Portret Doriana Graya (Oscar Wilde)

Książka nie może być moralna lub niemoralna. Jest tylko dobrze lub źle napisana.
Oscar Wilde

Przenieśmy się do 1890 roku. Błyskotliwy, znany ze swego ekstrawaganckiego stylu (zarówno w modzie, jak i poglądach), stały bywalec salonów, uznany arbiter w sprawach sztuki — Oscar Wilde — wydaje na łamach miesięcznika „Lippincott’s Monthly Magazine” powieść zatytułowaną „Portret Doriana Graya”. Treść książki wywołuje niemały szok wśród ówczesnych czytelników i powieść szybko zostaje storpedowana falą krytyki. Źródłem skandalu są przede wszystkim odniesienia do homoseksualizmu, ale też sposób, w jaki Wilde opisuje istotę Zła oraz przedstawia pochwałę braku moralności, w której Lord Wotton (jeden z głównych bohaterów powieści) wiedzie prym, potrafiąc przy tym każdy niecny występek usprawiedliwić na swój pokręcony sposób.

Burza wokół publikacji zmusza pana Wilde’a do zastosowania się do cenzury, a z książki znikają co pikantniejsze aluzje do homoseksualizmu. Początkowo płytka i powierzchowna kreacja Doriana Graya, oprócz pięknej cielesnej fasady, zyskuje też głębię psychologiczną, co moim zdaniem (oraz zdaniem wielu innych osób) zdecydowanie polepszyło odbiór dzieła. Cała wrzawa była tym większa, iż o samym autorze plotkowano, jakoby był homoseksualny (w rzeczywistości był biseksualny — miał żonę Constance Lloyd i dwójkę dzieci). Posiadanie licznych kochanków ostatecznie przyczyniło się do jego upadku. Do najbardziej znanych należeli Robert Ross i lord Alfred Douglas. W wyniku relacji z Wildem lord Douglas napisał pod wpływem emocji poemat „The Two Loves”, który w 1895 roku wykorzystał markiz Queensberry – ojciec Alfreda – w procesie przeciwko kochankowi syna.

Pisarz przegrał sprawę, został oskarżony o kontakty homoseksualne i skazany na dwa lata ciężkich robót. Kostki domina ruszyły… W wyniku całej afery pani Constance Wilde zmieniła nazwisko i zabrała dzieci. Po wyjściu z więzienia stan materialny i zdrowotny autora znacznie podupadł. Ostatecznie zmusiło go to do zmiany nazwiska na Sebastian Melmoth i opuszczenia kraju. Osiadł w Paryżu, gdzie zmarł w podrzędnym motelu „Hotel d’Alsace” w wieku 46 lat. Tam też powstał słynny poemat Wilde’a – „Ballada o więzieniu w Reading”.

Ale wróćmy do współczesności i do tego, jak trafiłam na ten tytuł. Podobnie jak w przypadku „Rzeźni numer pięć”, zaczęło się od filmu – mianowicie „Doriana Graya” z 2009 roku w reżyserii Olivera Parkera. Usłyszałam tam nie tyle o książce, co o postaci, która mnie niezwykle zaintrygowała, głównie za sprawą świetnej kreacji Bena Barnesa. Choć grzechem by było nie wspomnieć Colina Firtha grającego Lorda Henry’ego Wottona, który spowodował, że już zawsze lorda Wottona będę wyobrażać sobie z twarzą Colina i jego cudownym akcentem. Tak oto tych dwóch panów sprawiło, że chciałam poznać też książkową historię pięknego młodzieńca.

Oczywiście musiałam sięgnąć po książkę. Pierwszym, co przykuło moją uwagę, był niezwykły styl Wilde’a i autentycznie wciągające dialogi. Czytając tę książkę, miałam cały czas nieodparte wrażenie, jakbym siedziała na widowni jakiegoś wielkiego, starego teatru i oglądała spektakl trzech kręcących się wokół siebie i silnie na siebie oddziałujących postaci: lorda Henry’ego Wottona, malarza Basila Hallwarda i młodzieńca Doriana Graya. Prowadzą oni ze sobą fascynującą dyskusję na temat sztuki i jej znaczenia, młodości, moralności, ale też istoty dobra i zła w otaczającym ich świecie. A jest tym ciekawiej, że rozmówcy są od siebie skrajnie różni.

Poznajemy Doriana Graya jako nieśmiałego, skromnego młodzieńca (aczkolwiek bardzo pięknego), który spotyka na drodze życiowej (na swoje nieszczęście) wyjątkowo cynicznego Lorda Henry’ego Wottona. Mężczyzna ów, często w zrozumiały tylko dla siebie sposób, potrafi w rzeczy niemoralnej, haniebnej, a nawet brutalnej znaleźć usprawiedliwienie, sens lub piękno. Jak Wotton mówi sam o sobie:

— Tak, Dorianie, zawsze będę ci drogi. Ucieleśniam dla ciebie wszystkie grzechy, których nigdy nie miałeś odwagi popełnić.

Po drugiej stronie „barykady” mamy natomiast Basila Hallwarda – zamkniętego w sobie introwertycznego malarza o sporym talencie, który widzi w Dorianie nie tylko cielesny obiekt inspiracji, ale przede wszystkim dobro, o czym świadczy choćby jeden z cytatów z pierwszych stron:

— Dorian Gray to mój najdroższy przyjaciel — powiedział. — Ma naturę prostą i piękną. Twoja ciotka miała rację, tak go opisując. Nie staraj się go zepsuć. Możesz mieć na niego zły wpływ. Świat jest szeroki, nie odbieraj mi więc tej jednej osoby, której moja sztuka zawdzięcza czar, jeśli istotnie ma jakiś.

Taka konstrukcja przywodzi na myśl znany motyw: na ramionach grzesznika siedzi diabeł i anioł, próbując swoimi podszeptywaniami wskazać mu drogę.

Dodatkowo zawarte w powieści silne podteksty homoerotyczne cały czas pozostawiają wrażenie jakby ten spektakl, który czytelnik ogląda na kartach, był niczym grecki, tragiczny trójkąt miłosny. Cóż, podejrzewam, że było to efektem iście zamierzonym przez autora, ponieważ książka jest jakoby duchową biografią/spowiedzią samego Oscara Wilde’a, który powiedział kiedyś, że on sam ma w sobie coś i z Basila Hallwarda, i z Lorda Henry’ego Wottona, i z Doriana Graya. Powieść to w sumie manifest samego autora, który przede wszystkim ma na celu przedstawienie bliskiego jemu sercu postulatu estetyzmu. „Sztuka dla sztuki”.

Ale oczywiście przewodnim motywem jest wędrówka bohatera, który za sprawą „przyjacielskich” podszeptów zostaje wprowadzony w arkana żądzy, pychy i hedonizmu, co powoli prowadzi go do otchłani zepsucia, zdeprawowania, a w końcu do własnej zguby. I to właśnie ten motyw – sprzężony z subtelnym wątkiem nadnaturalnym, reprezentowanym przez schowany za zasłoną, coraz bardziej ohydny portret głównego bohatera – czyni tę powieść gotycką swego rodzaju XIX-wieczną wersją tak popularnego obecnie realizmu magicznego.

Książka na pewno jest warta przeczytania, głównie za sprawą świetnych, często kontrowersyjnych dialogów. Choć oczywiście kunszt Wilde’a przejawia się nie tylko w dialogach. Same opisy scenerii są tak mistrzowskie, że bez problemu pozwalają się wczuć w klimat XIX-wiecznych salonów. Miałam natomiast problem z niektórymi monologami lorda Wottona – były tak zawiłe, że aż niezrozumiałe. Ale największą słabością książki jest rozdział dziewiąty, moim zdaniem zupełnie zbędny. To monotonny, ciągnący się w nieskończoność opis występków różnych grzeszników na przestrzeni stuleci, pochodzący z książki, którą Lord Wotton pożyczył Dorianowi Grayowi. Ten rozdział skutecznie mnie zniechęcił do czytania na kilka dni.

Pomimo kilku zgrzytów (jak chociażby wymieniony rozdział dziewiąty) i faktu, że od czasów Wilde’a podróż bohatera ku ciemności przerobiliśmy w wielu innych tytułach, uważam, że książka jest wciąż warta uwagi. O czym świadczy chociażby to, że od momentu wydania (nie licząc całej początkowej afery) popularność „Portretu Doriana Graya” nie słabnie. Warto powieść przeczytać, choćby po to, by rozkoszować się stylem Oscara Wilde’a, dzięki któremu naprawdę poczujemy się jak w XIX wieku.

0

0