego Lyndona. W tej barwnej roli świetnie sprawdził się brytyjski gigant i legenda tamtejszego kina Peter Magee – znany przede wszystkim ze swoich interpretacji szekspirowskiego króla Leara (zarówno w pełnym metrażu, jak i sześcioodcinkowym miniserialu telewizyjnym), uchodził za wybitnego aktora dramatycznego, który swoje talenty najlepiej prezentował na deskach londyńskich teatrów.

Tragiczny los hipokryzji

Fabuła tej trzygodzinnej opowieści opowiada o przewrotnym losie głównego bohatera, a także o czasach osiemnastowiecznej brytyjskiej socjety przywiązanej do konwenansów i klas społecznych. To także – wzorem poprzednich toposów kubrickowskich – historia o bezsensowności wojny, nieuchronności losu oraz o tym, że pewne wydarzenia w życiu każdego człowieka pozostają poza jego jurysdykcją. Ton filmu bardzo wiele czerpał ze scenariusza do filmu o Napoleonie, którego Kubrick uważał za postać tragiczną, z góry skazaną na ostateczną klęskę i zapomnienie. Takim samym bohaterem jest Barry Lyndon – młody chłystek próbujący wyrwać się z biedy domu rodzinnego, imający się wielu oszustw i pogodzony z hipokryzją swoich czasów, starający się wykorzystać wszystkie zaistniałe okoliczności, aby tylko ratować skórę i budować swoją pozycję.

Jeśli traktować historię opowiedzianą w „Barrym Lyndonie” jako kubrickowski komentarz do egzystencji człowieka, należy zwrócić uwagę, że – podobnie jak w „Mechanicznej pomarańczy” – reżyser decyduje się na wyraźnie oddzielenie dwóch, kontrastujących ze sobą, etapów życia. Pierwsza część filmu, prezentująca „karierę” Barry’ego w anglosaskiej, a później pruskiej armii, utkana jest wieloma nieetycznymi decyzjami, które ostatecznie prowadzą do osiągnięcia założonych celów. Lyndon może nie grzeszy przesadną inteligencją, lecz z pewnością wykazuje się sprytem, odpowiednio wykorzystywanym oportunizmem, nie opuszcza go również łut szczęścia. W tej części film skupia się wokół realizacji własnych planów i marzeń, które według Kubricka zdają się być uzależnione od zdolności do łamania utartych konwenansów: porzucenia lojalności wobec dobroczyńców, egoizmu, wspomnianego oportunizmu i zasadniczego braku poszanowania dla wartości etycznych, czy moralnych.

W drugiej części Kubrick rozlicza swojego bohatera, czyniąc z niego ofiarę okoliczności i splotu wydarzeń, na które wpływ częściowo miały dokonane wcześniej wybory. Lyndon, po uzyskaniu odpowiednich zasobów (zarówno materialnych, jak i duchowych), zatapia się w swoim zwycięstwie z rzeczywistością, jednak nie przyjdzie mu cieszyć się nim zbyt długo. Los dopada go i jest bezlitosny w swojej konsekwencji, sukcesywnie odbierając zarówno zdobyte dobra, miłość i szacunek otoczenia, jak i  – ostatecznie – zdrowie fizyczne oraz psychiczne. To gorzka dekonstrukcja fabularna, utrzymana w konwencji fatalizmu, choć trzeba wspomnieć, że nie jest ona pozbawiona pierwiastka czarnej komedii i satyry, z której słynął zarówno twórca literackiego pierwowzoru, jak i autor ekranizacji. Film w wielu momentach wywołuje uśmiech, zestawia kontrastujące ze sobą: treść i obraz, odwraca role przypisywane bohaterom i złoczyńcom. Nade wszystko jednak: „Barry Lyndon” zachwyca pod względem wizualnym.

Odmalowana epoka

Film jest największym przedsięwzięciem produkcyjnym w karierze Kubricka. Reżyser kontynuował swoją podróż w poszukiwaniu nowatorskich rozwiązań na planie filmowym, nie licząc się z kolosalnym rozmachem zaplanowanych scen. Pod względem technicznym film ponownie wyprzedzał konkurencję o kilka epok, chociaż może celniejsze byłoby sformułowanie, że po prostu wykraczał poza jakiekolwiek standardy produkcji kinematograficznej.

Zdjęcia realizowano w naturalnych warunkach, pieczołowicie wyselekcjonowanych zamkach, szlacheckich posiadłościach, plenerach, wrzosowiskach i wzgórzach Wielkiej Brytanii oraz Irlandii. Monumentalne ujęcia krajobrazów zrealizowano przy pomocy trzech obiektywów Zeiss Planar – tych samych, które NASA wykorzystywała do sfotografowania niewidocznej strony Księżyca. Obiektywy te posiadały ogniskową 50 mm przy jednoczesnej średnicy przesłony f/0,7 – oznacza to, że były najbardziej światłoczułym sprzętem, jaki kiedykolwiek wykorzystano w filmie. Użycie tego sprzętu było uzasadnione faktem, że Kubrick postanowił nakręcić „Barry’ego Lyndona” w stylu całkowicie oddającym realia tamtejszej epoki. Oznaczało to między innymi brak wspomagania oświetlenia planu jakimikolwiek lampami elektrycznymi. Wyjątkowo światłoczuły sprzęt od NASA pozwalał na rejestracje zdjęć przy użyciu naturalnego światła słonecznego, a w scenach realizowanych w zamkniętych pomieszczeniach – światła generowanego przez ustawione na planie świece. Rzecz jasna, był to pierwszy w historii film realizowany w ten sposób. A gwoli ścisłości należy dodać, że reflektory zostały jednak w filmie wykorzystane – jako imitacja zachodzącego Słońca, w scenie pojedynku pomiędzy Lyndonem a lordem Bullingdonem. Lampy ustawiono poza planem – oświetlały od zewnątrz ściany budynku, w którym scena ma miejsce.

Świetne parametry sprzętu optycznego użytego przez Kubricka, zaowocowały możliwością dokonania kolejnego przełomu w plastyce i kompozycji filmowego kadru, który dzisiaj przypisuje się właśnie „Barry’emu Lyndonowi”. Wiele ujęć filmu rozpoczyna się od kadru prezentującego bohaterów lub elementy scenografii, które są jedynie fragmentem całej sceny. Później następuje powolne oddalenie kamery, które ukazuje całość kompozycji – efekt przypomina sytuację, w której przyglądamy się szczegółowo fragmentom jakiegoś monumentalnego obrazu, by ostatecznie objąć wzrokiem jego całość (spróbujcie w ten sposób „pooglądać” sobie np. „Bitwę pod Racławicami” Jana Matejki). Kompozycje kadrów Kubrick realizował ze starym znajomym, operatorem Johnem Alcottem. Alcott pojawił się już w ekipie realizacyjnej „Odysei Kosmicznej”, a oficjalnie debiutował jako główny operator „Mechanicznej pomarańczy”. Przy omawianym filmie panowie inspirowali się autentycznym malarstwem epoki – między innymi obrazami Williama Hogartha, Thomasa Gainsborougha, czy Daniela Chodowieckiego. Zresztą w tym przypadku najlepiej przyjrzeć się dostępnym w sieci zestawieniom dzieł malarskich i skomponowanych przez reżysera odpowiedników:

Efekt tych wielkoformatowych kompozycji zachwycił odbiorców – najsłynniejszy chyba na świecie krytyk filmowy, nieodżałowany już dziś Robert Ebert, napisał po premierze, że to „prawdopodobnie najpiękniejszy film, jaki kiedykolwiek nakręcono”♣.

Niebagatelną rolę w budowaniu osiemnastowiecznej atmosfery purytańsko-oportunistycznej opowieści odegrała również muzyka. Kubrick i tym razem zaskoczył – początkowo planował powierzenie ścieżki dźwiękowej talentowi wielkiego Ennio Morricone, jednak ostatecznie wycofał się z tego pomysłu. Muzykę skomponował Leonard Rosenman, pod czujnym okiem samego Stanleya, który osobiście wyselekcjonował kompozycje z epoki mające służyć za podstawę soundtracku. Wiodącym utworem została „Sarabanda”  Jerzego Fryderyka Haendla, która przewija się – w zróżnicowanych aranżacjach i przy wykorzystaniu wielu instrumentów – przez wszystkie części filmu.

Trzeba przyznać, że pod względem muzycznym „Barry Lyndon” w żaden sposób nie odstaje od najwyższego poziomu osiąganego przez Kubricka w poprzednich dziełach pokroju „Odysei Kosmicznej” czy „Mechanicznej pomarańczy”. W zastosowanych utworach uwidacznia się fascynacja reżysera epoką, w którą chciał za pomocą obrazu i dźwięku dosłownie „zanurzyć” swoich widzów. Muzyka, w połączeniu z wyrafinowaną i monumentalną stroną wizualną produkcji, tworzy spójną całość, do której nie można się przyczepić. „Barry Lyndon” to pocztówka, krajobraz i portal do osiemnastowiecznej Europy: pełen wizualnego artyzmu i krytycznej treści, w którym przebrzmiewa reżyserska tęsknota do niezrealizowanego filmu o Napoleonie, ale również zupełnie świadoma chęć ucieczki od współczesności, nowoczesnych technologii i pełnego napięć okresu zimnej wojny.

Pyrrusowe zwycięstwo

„Barry Lyndon” powstawał dwa lata, oficjalna premiera odbyła się 18 grudnia 1975 roku. Film okazał się wielkim, triumfem formalnym,  ale nie przełożyło się to na sukces finansowy. Krytycy docenili zarówno stronę wizualną widowiska, jak i specyficzny, chłodny i oddalony od bohaterów styl narracji, jakim Kubrick się zwykle charakteryzował. Ta wielowątkowa i nieco kwaśna opowieść o zepsuciu i przewrotności natury ludzkiej doczekała się wielu wyróżnień branżowych: zdobyła aż 4 statuetki Oscara, chociaż dla Kubricka przyniosła 3 nominacje zakończone rozczarowaniem. Stanley był nominowany w „standardowych” dla siebie kategoriach Reżyserii, Scenariusza oraz za Film Roku jako współproducent filmu. We wszystkich przegrał z „Lotem nad kukułczym gniazdem” Milosa Formana. Zwycięstwo świętowali natomiast współpracownicy Kubricka odpowiedzialni za zdjęcia, scenografię, muzykę i kostiumy.

W świetle powszechnego uznania branżowych ekspertów, publiczność kinowa tym razem nie dopisała Mistrzowi. Film był przez widzów krytykowany za te same elementy, za które chwalili go krytycy: wierność i zatopienie formalne w epoce postrzegane były jako nudna archaiczność, a wysublimowany i chłodny styl narracji nie wywoływał emocji, powodując znużenie. Widownia w kinach dopisała na tyle, że ledwo udało się zwrócić koszty produkcji – przy około 12 milionach dolarów budżetu, w USA „Barry Lyndon” zarobił nieco ponad 20 mln$. Różne są estymacje dotyczące wpływów zza granicy, jednak nawet najbardziej optymistyczne dane nie przekraczają 10 milionów dolarów♥.

Stanley Kubrick zdawał się być rozczarowany powszechnym odbiorem swojego filmu, chociaż w materiałach dotyczących jego twórczości trudno w ogóle znaleźć jakieś konkretne wypowiedzi na ten temat. Początkowe owianie tajemnicą całości projektu, połączone z niezbyt spektakularnymi wynikami po premierze doprowadziły do tego, że w większości polskojęzycznych publikacji na temat Kubricka „Barry Lyndon” jawi się jako film pominięty, ewentualnie jako przykład jednej z nielicznych porażek reżysera.

Skromnym zdaniem wyżej podpisanego, prawda leży zupełnie w innym miejscu. Po pierwsze, jest to film stanowiący autorską próbę zmierzenia się z rozmachem planowanym na potrzeby „projektu Napoleon” i w tym kontekście należy zdecydowanie podkreślić, że Kubrick wyzwaniu podołał z nawiązką. Rozwiązania formalne zaproponowane w „Barrym Lyndonie”, podobnie jak w przypadku „Odysei Kosmicznej” na nowo przeformułowały ograniczenia medium filmowego; udowodniły, że przy odpowiedniej determinacji i nakładach finansowych, możliwe jest stałe i nieskrępowane przekraczanie gatunkowych granic i poszerzanie możliwości technicznych.

Jeżeli chodzi o fabularną stronę filmu, również należy podkreślić, że Kubrick przede wszystkim zrealizował swoją autorską wizję na opowiedzenie historii Thackeraya. Efekt nie odbiegał zbyt daleko od satyryczno-ironicznego stylu pierwowzoru. Jest to, obok „Ścieżek Chwały”, jedna z najwierniejszych ekranizacji materiału źródłowego, jaka wyszła spod ręki Kubricka. Oddzielną sprawą pozostaje kwestia aktualności poruszanych w filmie wątków, a także umiejscowienia jego akcji w epoce bardzo rzadko eksploatowanej w światowej kinematografii. Moim zdaniem, to właśnie niewielki potencjał atrakcyjności zarówno tematyki, jak i historycznych proweniencji „Barry’ego Lyndona”, zdecydował o niewielkiej – jak na Mistrza – popularności tej produkcji.

Nie zmienia to jednak faktu, że dzisiejszemu widzowi „Barry Lyndon” dostarczy dokładnie takich samych, znakomitych wrażeń estetycznych, jakimi mógł się raczyć prawie pół wieku temu. Jest to film w wielu miejscach zbliżony do sztuki pięknej, a konkretnie do osiemnastowiecznego malarstwa klasycystycznego, w którym kompozycje i kolorystyka odgrywają kluczową rolę. Pod względem fabularnym również ma wiele do zaoferowania: posługuje się motywem tragicznego losu bohatera, przygląda się mu z bliska, ze szczegółami referując czyny i motywację prowadzące do zwycięstwa i ostatecznej zguby. To pożyteczna lekcja, którą zwykliśmy wyciągać z kart klasycznych lektur stanowiących współczesny kanon literatury.

Specyficzną cechą tego projektu jest też wrażenie towarzyszące przez cały seans, że oto „Barry Lyndon” więcej ma w sobie z malarstwa i literatury pięknej, niż z medium filmowego. Czyż nie jest to ponadczasowe osiągnięcie, warte choćby jednego wieczoru poświęconego tak skomponowanej twórczości? Odpowiedź może być tylko twierdząca.

W wyniku chłodnego przyjęcia swojego najnowszego filmu, nowojorski reżyser zaszył się w swoich brytyjskich rezydencjach – najpierw w Abbot’s Mead, a od 1978 roku zamieszkał wraz z żoną Christine w rezydencji Childwicksbury Manor (Harpenden, 40 km od Londynu). Wydaje się, że brak sukcesu ostatniego filmu wywołał u Kubricka niepewność co do kierunku, w którym powinien podążać ze swoimi kolejnymi projektami. Niepewność, która przerodziła się w ostrożność i niezdecydowanie w wyborze projektów do realizacji. Zaowocowała też znaczącym obniżeniem efektywności pracy. Kubrick-filmowiec po premierze „Barry’ego” milczał niemal pięć lat. A po nim zrealizował jeszcze tylko trzy pełne metraże.
To już jednak historie, które wypełnią kolejne odcinki FBK. Do przeczytania.

 

Box Office Note

Budżet: 11-12 mln $
Przychód (świat): ~30 mln $
Różnica: 245%
Zysk netto: ~6 mln $

---

♠ – Wojna Siedmioletnia (1756-1763) – bywa również przez niektórych historyków nazywana Pierwszą Prawdziwą Wojną Światową, bowiem jej zasięg rzeczywiście miał charakter globalny. Formalnie w konflikcie stronami były wojska Wielkiej Brytanii (a więc angielskie, irlandzkie oraz te zza oceanu, należące do tzw. Ameryki Brytyjskiej), Prus i Hanoweru, walczące naprzeciw wojskom Francji, Austrii, Rosji, Szwecji i Saksonii. Wojna miała dwutorowy przebieg – w Europie walczono o dominacje nad… Śląskiem (tzw. III wojna śląska, Korona Polska pozostała w tej sprawie neutralna), równolegle Wielka Brytania i Francja toczyła rywalizację o panowanie w koloniach amerykańskich.

♣ – Ebert R., „Barry Lyndon”, Chicago Sun-Times, 10 września 1975 r. Tekst dostępny w Sieci na stronie RobertEbert.com.

♥ – opieram się w tym przypadku na informacji z portalu imdb.com, który podaje, że w ogólnoświatowej dystrybucji film zarobił 30 milionów dolarów.

---

Poprzedni odcinek: FBK #7 – Mechaniczna Pomarańcza
Następny odcinek: FBK #9 – Lśnienie
Wszystkie odcinki FilmoBiografii Stanleya Kubricka.