Ślady Palców Świtu: Sukcesorzy Wielkiego Cesarstwa po Długiej Nocy

Dzieje Sukcesorów Cesarstwa Świtu po Długiej Nocy (część 2)

W pierwszej części naszej “rekonstrukcji”, która stanowi podsumowanie cyklu Ślady Palców Świtu dotarliśmy do momentu, w którym Wielkie Cesarstwo upada. Dziś skupimy się na wydarzeniach, które miały miejsce potem.

Jak powiada maester Yandel, Długa Noc dobiegła końca – do czego według legend przyczynił się Azor Ahai – ale potężne imperium Ery Świtu odeszło w niebyt:

Wielkie Cesarstwo Świtu nie narodziło się jednak na nowo, odzyskany świat był bowiem pęknięty. Każde z ludzkich plemion poszło swoją drogą, bojąc się pozostałych, a wojna, nieczystość i morderstwo przetrwały aż do dzisiejszych czasów. W to przynajmniej wierzą ludzie Dalekiego Wschodu.
—Świat Lodu i Ognia—

Katastrofa, która doprowadziła do zagłady Wielkiego Cesarstwa zapewne miała swoje epicentrum na obszarze, który stał się Krainami Cienia, zamieniając okolice Asshai w mroczne, niegościnne pustkowie. To właśnie ten kataklizm odpowiada za śmierć niemal wszystkich pierwotnych Asshai’i, pierwszych smoczych lordów, z których przeżyła tylko garstka. Tak jak to miało miejsce po Zgubie Valyrii, w Essos zapanował niewypowiedziany chaos. Plemiona, które przez długi czas znajdowały się pod panowaniem boskich cesarzy teraz mogły decydować o sobie. Nie było już armii, urzędów, sądów, poborców podatkowych – z nielicznymi wyjątkami przepadła cała warstwa sprawująca władzę. W Essos zaczęły się wielkie wędrówki ludów.

Nowe państwa na wschodzie…

Większość z nich nie miała powodów, by wspominać stare imperium z tęsknotą, zwłaszcza jeśli weźmiemy pod uwagę, że upadek cesarstwa poprzedzał okres brutalnej tyranii uzurpatora znanego jako Krwawnikowy Cesarz. Co ciekawe, mieszkańcy Yi Ti, położonego najbliżej Asshai, przechowali najdokładniejsze informacje o Wielkim Cesarstwie, które wspominają jako wspaniałą epokę – co, jak wspomniałem w części pierwszej, może sugerować, że cieszyli się w nim pewnym uprzywilejowanym statusem, w przeciwieństwie do podbitych plemion.

Złote Cesarstwo Yi Ti, które powstało po Długiej Nocy, stara się niejako nawiązywać do tradycji swojego poprzednika – jego władcy również noszą tytuł “boskiego cesarza”, zaś Yi Ti’i uważają się za dziedziców dawnego imperium. Jednak w rzeczywistości, ich państwo jest jedynie cieniem tego co minęło, a oni sami są tylko jednym spośród wielu narodów, które niegdyś były podporządkowane smoczym lordom.

Po Yi Ti, do Wielkiego Cesarstwa najbliżej świętej wyspie Leng, gdzie władają “boskie cesarzowe”, których tytulatura może odnosić się do ostatniej prawowitej władczyni mocarstwa Ery Świtu, Ametystowej Cesarzowej. Niestety, ze względu na silne wpływy z Yi Ti, przez które wyspa była w pewnych okresach kontrolowana, trudno powiedzieć w jakim stopniu pierwotna lengijska kultura przechowała pamięć o Wielkim Cesarstwie.

Kolejnym narodem, który zamieszkuje ziemie podlegające kiedyś Cesarstwu są Hyrkoończycy. To właśnie ich naród przechował jedną z wersji legendy o Azorze Ahai, która mówi o władającym ognistym mieczem herosie, znanym jako Hyrkoon Bohater. Nazwa tego państwa sugeruje, że Hyrkoończycy utrzymują, iż ten potężny wojownik był ich przodkiem. Można się zastanawiać, kto zbudował trzy warowne miasta; Kayakayanayę, Shamyrianę i Bayasabhad; które jako jedyne dotrwały do czasów Pieśni Lodu i Ognia. Czy powstały one dopiero po Długiej Nocy, czy może raczej stanowiły fortece graniczne Wielkiego Cesarstwa, których mieszkańcy po upadku imperium dały początek nowemu narodowi. Wiemy, że Hyrkoon panował kiedyś nad rozległymi, żyznymi ziemiami pełnymi rzek i jezior. Ich cywilizacja kwitła na obszarach, które obecnie stały się Wielkim Morzem Piasku. Taka lokalizacja sprawiła, że Hyrkoon popadł w konflikt z sąsiadami, którymi byli jeźdźcy Jogos Nhai.

To plemię, jak już wspomnieliśmy, jest spokrewnione z ludem N’ghai, i zapewne pochodzi z obszaru otaczającego sekretne miasto Nefer. W poprzedniej części zasugerowałem, że Jogos Nhai są potomkami tych spośród “pra-N’ghai”, którzy nie chcieli podporządkować się Wielkiemu Cesarstwu, które przesuwało swoje granice coraz dalej na północ, aż dotarło do Morza Dreszczy. Jogos Nhai uważają N’ghai za zdrajców, kolaborantów i wyrodnych krewnych, co mogło być jedną z przyczyn ich konfliktu, który doprowadził do upadku wszystkich miast królestwa N’ghai poza Neferem.

W przypadku Patriarchatu Hyrkoonu, to jednak nie jeźdźcy zorsów są odpowiedzialni za jego upadek – winne są tu zmiany klimatyczne, które doprowadziły do wyschnięcia jezior i rzek, dzięki którym to państwo mogło prosperować. Powstało Wielkie Morze Piasku, pustynia, która rozszerzając się zagarnęła ziemie stanowiące niegdyś serce Hyrkoonu. Ostatecznie cywilizacja ta została zredukowana do trzech miast strzegących traktów prowadzących na drugą stronę Kości. Możliwe, że wspomniane pustynnienie sprawiło, że Jogos Nhai, którzy mogli pierwotnie przemieszczać się konno musieli szukać nowych wierzchowców, które znaleźli w postaci zorsów, zwierząt pochodzących ze skrzyżowania zebr i koni (w przeciwieństwie do rzeczywistych zorsów, te opisywane przez Martina najwyraźniej są płodne).

Nie można wykluczyć, że zmiany klimatyczne, których owocem jest Wielkie Morze Piasku są związane z Długą Nocą i kataklizmem, który zdewastował dzisiejsze Krainy Cienia. Taki scenariusz nie jest całkowicie nieprawdopodobny, gdyż w chaosie mającym wówczas miejsce różnego rodzaju zapiski i kroniki z łatwością mogły zaginąć, a żyjący później uczeni mogli poplątać chronologię tych wypadków. Sądzę jednak, że wyschnięcie równin Jogos Nhai i Patriarchatu Hyrkoonu to wydarzenia późniejsze, aczkolwiek od akcji PLIO i tak dzielą je tysiąclecia.

Tak więc, na wschód od Kości zamieszkują następujące ludy, które wchodziły niegdyś w skład Wielkiego Cesarstwa: Yi Ti’i, Lengijczycy, Jogos Nhai, N’ghai oraz Hyrkoończycy. O plemionach, które mogły udać się jeszcze dalej na wschód nie można powiedzieć nic pewnego. Pozostaje zagadką, jakie związki z Wielkim Cesarstwem miały Mussovy, Miasto Kości, Kraina Dzierzb i nieznane ludy Szarego Pustkowia oraz Piasków Kanibali, o ile takie kontakty w ogóle istniały.

…i na zachodzie.

Inne plemiona wykorzystały szansę jaką dał upadek starego imperium, by uciec na zachód, przekraczając Kości. Niektóre z nich mogły podjąć niebezpieczną próbę przedarcia się przez góry jeszcze wcześniej, podczas panowania złowrogiego Krwawnikowego Cesarza, jednak większość najpewniej wyruszyła już po zagładzie jego imperium. (Niewykluczone, że były także ludy, które wycofały się na zachód przed rozszerzającym swe granice coraz bardziej na zachód Wielkim Cesarstwem w czasie jego świetności).

Wśród ludzi, którzy podjęli ten eksodus byli przodkowie koczowników ze stepów Essos, od których pochodzą Dothrakowie, Lhazareńczycy, a być może również Sarnorczycy. Dothrakowie i Jogos Nhai wydają się mieć wspólne pochodzenie, a nawet jeśli tak nie jest, musieli w pewnym okresie zamieszkiwać obok siebie, gdyż ich zwyczaje wykazują pewne istotne podobieństwa. Są jednak różnice, które powstały w ciągu wieków, gdy dwie grupy były już od siebie odłączone, i musiały zmierzyć się z odmiennymi warunkami.

Dothrakowie przemierzają Morze Traw w khalasarach, na których czele stoi khal. Jogos Nhai to nomadzi podróżujący w niewielkich rodzinnych grupach – najwyraźniej ich równiny nie są w stanie wyżywić większych gromad, podczas gdy Morze Dothraków na to pozwala. Klanami jeźdźców zorsów dowodzi jhat, zaś w szczególnych okolicznościach, gdy wszyscy Jogos Nhai łączą siły, by zmierzyć się z zewnętrznym zagrożeniem, na czele narodu stoi jhattar, czyli jhat jhatów. Również u Dothraków są znani wielcy przywódcy, tacy jak khal Mengo, który zjednoczył wszystkich władców koni przeciwko Sarnorowi.

Wśród Jogos Nhai panuje zwyczaj zabraniający rozlewania krwi współplemieńców – u Dothraków pewną pozostałością podobnej tradycji jest zakaz przelewania krwi w obrębie Vaes Dothrak, jedynego miasta jeźdźców. Można podejrzewać, że do zaniku tabu dotyczącego zabijania rodaków doprowadziła u nich konieczność walki o bardzo ograniczone zasoby krainy u podnóża Kości, którą zamieszkiwali dopóki upadek Valyrii nie otworzył im drogi na zachód.

Warto również wspomnieć, że większe bandy Dothraków, do których przyjmowani są również obcy są jednak podobne do rodzinnych grup Jogos Nhai, gdyż władcy koni mają zwyczaj zawierania braterstwa krwi. Być może pierwsze khalasary powstały, gdy na drodze takiego braterstwa (namiastki rzeczywistych więzów rodzinnych) połączyło się wiele zdziesiątkowanych klanów, które straciły większość członków podczas przeprawy przez Kości.

Spuścizna religijna

Podobnie jak religia Wielkiego Cesarstwa, religie Jogos Nhai i Dothraków są, z tego co wiemy, oparte na obserwacji niebios – kapłanki jeźdźców zorsów to księżycowe śpiewaczki (ich świątynia w Braavos jest ozdobiona wizerunkami księżyca w różnych fazach), podczas gdy władcy koni uważają słońce za boga, zaś księżyc za boginię i jego małżonkę.

To raczej nie przypadek, że wszystkie systemy wierzeń wywodzące się z ziem Wielkiego Cesarstwa to kulty astronomiczne – wyznawcy R’hllora śpiewają ku niebu o wschodzie i zachodzie słońca, Kult Gwiezdnej Mądrości jest w oczywisty sposób związany z gwiazdami, Krwawnikowy Cesarz czcił meteoryt, dla Yi Ti’i bogami są Panna Zrobiona ze Światła (słońce) i Lew Nocy (uosobienie ciemności, a być może księżyca). U Dothraków nie widzimy kapłanek takich jak księżycowe śpiewaczki, ale jakimś echem tej grupy mogą być Dosh khaleen. Sugerowałem, że słowo dosh pochodzi od imienia Doshi, które nosiła matka khala Mengo, który zjednoczył wszystkich Dothraków. Doshi była jakoby “królową czarownic”, co może być jakimś zniekształconym wspomnieniem o dothrackich księżycowych śpiewaczkach.

Lhazareńczycy, Sarnorczycy i zagadka Morza Srebrnego

Kolejnym ludem, który pochodzi od uciekinierów z zagłady Wielkiego Cesarstwa są Lhazareńczycy, którzy mają tym samym wspólnego przodka ze swymi najgorszymi wrogami, Dothrakami (a także z Sarnorczykami). W przeciwieństwie do pra-Dothraków, pradziadowie Lhazareńczyków przeszli na osiadły tryb życia, zasiedlając żyzne ziemie nawadniane przez Skahazadhan. Osiągnęli również ten poziom cywilizacyjny, na którym powstają pierwsze miasta, w tym przypadku Lhazosh, Kosrak i Hesh. Na dalszy rozwój nie pozwoliły ciągle najazdy Dothraków, a także bliskość Imperium Starego Ghis (a w późniejszym okresie miast Zatoki Niewolniczej i Valyrii).

Sarnorczycy uważają się za spadkobierców istniejącego ponoć w Erze Świtu legendarnego Królestwa Królowych Rybaczek. Według opowieści to właśnie w tym regionie, nad brzegami Morza Srebrnego (które mogło obejmować niemal cały obszar Morza Dothraków, tak że jezioro znane jako Macica Świata jest jedną z jego pozostałości) rozwinęła się cywilizacja.

To tu swoje korzenie mają Pierwsi Ludzie, Andalowie, a być może również Rhoynarzy. Nie jest pewne, czy Pierwszy Ludzie wchodzili w skład wspomnianego królestwa – być może ich migracja do Westeros była wymuszona poszerzaniem się granic domeny Królowych Rybaczek, przez co musieli oni szukać szczęścia gdzie indziej.

Tak czy inaczej, jeśli Morze Srebrne rzeczywiście istniało, jak twierdzą maesterzy, w wyniku nieznanych zmian niemal całkowicie zanikło. Czy miało to jakiś związek z Długą Nocą? Być może. Niewykluczone również, że to nie stopniowe zmniejszanie się tego śródlądowego akwenu, a raczej chaos wywołany przybyciem plemion uciekających z terenów na wschód od Kości doprowadził  do upadku tej cywilizacji. Pozostałościami po Morzu Srebrnym są ponoć trzy jeziora (a być może cztery, jeśli uwzględnić Macicę Świata) położone w Sarnorze, w tym jedno, z którego wypływa rzeka Sarne. Wzdłuż brzegów tego potężnego systemu rzecznego rozwinęła się kolejna wielka cywilizacja stworzona przez Sarnorczyków.

Pochodzenie tego ludu nie jest do końca jasne. Mogli to być potomkowie ludu Królowych Rybaczek, choć ich opis sugeruje raczej, że byli to pierwotnie koczownicy spokrewnieni z Dohrakami i Lhazareńczykami, którzy dotarli dalej na zachód i w korzystnych warunkach przestali być nomadami. Być może Sarnorczycy podbili i wchłonęli plemiona ocalałe z zagłady królestwa Morza Srebrnego, zaś opowieści według których ich legendarny przywódza, Huzhor Amai, był potomkiem ostatniej z Królowych Rybaczek i prawowitym dziedzicem ich linii zostały stworzone, by zalegitymizować nową władzę.

Podobnie trudne do zrozumienia są związki Sarnorczyków z trzema innymi ludami Stepów, Cymmerianami, Zoqora oraz Gippami. Maester Yandel wspomina, że Huzhor Amai wziął za żony córki przywódców tych trzech ludów, dzięki czemu zjednoczył je pod swoim panowaniem. Czy były to plemiona zamieszkujące na tym obszarze od dawna, czy kolejni przybysze zza Kości? Osobiście preferuję tą drugą opcję, którą sugeruje wzmianka o fizycznym podobieństwie Wysokich Ludzi (Tagaez Fen) do Zoqora.

Z kolei brzmienie imienia Huzhor Amai podpowiada, że Sarnorczycy zachowali jakieś wspomnienie od Azorze Ahai – co również może stanowić wskazówkę, że ich korzenie sięgają dalekiego wschodu i Wielkiego Cesarstwa Świtu. Wydaje się, że prawie wszystkie ludy, które zamieszkiwały dawne imperium utrzymują, że założycielem ich państw po Długiej Nocy był bohater władający płonącym mieczem. Wśród N’ghai nosi on imię Neferion, niewątpliwie związane z ich miastem Nefer. W Hyrkoonie mityczny heros nosi to samo imię co sam Patriarchat. W Yi Ti bohatera zapamiętano jako Yin Tara. (Nieuchwytnym pozostaje Eldric Pogromca Cieni, którego imię brzmi podejrzanie westersko).

Wracając na stepy, konfederacja w której skład wchodzili sami Sarnorczycy oraz ich sojusznicy Zoqora, Cymmerianie i Gippowie zdołała ujarzmić wszystkie sąsiednie ludy, dzięki czemu mogło powstać królestwo Sarnoru. To potężne państwo przetrwało aż do Stulecia Krwi, kiedy to po Zagładzie Valyrii w Essos powstała próżnia, która szybko wypełnili Dothracy, do tej pory żyjący na stosunkowo małym obszarze u podnóża Kości. W ciągu kilku dekad khalasary doprowadziły do upadku Wysokich Ludzi, tak że ostatecznie przetrwało jedynie Saath, gdzie w czasach Pieśni Lodu i Ognia żyje około dwudziestu tysięcy Tagaez Fen, ostatnich Sarnorczyków. Upadek Sarnoru został opisany bardziej szczegółowo w tekście Przyszła na Sarnor zagłada, gdzie jest również mowa o związkach tego Martinowskiego kraju z twórczością H.P. Lovecrafta.

Qarth i Nieśmiertelni

Wreszcie, pochodzeniem z Wielkiego Cesarstwa może się poszczycić Qarth, miasto o strategicznej lokalizacji umożliwiającej panowania nad Cieśninami Nefryotwymi, do którego dociera jeden ze szlaków prowadzących przez Kości. Kto i kiedy założył Qarth? Istnieje kilka możliwości. Mógł powstać na długo przed upadkiem starego imperium. Skłaniam się jednak ku temu, że – jak wyjaśniałem w Eneidzie Aenara – założyła go Ametystowa Cesarzowa po ucieczce przed zdradzieckim młodszym bratem. Mogli tego dokonać również jej zwolennicy (jeśli się mylę, i wydarzenia miały dokładnie taki przebieg jak opisuje Yandel – władczyni została od razy podstępnie zabita).

GRRM najwyraźniej celowo stworzył pewne związki pomiędzy tym miastem i Ametystową Cesarzową. To właśnie tam działa Turmalinowe Bractwo (którego nazwa nawiązuje do jednego z wcześniejszych władców, jej przodka. To do Qarthu dociera współczesna “Ametystowa Cesarzowa”, Daenerys Targaryen. To tam otrzymuje zestaw miniaturowych rycerzyków z nefrytu, berylu, onyksu, turmalinu, bursztynu i ametystu (wiele z tych kamieni odpowiada imionom boskich cesarzy). To w Qarthcie Dany nosi srebrny naszyjnik z wprawionym ametystem.

W takiej sytuacji mogłoby się wydawać, że Nieśmiertelni rzeczywiście dysponują magią Wielkiego Cesarstwa. Tak jednak nie jest – czarnoksiężnicy jedynie udają, że dysponują taką potęgą. Pamiętając o dawnych smoczych lordach, marzą o smokach, które chcą zdobyć od Daenerys. Nieśmiertelni w jakiś sposób weszli w posiadanie ułamka wiedzy dawnego imperium, która nieomal wystarczy, by omamić Dany i wmówić jej, że czarownicy są jej przodkami z czasów przed-valyriańskich (smoczymi lordami z Asshai o ametystowych, nefrytowych, opalowych i turmalinowych oczach).

Może w ich twierdzeniach jest jakaś prawda. Bardziej prawdopodobne jest jednak to, że linia smoczych lordów albo wygasła, albo po prostu nigdy nie istniała w Qarthcie. To nie oni są prawdziwymi dziedzicami Wielkiego Cesarstwa Świtu, nawet jeśli ich miasto założyła Ametystowa Cesarzowa.

Nie są nimi również ludzie obecnie zamieszkujący Asshai. Można podejrzewać, że gdy od kataklizmu, który spowodował powstanie Krain Cienia upłynął pewien czas, dawna stolica znów stała się możliwa do zasiedlenia. Nie przyciągnęła jednak zwyczajnych mieszkańców, lecz raczej parających się magią wygnańców i wyrzutków z wielu ludów. W ruinach starego Asshai, którego kamienie w jakiś sposób przemieniły się w tajemniczy czarny, oleisty kamień pochłaniający światło, poszukują pozostałości po pierwotnych Asshai’i, pragnąc odtworzyć ich zapomnianą wiedzę i magię.

Valyria

Prawdziwymi spadkobiercami pierwszych smoczych lordów w dziejach Planetos są Valyrianie. Gdy upadało Wielkie Cesarstwo, pewna ich grupa zdołała zbiec na zachód i dotarła na półwysep znany Krainami Długiego Lata, gdzie wśród wulkanicznych Czternastu Płomieni panowały dogodne warunki, by dalej hodować (a być może odtworzyć) smoki. Przywódcą tych ludzi mógł być ten sam człowiek, którego zapamiętano jako Azora Ahai. Mógł to być również Krwawnikowy Cesarz (o ile nie jest on tą samą osobą co Azor Ahai).

Kimkolwiek byli ci ostatni ocaleli smoczy lordowie, doskonale zdawali sobie sprawę z tego, że w Krainach Cienia nigdy nie odbudują swojego imperium. Porzuciwszy skażone Asshai, założyli nowe państwo w zupełnie innej części świata.

Yandel pisze:

Według owych spisanych przez Asshai’i historii smoki udomowił w Cieniu lud tak starożytny, że aż nienazwany, który następnie sprowadził je do Valyrii, nauczył tubylców swojej sztuki i zniknął z kart kronik.
—Świat Lodu i Ognia—

Tajemniczy przybysze nie zniknęli zupełnie – połączyli się w jeden lud z plemieniem przed-valyriańskich pasterzy, których napotkali w Krainach Długiego Lata. Pozostawili po sobie smoki, umiejętność zapanowania nad nimi, pewną część wiedzy i magii swojego upadłego imperium, sekret wytwarzania “valyriańskiej” stali… a także pewne cechy wyglądu, tak charakterystyczne w późniejszym czasie dla Valyrian – fioletowe oczy i srebrne włosy.

W Znanym Świecie jest jednak inna grupa o takim wyglądzie – Dayne’owie ze Starfall w Dorne. Czy ci mieszkańcy Dorne rzeczywiście pochodzą od Pierwszych Ludzi? Jeśli tak, to dlaczego wyglądają jak Valyrianie, skoro według legend ich ród powstał dziesięć tysięcy lat przed wydarzeniami Pieśni Lodu i Ognia, gdy nie było jeszcze Valyrii? Jeśli nie są Valyrianami, co potwierdził George R.R. Martin, dlaczego wyglądają jak Valyrianie? Powiedziałbym, że ponieważ mają z nimi wspólnego przodka – smoczych lordów z Wielkiego Cesarstwa Świtu. Ich rodowy miecz, Świt, nosi nazwę mogącą nawiązywać do starego imperium, a jego właściwości identyczne z valyriańską stalą i odmienny wygląd podpowiadają, że wykonano go z wykorzystaniem jakiejś wcześniejszej technologii, którą później rozwinęli Valyrianie. (Technika dzięki której powstał Świt może być tą samą, która umożliwiła wykucie Światłonoścy. Niewykluczone nawet, że to jeden i ten sam oręż).

W jaki sposób pochodzący z Wielkiego Cesarstwa przodkowie Dayne’ów dotarli aż do Westeros? Czy uciekali przed Krwawnikowym Cesarzem? Czy mieli do wypełnienia jakąś misję? Czy byli stronnikami Ametystowej Cesarzowej, którzy udali się na wygnanie po jej zabójstwie? Czy dotarli do Starfall płynąc na zachód, czy raczej opłynęli Planetos od drugiej strony? Czy Eldrick Pogromca Cieni był ich przodkiem? Czy mają jakiś związek z tajemniczą budowlą z czarnego kamienia, której pozostałością są fundamenty Wysokiej Wieży w Starym Mieście? Czy także Hightowerowie są potomkami smoczych lordów?

Sądzę, że na niektóre z tych pytań można odpowiedzieć. Nie nastąpi to jednak dzisiaj, lecz w jednym z kolejnych teksów, z zupełnie innej serii. Na tę chwilę wystarczy powiedzieć, że za wysoce prawdopodobne należy uznać to, że Dayne’owie są wśród dziedziców Wielkiego Cesarstwa Świtu, stojąc u boku Valyrian.

Wielkie Cesarstwo, czy też Imperium Asshai, jak często nazywałem je w tych sześciu odcinkach, wywarło ogromny wpływ na losy Essos, a nawet Westeros. Choć upadło w zamierzchłej przeszłości, pozostało po nim wiele śladów, niejako odcisków palców, które widzimy w miejscach takich jak Yi Ti, Leng, Hyrkoon, równiny Jogos Nhai, Morze Dothraków, Lhazar, Sarnor czy złowieszcze N’ghai. Stanowi jednocześnie Atlantydę i Númenor Martinowskiego świata, dodając mu głębi i rozmachu.

Czy Wielkie Cesarstwo Świtu było zaplanowane od samego początku? Być może, choć zapewne w nie do końca takim kształcie, jaki wyłania się ze Świata Lodu i Ognia. Wydaje się, że George R.R. Martin od samego początku zamierzał umieścić w swojej opowieści zaginioną cywilizację, ale pisząc Grę o tron wiedział o niej tylko tyle, że jej centrum było Asshai, a Valyrianie zawdzięczają jej mieszkańcom umiejętność panowania nad smokami. Pozostałe szczegóły zostały dodane później, gdy oryginalny zarys Pieśni Lodu i Ognia uległ już tak licznym zmianom. Jednak dzięki strategii “ogrodnika”, którą posługuje się nasz autor, ostatecznie otrzymany obraz jest spójny i fascynujący. Nie pozostaje nic innego, jak docenić jego wysiłek i kunszt.

Tak oto docieramy to końca tego podsumowania, a zarazem do końca Śladów Palców Świtu. Chciałbym wykorzystać ten moment, by podziękować wszystkim, którzy czytali ten cykl od samego początku, ale również tym, którzy dopiero po niego sięgną. Jestem wdzięczny, za wszystkie słowa zachęty, wsparcia i cenne komentarze, które pojawiły się pod tymi tekstami.

Do zobaczenia w przyszłości,
Bluetiger